namelljk der onde Fränkische Köningen en Duilsche Heizers, om surren
of schattingen, in het Hoogduitsch nog tegenwoordig steuern pe-
noemd, te mögen heffen. Dit zoude dan ook orcreenkomen inet het
opschrift: Hic p e s I h p e r i i (fiter is de voet des rijk s) , helwelk op eenen
anderen steeu Staat, welke mede nog voor eenige jaren in den muur
dezer poort was te zien, doch toen, bij gelegenheid eener verlapinp
van dien muur, uitgebroken en in de westelijke kapel van het Hof
met andere afbraäk, geborgen. Nog draagt zekere vlakte buiten deze
poort den naam van den Rooms che -voe t . Op eenen anderen
steen, in den buitenmuur der Hezel-poort, is geplaatst: m e l io r e s t
b e l e ic o s a Lib e r ia s quam sERviTBS PAciPiCA (Beter is eene strijdbare vrij-
heid dan eene vreedzame slavernij).
Vrocger had inen er nog: teil Z. 0 . de Z i e k e r - p o o r t , welke
oudtijds de Syke rpoirte geheeten, bij de verandering der vesting-
werken in 1701 toegemetseld, in 1811 wederom geopend, doch in
1818 bij vernieuwing digtgemaakt is , en thans uil twee Kruidmapa-
zijnen bestaat; ten 0 . Z. 0 . de J o o s t en -p o o r t , ten N. aan de
r'e'™ Bo(1d e l -p o o r t , van ouds Ma cherma n s-Machree ns-
ot Malindepoir t genoemd en ten W. deSt . Äntoni s -poor t van
ouds Sunte-Tonyspoi r t en Mul.1 e c ums p o i r t , aan de Lagemarkt.
Behalve deze is er binnen de stad nog eene poort, de Windmolen-
p o o r t , van ouds de Wyn t ruolen-poort en door de inwoners de
W l eme l -poor t genoemd, staande aan het einde der Broerstraat. Het
is eene hooge overwelfde poort, voorzien van een dak, waarop een klein
torentje met uurwerk Staat, en in het jaar 1828 is eene andere de
Burgpo o r t , gestaan hebbende aan het einde der Lange-Burgstraat
afgebroken> welke beide , voör de uitlegging der stad , in bet jaar 1467 ’
de oostelijke en zuidelijke uitgangen waren.
Onder de vele torens , welke de stad omringd hebben df nog omringen,
teil men : de Lap pen- toren , van ouds Lappen- tho rne of
Me la t en - t o r cn , in 1784 door het ijs vermeid; de S traatmaker s-
t o r e n , van ouds dat Ron deel 1-aan-de-Vehr-p oo r t ; de Z.ie-
k e r - t o r e n , waar boven in 1696 een oliemolen gestiebt is , die in de
achttiende eeuw afbrandde; de Jo osten- tore n of Joos t e n-poo rt
onder de poorten vermeld; de Moe lenthorn; de Bleinh-uys-
th orn j de Krui t -thorn 5 de Ron deel en-aan-de-Heze l - poort
waartoe waarschijnlijk de hieronder (bl. 223) genoemde toren aan de
Hezel-poort behoort; de Kr onenb ur g s ch e - t o r en, met eene dub-
belde kring van muurspitsen voorzien , is de aanzienlijkste van allen en
vrij hoog, en de St . -Hube r t s - to r en , in l4 2 8d e Roede - thorn-
a an-de -Bodde l s t r a e t genaamd.
De stad heeft eene Raven, die door eenen hoogen en zwaren muur
van de rivier wordt afgescheiden en waarin den ingang is ; maar grach-
ten of andere opene wateren treft men er niet aan, doordien de verschwende
waterpoelen in 1746 gedempt zijn , doch de ingezetenen worden
door achttien openbare grondpompen van het zuiverste water over-
vloedig voorzien. Ten aanzien dezer pompen is het opmerkenswaardig
dat, met uitzondering alleen van het kleine pompje , naast bet Be-
zieners-poortje aan de Waal, de bronnen of wellen niet met de Waal
welke vlak voor de stad heenstroomt, maar met de Maas, ofschoon
deze rivier wel twee uren ver van daar vloeit, in verband staan.
/ De omtrek der stad , längs de wallen , is ongeveer ¿ uur paans. Zij
| beslaat eene oppervlakte van 34 bund. 30 v. eil. Men telt er binnen
de wallen, eene bevolking van ongeveer 16,900 inw.
