grachten, die met den IJssel en Linschoten in verband ztyn. Zij
is nog langen tijd als eene vesting in aanmerking geweest, beboorende
tot de oude Hollandsche waterlinie, en zoude nog, in geval van nood,
van nut kunnen zijn.
De stad had voorheen zes poorten, waarvan de twee kleinsten,
alleen tot gerief en gemak der ingezetenen dienden , om zoo op de
buitensingels, als in hunne omliggende tuinen te komen , en waarvan
de eene de Bi e z en -p oor t en de andere de Wa t e r -p oo rt ofOost-
poort genoemd werd ; doch deze zijn beide, in het jaar 1740 en 1741,
ten nutte der nieuwe vestingwerken, afgebroken. De vier groote poorten
, welke nog bestaan en allen overdekt of overwulfd zijn, zijn :
de Broeker -poort , van ouds genaamd de Gouds che - poor t ,
de Li ns c ho t e r -p o or t , die in het jaar 1672 op nieuw herbouwd
werd, de Ni euwe - poor t of U tr e c h t s c he -p o or t en de IJssel -
p o o r t , op welke laatste voormaals de bezetting de hoofdwacht hield,
doch waarvan het bovenste gedeelte, in 1815, is afgebroken; terwijl
de poorten of deuren door een houten hek zijn vervangen. Vroeger
- was er ook een slot of kasteel, hetwelk in het jaar 1585 afgebroken
eu veranderd werd in de Linschoter-poort , waartoe Keizer K a re l
/ reeds, in het jaar 1835 , toestemming gegeven had. In de stad zijn
*-***» *es bruggen , waarvan vijf over do/Linsohoten , zijnde een daarvan ,
bij de Linschoter-poort, te gelijk eene schutsluis van het groot water-
schap van Woerden. Voorts heeft men er eene Gr ootemar kt , eene
V i s c h m a r k t en een twintigtal straten en Stegen.
Het S tadhu i s , hetwelk op vier boogen of gewelven , in den jare 1888,
op de oude grondslagen herbouwd is , Staat bij de V is c hm a r k t, aan de
X a p e ls tr a a t. Het heeft eene voorpui, welke naar de Ionische orde
gebouwd is. Boven de hoofdstukken der pilaren , staan vier leeuwen,
die ieder een wapen vast houden', tusschen de middelste pilaren , boven
eene kleine deur , ziet men het wapen van Holland. In den voorgevel
is de geregtigheid afgebeeld , en hier onder de wapens der steden Delft,
0 ddewater en Alkmaar. Uit het met leijen gedekte dak, rijst een
vierkant torentje , met een koepeltje gedekt, waarin eene klok bangt.
Längs de voorpui gaat men met blaauwe steenen trappen, ter weder-
zijde naar den ingang , waardoor men in eene ruime zaal trcedt, die
vroeger tot Vi e r s chaar diende. Achter deze is een schoon vertrek,
waar de regering hare vergaderingen houdt. In deze kamer hangt een
fraai en groot schilderstuk , zeer kunstig geschilderd door D. S t o o p ,
een Utrechtenaar, ter gedachtenis van de veelvuldige wreedheden,
door de Spanjaarden bij de verovering dezer stad gepleegd, waarop
het volgende opschrift te lezen is :
O b d e w a t e r , o nd e r P h i l i p s II, K o n in g v a n H i s p ., door b e le it v a n H ie rg e s
b e leg e r t, 19 J u l i j , is n a e d a p p e r lijk b e s ch ie ten , e n d e g r o u w lijk g e v eg t
s to rm e n d e rh a n d in g e n om e n ; S o ld a t e n , B ü r g e r e n , V ro uw e n en R in d e r e n
w r e e d lijk verm o o rt ende de s ta d v e r b r a n d , op d en 7 A u g u s tu s 1878.
Ter zijde van dit vertrek is de voormalige Weeskame r, thans dienende
tot Kamer van den Stadsbode. Men bewaart mede op bet stadhuis
nog een aantal wapenen, in 1878, tijdens den overval der Spanjaarden
, tot verdediging gebruikt. Opmerkelijk is het, dat, even
als in den gevel van het raadhuis dezer stad, ook in die van openbare
gebouwen der steden Delft en Alkmaar, de drie wapens dezer steden
afgebeeld zijn. De eigenlijke oorzaak daarvan is onbekend; echter ver-'
meent men met eenig regt, dat zulks het gevolg is van een verdrag,
waarbij de burgers dezer plaatsen onderling een gelijk poorterregt genoten.
