ecu front van twee bastions ten Noordcn en eon front, van twee bastions
, met bet ravelijn P ri ns-F red er i k , ten Zuiden , tusschen de
kanaalsarmen ; ten Westen een front van twee bastions met ravelijn,
en ten Oosten een dubbeld front, met een ravelijn vöor de Axelsche-
poort, buiten de kanaaisarmen.: Deze vier afgescheidene fronten vor-
men eene vesting van negen bastions en drie ravelijnen , alien aarde-
werken die van natte grachten voorzien zijn , welke met het kanaal,
door sluizen, duikers en beeren , in verband staan. Ook zijn van de
vroegere veldwerken, aan de oostzijde, binnen den hoofdwal, nog
eenige overblijfselen aanwezig, die echter in een vervallen staat zijn ,
doch niet vernietigd worden. Het omliggende terrein kan door middel
van bet natenoemen kanaal, onder water worden gezet. De stad beslaat
slechts een zeer klein gedeelte van de binnenruimte der vesting, en be-
staat hoofdzakelijk uit eene vrij regte en lange straat, de Mol ens t raai
genoemd , met eenige kleine dwarsstraaljes en stegen en eene Koren-
markt . Het overige der binnenruimte bevat eenige versprcide wonin-
gen, met bloem- en moestuinen en wejgronden , en wordt doorsneden
door eene balf toegevloeide gracht, zijnde een spoor van de oude vaart,
die in de negende eeuw werd gegraven. ■ Zie daarover N e u z e n ( O u d e -
V a a b t - v an ) . Zij heeft, behalve de in de laatste jaren gebouwde nieuwe
woningen , weinig goede huizen, zelfs vele houten en leomen hutten,
vooral de buurt of wijk Java, bij de Axelsche-poor't, oorspronkelijk
eene verzameling van strooije hutten der arbeiders, die aan het kanaal
en de vestingwerken gebezigd zijn, thans een gedeelte der stad uit-
makende.
De militaire gebouwen zijn : een bomvrij Ar s enaal , zijnde een
meesterstuk van bouwkunde, bestaande uit vijf gewelven , waarboven
eene verdieping en waaronder een kelder is; eene bomvrije Kazerne-
Caval l i e r, insgelijks met vijf gewelven en waarin 500 man kan
geborgen worden; twee bomvrije Kr ni dm agazij nen ; een Laboratorium
cn Brandspni thuis, ook geschikt tot Infirmeriege-
bouwen, en twee Wachthuizen aan de boofduitgangen.
^ Over den westelijken kanaalsarm ligt eene dubbele draaibrug, op den
rijweg naar Sas-van-Gent en over den oostelijken zijtak eene enkele draai-
brug, op den rijweg naar Axel. De vesting heeft twee kapitale uitgan-
gen, zijnde coupures, als eene de Sassche-poort en de andere de
A xel sch e - poort genoemd. Behalve den overgang voor voetgangers
over de sluisdeuren, heeft men nog wegen naar de westelijke en oos-
telijkc kanaaldijken , door middel van tijdelijke bruggen over de af-
sluitbeeren , zoo mede nog eene brug over eenen beer, ter afsluiting
van de hoofdgracht van het oostelijke front van den oostelijken kanaalsarm
, waarover met een paard kan gereden worden. Bovendien is er
nog een waterpoterne, in het wcstelijk, en eene sortie, in het zuide-
lijk front.
• N eu z en heeft gemeenschap met de Schelde door middel van het in
1825—1827 gegraven Kanaal- van-Neuzen naar Gent. (Zie het volgende
art.) Hierdoor is de stad eene uitmuntende zeehaven geworden , in
welke eens een dertigtal zeeschepen overwinterd bebben. De havenmond
verdeelt zieh in twee zijtakken ten Oosten en ten Westen , welke zieh
door scliutsluizen en schutkolken met de beide kanaaisarmen vereenigen.
