werd, te ver landwaarts in te liggen, om langer, 200 al« vroeger ,
den Dollart te kunnen dekken. Men begon daarom, op last van E rn s*
C a s i m i r , Graaf van Nassau, Stadhonder van Friesland, Groningen eft
Drenthe, ¿¿n uur gaans verder, aan den oever van den Dollardbijde
nitwatering der Westerwoldsche-Aa, inet een nieuw fort, dat in 1628
voltooid werd, en thans , doo- de later ingedijkte Kroon- en Gronin-
ger-polder en voortdurende aanslijking , weder bijna ¿en uur gaans van
dat water verwijderd is. Nabij deze scbans werd 00k eene sluis voor
de Westerwoldsche Aa gebouwd , maar van wege den grooten aanwas
heeft men naderhand een half uur lager de tegenwoordige Statenziji
aangelegd en daarbij in 1727 tot dekking gevoegd een hoornwerk,
reeds lang vervallen. De Niebweschans is een regelmatige gebastionneerde
vijfhoek, met aarde wallen, natte gracht en bedekten weg, heeft twee
poorten de eene ten N., de andere ten Z., en onderscheidene straten,
waarvan slechts eene tot algemeene rijweg wordt gebeziVd. Van de
eene na de andere poort leidt een breed voetpad , ter wederzijden met
boomen beplant. De militaire gebouwen zrjn : de niet groote Kazerne
binnen de Zuider-poort, aan de Westerwal; alsmede een gebouw, het-
welk tot Magazijn dient, en daar schuins tegenover, aan de oost-
zijde der straat, het Kommanda ntsh ui s . Tusschen deze en de Bel-
lingwolder-schans werd 00k nog, ter meerdere dekking, eene kleine
Vierkante scbans gemaakt, die den naam kreeg van Boonerschans
en bijzonder dienen moest om de aannadering längs den dijk van
•Banda naar den Hamdijk te lieletten.
De N iebwe- schahs werd oorspronkelijk aangelegd op den Oostfrie-
schen grond, waarover door den Graaf van Oost-Friesland, zoo te Groningen
als te^ ’s Gravenhage, gedurige klagten ingebragt werden-, die
cerst in 1656 zijn opgeheven door een verdrag, volgens hetwelk de
Graaf voor den verloren grond twee karossen en zes goede Groninger
paarden of, naar zijne verkiezing, 12,000 karoliegulden en voor zijne
gemalin 4000 gulden ontvangen zou. Bij deze gelegenhcid verloor de
Graaf het gedeelte van den Bonderdijk , van de Niebwe-schahs tot aan de
Bonderpaal, en 90 deimpten land, tbans de Linteloo-polder, behoorende
•tot het gehucht Oudezijl. Tot bet aanleggen van dit fort, werd door
de provincien Friesland en Stad en Lande, naar evenredigheid van hare
grootte, in twee jaren tijds aan de Generaliteit betaald 30,000 gulden.
De b u ite n g r a ch te n de r N iebwe- schahs zijn w e l e en ig sin s d ig t g e g r o e id ,
m a a r d e k a p ita le g r a ch t en o v e r ig e v e stin gw e rk en a lsm ed e d e la n d s -
g eb ouw en z ijn g o ed o n d e rh ou d en .
De Niebwe- schahs bevat, binnen de hooge wallen en breede grach-
ten , 85 h. en ruim 630 zielen, die 00k eenige scheepvaart hebben ; ter-
wijl hier vier schepen te huis behooren.
De Herv., die er ruim 8 8 0 in getal zijn, onder welke ruim
1 7 0 Ledematen, maken met die van Oude zi j l , welke sedert 1 Julij
1 8 4 8 kerkelijk met Niebw e -sch ah s vereenigd zijn, eene gem. uit, welke
tot de klass. van Winschoten, ring van Midwoldc, behoort. De eerste
die er het leeraarambt heeft waargenomen , is geweest Johannes Moda ’
die hier in 1 6 3 0 stond en er in 1 6 4 4 overleed. Het beroep is thans
eene koninklijke collatie. De kerk , die er in hetjaar 1 7 5 2 , door den
Baad van State, nieuw gesticht i s , ter vervanging van eene vroeger
aldaar gcstaan hebbende , is een klein, doch net en hecht gebouw ,
zonder orgel. Volgens eene steen-inscriptie legde Jonkvrouw Cahteh V is -
s e r , den^ 1 Augustus 1 7 5 1 , den eersten steen aan deze kerk. Even als
de pastorij domeingoed zijnde, werd zij onder de Fransche overheersching
daarmede aan de gemeenteovergedragen. De toren, ecrst in 1835 van het
domein gekocht, Staat niet op de kerk, welke met de onderwijzers wo-
ning aan den westelijken hoofdwal Staat, maar op een afzonderlijk gebouw
aan de Voorstraat. Er zijn daarin een uurwerk en eene klok van 1477.