De voormalige Gevang e nt o r e n , bfl de R om em s b r u g , waar de
IJssel in den mond van de haven valt, is een oud vierkant gebouw,
van binnen met eenen overwelfden kclder voorzien , in welke zwaar
strafbare misdadigers, veilig en zeker bewaard werden ; van boven is
het met een plat overwelfd, waarop men , als op eene galerij, kan
omwandelen. Zij is van ongemecn groote steenen opgemetseld , en men
meent op goede gründen, dat deze ten tijde der Romeinen gebouwd
en toen een wachltoren geweest zij , die vervolgens ook tot een tolhuis,
als te dier tijd gelegen ter zijde van de IJsselpoort, op en aan de
rivier den IJssel zoude gediend hebben. De voorzegde Romeinsbrug
zou daarvan zijnen naam ontleend hebben.
De Waag Staat aan de M a r k t , en is volgens het jaartal, dat in
den gevel gezien wordt, in het jaar 1895 gebouwd. De voornaamste
waren, welke daarin gewogen worden zijn kaas (1), hennip en allerhande
soorten van touwwerk, alhier gesponnen en op scbijven gewonden,
waarvan men groote verzendingen heeft. Doch bovenal is deze waag
merkwaardig door het gebruik dat hier vroeger plaals had , om er personen
te wegen, die van tooverij beschuldigd werden, ten einde na be-
vinding der overeenkomst van hun gewigt, met de gestalte huns lig-
chaams, hierover vrij geschouwd te kunnen worden (2).
Voorheen had men hier een Lands magazi jn van Oorlog;
alsmede eenen K r u i d t o r e n , in een bolwerk aan de noordwestzijde
der stad , beide in 1820 afgebroken.
De voormalige Do hl e n , in de K a p e ls tr a a t, dient thans tot Logement
. In de schutterskist, thans staande op het stadhuis, werd
vroeger eene zilveren kapel, aan eenen zilveren ketting hangende , bewaard
, welke waarschijnlijk tot eene orde gediend heeft, en mogelijk
behoord heeft aan de Voetboogschutters van het St. Jorisgild, hetwelk,
volgens bekomen octrooi door Filips , Aartshcrtog v a n O o s te n r ijk ,
daaraan op den laatsten April des jaars 1501 gegeven, alhier hunne
oefeningen hield. Deze kapel berust echter thans bij den Burge-
meester.
De Kerk der Hervormd e n, kort bij en aan de rivier d en
I J s s e l , is vrij aanzienlijk en met een dubbel koor voorzien. Het eer-
ste was vóór de Reformatie aan het H . S a c r am e n t en het andere aan
de H . M a a g d Maria toegewijd. Men zegt, dat eerst de H. W illib ro rd
en daarna de Aartsengel Michael de Patronen dezer kerk zouden geweest
zijn. Zij rust op zestien pilaren, in twee rijen staande, en
had vroeger drie kruiswulfsels , welke in 1732 vertimmerd zijn. De
pastorie werd weleer door den Deken van Oudmunster te Utrecht en
door den Paus beurtelings begeven ; doch de burgerij stelde de Kerk-
bewaarders aan , volgens een ontvangen voorregt van Hertog A lb re ch t
van Beijeren , op den -28 Mei van het jaar 1400 verleend. Vóór het
jaar 1329 stonden in deze kerk reeds vier altaren, gesticht door
Diederik K i e l, en nog een vijfde, door eenen anderen gesticht; mogelijk
zijn er, in vervolg van tijd, nog eenige anderen bijgekomen.
Alle de voorgcmelde altaren waren met eenige inkomsten en vicaria-
ten begiftigd. Aan den muur des torens was tot bet jaar 1795 eene
kast van een groot, doch zeer oud orgel, welks deuren van. binnen
met Bisschoppen en andere Roomsche Geestelijken, in eene knielende
( 1 ) In 184ß w e rd e r eene hoeveelheid v a n 1 ,5 8 7 ,3 7 2 Ned ponden k a a s gewogen.
(2 ) Men Ieze h ie ro v e r n a d e r : lets over de waag te O ü d r w a t e r en hetgeen daar gewogen wordt t
i n den Zm d - en Noordhollandeohe Volks-Almanak v o o r 1 8 4 5 .