was , en dat het het stamhuis geweest is van een oud adellijk Bra~
bandsch geslacht, hetgeen hiervan zijncn naam droeg, en eenige
groote mannen en Ridders heeft opgeleverd ; terwijl bet len wapen
had een schild van gop d , inet drie molenijzers van keel (rood).
Ten jare 1196 werd hier tusschen H e n d r i k I , Hertog van Ural and,
en O t t o I , Graaf van Gelder, een verbond gesloten , waarbij laatst-
genoemde beloofde den Hertog tegen een ieder en o v e ra l, behalve tegen
het keizerrijk , bij te staan. — In 1213 schonk de zelfde Hertog H e n d r i k
zijne vrije goederen te O r t e s aan den Aartsbisscbop van Keulen. —
In 1534 werd O r t e s door de Gelderschen beroofd en in brand gestoken.
In d it d o rp , genoegzaam vlak over den doorbraak , die den 14 Fe-
bruarij 1757 in den Maasdijk plaats h a d , beeft men in December
1766 in eenen zeer grooten zandheuvel, welke ongetwijfeld door men-
schenhanden , op eenen vlakken kleigrond is opgeworpen, omtrent
30 urnen of begraafbussen , inet hare asch , en gebrande menschen-
beendcren uitgegraven, welke gedeeltelijk door het provinciaal genoot-
schap van Noord-Braband, gedeeltelijk door.partikulieren worden bezeten.
ORTEN (HET BINNENLAND-VAN-), ook de S l a g em genoemd , pold.
in den Vrijdom-van-’s Hertogenbosch, prov. Noord-Braband, arr. , kant.
en gem. 's Ilertogenbosch.
Deze pold., welke een gedeelte nitmaakt van den Vliert-polder-de-
Peters-Muntel-Heuf-en-het-zoogenaamde-Jan-Toonenland, b eslaat, vol-
gens bet k adaster, eene oppervlakte van 358 bund.
ORTEN (KLOOSTER-DER-ZÜSTERS-VAN-), voorm. kloost. te 's Hertogenbosch
, in de Hinthammerstraat.
Het was bewoond door Nonnen van de orde van den H. F r a n c i s c ü s
en werden aldus genaamd naar baren stic b te r, in 1409 , J o h a n Ridder
v a n O r t h e n . Zij hadden eerst haar klooster gebad op de T rin ite it,
waar naderband de Alexianen zyn geweest, doch kort n a hare stichting,
vestigden de Znsters zieh ten Neorden van de Hinthamerstraat, welke
p la a ts, met de overblij'fsels van haar klooster, nog den naam draagt
van Z u s t e r - v a n - d e -O r t e n - p o o r t . De gebouwen van d it klooster
zijn grootendeels gesloopt, zijnde van de overgebleven gedeelten eenige
woningen gemaakt en de gronden in moestuinen veranderd.
ORTEN-SCHANS (DE), versebansing in den Vrijdom van 's Hertogenbosch.,
prov. Noord-Braband, gem. en l u. N. van 's Hertogenbosch,
5 m in . 0 . v an h e t d . O r te n , w a a rv an zij h a r en n a am o n t le e n t e n be-
h o o r e n d e to t d e v e s t in g 's Hertogenbosch.
Zij werd io bet ja a r 1 6 2 9 , na het overgaan van ’s Hertogenboscb,
door de Staten , te r bevestiging van die s ta d , aangelegd. De vlengels
van dit aarden boornwerk steunen tegen den Ortendijk, waarvan het
door eene graebt gescheiden is , die het geheele werk omringt. De
keel is open en daarin isc en gemetseld kruidkeldertje onder ¿ene borst-
w e rin g ; buitenwerken zijn er niet.
In 1672 werd bij den krijgsraad van ’s Hertogenbosch besloten , deze
sterkte te siechten ; echter schijnt b e t , dat a an dit besluit geen ge-
volg gegeven i s , aangezien het krijgsvolk kort daarna aan het muiten
sloeg, en zij ook thans nog in wezen is.
In 1747 is deze verschansing , wijl zij zeer vervallen was, vernieuwd.
Zij was de eerste s te rk te , die in 1794 door de Franschen , ofliever,
door den Generaal D a e n d e l s , werd ingenomen.
In den nacht tusschen den 18 en 19 Januarij 1 8 4 1 , is de d ijk ,
nabij de Orten-schans, doorgebroken en een gedeelte daarvan veroield,
terwijl daardoor het binnenland geheel ondcrliep. ^ ■‘.'j A e e .u t/ «... 1^ _ ö .T t >iJi s-’v-jC he/ . > t V ‘
/r /S . ? S t.e e 'e '. r >, . ¿ iyr-j£ i i f r r . . . .. ^ j
y - / y y /
ORUBA eil. in West-Indie, tot de Curacaosche-eilanden behoorende.