De bij kerk der Israeliten is een klein en net , doch opeeneongun-
stige plaats staande, gebouw, waarin de dienst door eenen Voorzan-
ger verrigt wordt. — De school wordt gemiddeld door een getal van
80 leerlingen bezocht. Men heeft er een distributiekantoor van de brie-
venposterij en een station der paardenposterij. —- Er worden jaarlijks
twee markten gehouden als : de voorjaarsmarkt, invallende den laatsten
Maandag in April en de najaarsmarkt, welke gehouden wordt den der-
den Dingsdag en Woensdag in September. Op het noordwester bastion
Staat een vrij hooge achtkante pel- en korenmolen, en buiten de Noor-
derpoort, voor de lange brug, alwaar de schuit van Winschoten aan-
legt en een groot aantal reizigers van en naar beide Koningrijken
uitspannen, is eene ruime, zeer druk bezochte' herberg, waar meer
beweging en leven is , dan in de stille buurt binnen de poorten. .
Toen de Mnnstersdie Bisschop B arehd vah Galeh , in het jaar 1672 ,
den toeleg had om Groningen te belegeren , werd eerst deza schans ,
zonder veel tegenstand, door hem vermeesterd; aangezien zij , op
zijne aannadering door de bezetting, onder den Luitenant van den
B erge werd verlaten, die daarvoor den 11 Julij van dat jaar te Groningen
onthalsd is. De sterkte bleef zelf nog, gedurende den vol-
genden winter, in ’s vijands banden, weshalve men genoodzaakt
was, haar gestadig ingesloten te houden, ten einde. de Oldamb-
ten en de Ommelanden, zooveel doenlijk, te beveiiigen tegen de
strooperijen, welke, door de vijandelijke krijgsbezetting , dikwerf on-
dernomen werden. De Generaal R abenhabpt ondernam den 10 Julij
1673 deze sterkte, over welke het bevel aan den Munsterschen Overste
N itzaü was toevertrouwd , geregeld te belegeren en , niettegenstaande
de vijand tot tweemaal zijne uiterste pogingen aanwendde , om ze te
ontzetten, zette hij zijne onderneming nogtans zoo gelukkig voort,
dat , in den nacht tusschen den 21 en 22 dier maand, op de kon-
terscarp een storm gewaagd werd, met dat gevolg, dat de Mun-
sterschen , na eenige tegenweer, binnen de schans vlugtende, zoo
spoedig door de Staatschen werden gevolgd , dat de geheele bezetting,
verbaasd, en zieh verbeeldende, dat de geheele magt van het Staat-
sche leger daar binnen kwam , de wapenen nederwierp en om lijfsge-
nade bad. Deze overwinning was van des te grooter aangelegenheid
voor ons krijgsvolk , omdat daardoor aldebuit, doo.r de Munsterschen
nit de omliggende dorpen opgehaald , en hier bij elkander gebragt,
weder in hunne handen viel.
Later heeft de schans geen geregeld beleg meer doorgestaan , maar
is of zonder slag of stoot , of na kleine schermutselingen genomen.
Zoo werd zij in 1794 door de Engelschen bezet, die wel in de omstre-
ken eenige nieuwe werken opwierpen, maar haar in 1795 zonder tegenweer
voor de Franseben ontruimden. Bij deze gelegenheid werden
er op den Hamdijk zeven, achtergeblevene en plunderende, Engelschen
door de Franschen afgemaakt. Deze laatsten verlieten haar, in 1813,
op de aankomst der Kozakken, na slechts eenen dag tegen hen stand
gehouden, en bij een uitval een Kozak gekwetst te hebben.
Door de doorbraak achter Bellingewolde, welke de storm van den
.31 December 1835 veroorzaakte, is de gem. N iebwe- schahs voor een
gedeelte overstroomd geworden.