Men heeft er drie en veertig straten , zljnde de voomaamste, die met
v e l e fraaije huizen voorzien zijn : de L a n g e -Bu r g s t r a a t , de R ° rtj"
Bürgs t raat , d e Gf ootes t r a a t , de P la temakerss t raa t , de
Smids s t raat , de P ri ernst r a a t , de H ez eis t r a a t , de Broerstraat
en de Mo l en s t r a a t , en omstreeks veertig Stegen, aldaar
nassen of geskes genaamd.; vooets vier en twintig S opene ruimten, waar- de voornaamste zijn: het Va lkho f het Kalv er- , eigenlijk
Ke l fkensbos ch , de Gr ootemarkt , de Y a r k e n sma rkt , de
Houtma rkt , de Ka n n e nma rk t , de Koren- of 8t . Jans-
markt, de Vi s c hma r k t , de Lagemarkt , de Nonnenplaat s
en de Ni euwe -ha v enma rkt .
De Grootemarkt is ruim en met fraaije huizen omzet. He
Vi s chma rk t , die in November des jaars 1633 werd aangelegd en
binnen körten tijd voltrokken , is tamelijk ruirn en ter wederzijden
van eenige houten pilaren voorzien.
De paardenmarkten te N ijm e g e h vallen in den 15 Mei en den 7 ¡September
: de kermis'den tweeden Maandag in September.
ln het middenpunt der stad, tusschen de Grootemarkt, Burgstraat,
Broerstraat en Grootestraat, vindt men eenen grooten Vierkanten
stean denBlaauwens te en genoemd, welke hier nog eene bijzon-
dere melding verdient. Om dezen steen, namelijk moesten oudtijds
de burpers, wanneer zij van eenige misdaad beschuldigd waren , als
moord, vergiftiging, brandstichting, verraad en dergehjke halsmis-
daden, de betrapping op beeter daad uitgezonderd, alvorens zij
in de gevangenis mogten worden gebragt, door Burgemeesters worden
rondp'eleid raet de vraag of er ook ieniand wäre, welke voor den be-
scbuldigde borg wilde blijven. Bood zieh dan iemand aan , die eenen
voldoenden borgtogt wilde stellen , zoo werd de beschuldigde ontslagen.
Nop ten huidigen dage bestaat een ander oud gebruik, hierin gelegen ,
dat, bij de begrafenis van een lijk , de lijkkoets eenen toer om dezen
steen neemt*
Onder de openbare gebouwen verdient in de eerste plaats opmerking
het Stadhui s , aan de Körte-Burgstraat, zijnde een gebouw van zeer
hoogen ouderdom, welks voorgevel, in het jaar 1584, versierd werd met
steenen standbeeiden , voorstellende de Roomsch-Koningen en Heizers,
welke deze stad met privilegien hebben beschonken. De ingang tot dit
raadhuis peschiedt aan beide zijden over zes breede trappen, längs een
hardsteenen bordes. In de voofzial vindt men eene antieke vierschaar,
een kunstig uurwerk, in 1646 daar geplaatst, waarop deloop van zon en
maan, een beweegbare uurring , de beide keerkringen, de evenaar en
de dierenriem hun standpunt aangeven , en eene schildenj van het jaar
1619, voorstellende het zoo wijd bekende Nijmeegsche raadsel (1).
Op eene der bovenzalen van dit raadhuis, alwaar thans de reglbank
van eersten aanleg hare zittingen houdt, werd den 10 Augustus ‘ ” 7 8
de bekende Nijmeegsche vrede, tusschen Frankrijk en de Vereemgde
Nederlanden gesloten , en nog hangen daar , ter gedachtenis hieraan ,
de beeldtenissen der Afgezanten van de onderscheidene Mogendheden,
welke dien vrede hielpen sluiten. Ter wederzijden van de gallerij van
dit gebouw zijn , in het jaar 1670, in den muur gemetseld en nog
(1) Dit raadsel vindt men met de oplossing opgegeven in b e t Geldersch Lustoord o f bcschrijvtng
van de stad Nijmegen en derzelvet omstrehen , door C. Ten H o b t Jz ., u it welk wel geschreven
werkje wij vele bijzonderheden, in dit a rt, voorkomende, hebben overgenomen.