Zie A r o b a .
ORE BELLA , klein eil. in West-lndie , to t de Curacaosche-eilanden
behoorende, W . van Aruba.
ORVELTEofORtELDE, geh. in Beiler-dingspil, prov. Drenthe, a r r 4
en 5£ u. Z. Z. 0 . van Assen, kant-. en 5 J u. N. N. 0 . van Hooge-
veen, gem. en £ u. 0 . van fFesterborh; m e t 18 h . en 140 inw.
ORVELTERVEEN , streek gronds in Beilerdingspil, prov. Drenthe,
gem. Weslerbork, i u. Z. 0". van Orvelte.
Men vindt hier aanwijzingen van vroegerbebouwd., doch nu weder
woest geworden land, en naar men wil zoude hier vroeger een geh.
gestaan hebben. Uit dit geh., zegt de overleveriDg, badden de be-
faamde roovers van het Ellertsveld, E l l e r t en B r a m b e r , een jong
meisje geschaakt, dat later weder, door hare betrekkingen en vrien-
den, uit het roofhol werd verlost; Uit vrees evenwel- voor wraakne-
ming van de zijde der booswichten, znuden de Qrveller-veeners daarop
hunne woningen hebben afgebroken en zieh elders zijn gaan vestigen.
ORXMA-STATE , voorm. state-, prov. Friesland, kw. Westergoo,
griet. Menaldumadeel, a rr. en 2 u. W . van Leeuwarden, kan t. en,
1 u. Z. van Berlikum, 5 min. N. van Menaldum.
Deze state lag vöör hare sloping, in 1 8 5 0 , in het midden van breede.
grachten, en was omgeven van lanen en singels ; zij prijkte me t een to -
rentje van oudfcrwetsche bouworde, van hetwelk men een - overschoon u it-
zigt had over dfe lanen en tuinen , alsmede over de omliggeDde bouw-
en weilanden van dit vruchtbare gedeelte der provincie Friesland.
Het was eerst eene zathe of groote boerderij O r x m a - z a t h e * genoemd,
die in het ja a r 1 6 2 9 , door R d d r d v a n J d c k a b a , gekocht' werd van
zekere S u i w S t b r e n s , weduwe van S j o c k b A l l e r t s . Hij gaf haar , te r-
stond na den koop , het pand weder in huur, behalve het rood pannen-
huis , de singel, het hof en de g ra c h t, welke hij aan zieh behield,
waarschijnlijk met oogmerk , om aldaar een huis voor zieh zelven of
een zijner kinderen te bouwen ; doch hetzij de dood of eenige andere
reden hem daarin heeft verhinderd , het bleef voor zijnen schoonzoon
bewaard, dit kasteel, hetwelk , gedurende twee eeuwen , den tand des
tijds, zoowel als den mooker des sloopers', trotseerde, op te rigten.
Bij scheiding, in 1 6 4 0 , tusschen de kinderen van bovengemelden
R d d r d v a n J d c k a o a , kwam O r x m a - z a t h e , toen te r tijd drie honderd
en vijftig goudgnlden (525 guld.) huur doende , aan de oudste dochter
bij zijne tweede vrouw, B a r b a r a v a n J o c k a m a , geestelijke dochter te
Haarlem; doch nog vöör het opmaken van deze scheiding , schijnt zij deze
bezitting, in ruiling tegen andere 'vaste goederen, overgedragen te
hebben aan hare half-zusler E d d a r d a , in 1627 , echlgenoot geworden
van H om m e v a n G a b i s t r a , zoon van T j a l l i n g .v a n G a m s t r a - en T j e m c k
v a n A e b i n g a . Op het stem-kohier van Menaldumadeel komt deze op
het jaar 1 6 4 0 , als eigenaar en gebruiker van O r x m a voor.
H o b h e v a n G a m s t r a stichtte , op de plaats van h e t oude gebouw ,
(dat wel niet anders dan bovengenoemd roodpanden •— of met roode
pannen gedekt i—( huis kan geweest z ijn ,) eene nieuwe heerenhuizing
Inet schuur, haven , grachten en singels, voorzien van eene poort,
boven welker ingang hij de wapens van hem en zijne vrouw p laatslc,
en liet het zijnen ouden naam O r x m a behouden. Deze bouwing moet
hebben plaats gehad tusschen de jaren 1640 en 1 652, want in laatst-
geineld jaar overleed hij. Zijne weduwe volgde hein twee jaren later
•n het g ra f; beide zijn te Menaldum begraven. Bij scheiding tusschen