Van N eu z en vaart wekelijks eene marktscbuit op Rotterdam en eene op
Middelburg, en er bestaat een geregeld postveer op het, aan de aridere
zijde der Schelde liggende, dorp Ellewoutsdijk, zoo mede een dagelijksch
beurtveer op YlissiDgen, en een overzetveer op Hoedekenskerkc, terwijl
«indeitlk ta N eu z en gelegenheM bestaat om de Westerscheldo op* enaf
te varen door middel van de stoomboot, varenda van Vlissingen op
Antwerpen en terug, die viermaal ^s weeks aan het havenhoofd vaa
N e u z e n a a n l e g d . . . . •• v -> •
Er is te N ebzeiv een Kantoor der brievenposteri j , waarbij m
1859 eene spéciale dienst op Gent is georganiseerd ; voorts een Tol -
k ant oor , alwaar van de op- en afvarende zeeschepen den zooge-
naamden scheldetol of de scheldevaartregten , uit krachte van art. 9 ,
§ 5 , van het met België, op den 19 April 1859 , geslotcn tractaat,
wordt ingevorderd. _
Volgens een privilégié van W i l l e « I , Prins van Oranje, van den
25 April 1584, werd aan de stad N e u z e n vergund , om des Woens-
dags van elke week eene markt te houden : » ten effecte dat aile in-
t woonders ende ingezetenen van de steden Axel en T e h r e d z e n en der-
» zelver ambachten en appendentiën gehouderi zullen wezen. aile spe-
» ciën van graanen en zaden , mitsgaders vlas , gaaren , lijnwaad, £o-
» ter, kaas, melk en eijers en andere aldaar vallende, ter voorsz.
» markt te brengen, om aldaar te verkoopen, zonder dat iemand, wie
» hij zij, de voorsz. graanen , zaad en andere waaren , uit de voorschre-
» vene steden en ambachten zal mögen brengen , vervoeren , verkoo-
» pen of verallieneren in eenige maniéré, al eer dezelve binnen do
» voorsz. stad van T e r n e u z e , ter markt gesteld en eens verkogt zullen
» zijngeweest, op verbeurte van het goed en daarenboven eene boete van.
» dry ponden Parisis munte” Deze markt is sedert onheugelijke tijden
te niet gegaan ; echter is, bij Besluit van Gedeputeerde Staten van Zeeland,
van den 25 December 1840, autorisatie verleend, om de week*
markt voor den graanhandel te N eu z en te hersteilen, welke nu geregeld
«lken Woensdag plaats heeft. Aan de kaai bestaat nog eene zooge-
naamde beurs, alwaar de vroegere weekmarkt plagt gehouden te worden.
De jaarlijksche kermis valt in op den derden Maandag in September
en duurt drie dagen.
De k e r k d e r He r v o rmd e n staat ongeveer in het midden der
stad. Het is een langwerpig vierkant gebouw, waaruiteeu koepeltorentje ,
van slaguurwerk voorzien , oprijst. De kerk heeft geen orgel. Men vindt
in den noordelijken gevel een grooten steen , waarop in een vierkant zijn
uitgehouwen de letters G. D. en iets lager het jaartal 1659—19 Julij.
Men meent, dat de kerk toen vernieuwd, vergroot of welligt verbouwd
is. Op het kerkhof en in de kerk vindt men grafzerken met de jaar-
talleo 1595, 1650, 1652 en 1654, waaruit is af te leiden, dat er op
het einde der zestiende eeuw, daar ter plaatse, reeds een kerkgebouw
bestond, immers de eerste predikant te N eu z e n heeft boogstwaarschijn-
lijk in 1620 zijn dienstwerk begonnen.
Men heeft hier ook eene, in 1842 nieuw gebouwde, ruime kerk voor
de Chr i s t e l i jk-Af ge s che idenen, een zindelijk gebouw, zonder
toren, noch orgel.
De Rooms ch-Kathol i jken oefenen hunne eeredienst voorloopig
in een gedeelte van eene schuur, tot bedehuis ingerigt.
Het Stad huis van N eu z en is, volgens het opschrift op eenen in
den voorgevel gemetselden steen, in 1647 gebouwd. Dat gebonw,
waarop een lage, maar zeer dikke toren staat, op welke gedurende den
Franschen lijd eene sémaphore slond, bevat, behalve den zolder, geene
andere vertrekken, dan eene vrij ruime raadzaal, eene secretarie, een
lokaal tot berging van archives en een zoogenaamd bodcskamertje. Het
is in 1822 aanmerkèlijk verbeterd en vernieuwd.
VIII. D e e l . 6