helft aan hem verpand werd, tnaar deze helft is hem in 1614, door
de gemeente weder ingelost. In het laatst der vorige en in het begin
dezer eeuw werd deze heerl. bezeten door het geslacht S weerts de L andas,
Thans is zij een eigendom van den Heer Oeds Oeses van den B erg
woonachtig te Oirsceot , op bet kasteel Groot-Bijsterveld.
Het vlek Oirsciiot of Oorschot ligt 4 u. Z. van ’s Hertogenbosch
3 u. N. W. van Eindhoven , 4 u. Z. 0. ten 0 . van Tilburg.
Het komt reeds voor in een diplomu van 1196, als V illa <jojr vo-
cator Orschot (een dorp dat OascHOr wordt genoenid). Het is een aan-
zienlijk, groot en schoon vlek en eene der oude vrijheden , ofschoon de
vrijheidsbrief niet meer bekend is ; het is het grootste en fraaiste oord
en de hoofdplaats van Kempenland. Het strekt zieh wijd en zijd zeer
ver uit, doch is bij het Marktveld , waarop een schoon Raadhuis en
de kerk ligt, en eeuige aangrenzende straten goed betimmerd. Men
telt er 300 h. en 1940 inw.
Het Raadhui s is een schoon gebouw, met eene hooge pni, waar
men aan wederzijden met steenen trappen opgaat. In den gevel leest
men het jaartal 1443. Men treft daarin een, in 1839 nieuw ingerigt,
uitmuntend fraai lokaal voor het kantongeregt aan.
De Ke rk, aan den H. P etrus in zijne Banden, toegewijd, is een
zeer groot en prächtig gebouw, rüstende op twee rijen pilaren, zijnde
voorzien van eenen zeer hoogen en schoonen toren met drie omgangen ,
die eenigzins gelijkt naar den toren der Groote- of St. Laurens-kerk
te Rotterdam. Hij is geheel van steen, gemakkelijk te beklimmen
en wordt bijzonder goed onderhouden. In geheel Nederland vindt men,
ten platten lande , geen zoo prächtig gebouw als de St. Pieters-kerk
van Oirsceot met hären toren. De toren prijkte eertijds met eene hooge
spits, welke, in 1338, door eenen zwaren storm van boven neder
waaide. Zij werd echter hersteld, doch brandde, in 1627, door denblik-
sem a f, waarna de toren met eene läge kap gedekt is. Het kerkhof,
aan de zuidzijde der kerk , is van eenen steenen muur omgeven. Op
het midden der kerk Staat een klein , fraai torentje, als een lantaarn gebouwd.
In deze kerk was eertijds een kapittel van elf Kanunniken, van
zeer oude instelling. Men vindt, dat in 1282 voor dit kapittel een De-
kenaat werd opgerigt en met de pastbrij vereenigd. Het kapittel is bij
den overgang van ’s Hertogenbosch te niet gegaan, doch de prebenden
of inkomsten der Kanunniken werden nog door Hervormde personen
genoten. Er waren nog onderscheidene andere fundatien of beneficien
in deze kerk opgerigt, die allen op den zelfden tijd zijn te niet
gedaan. Deze kerk is in 1798 wedergekeerd tot het gebruik der
Katholijken',. die -haar in dien luisterrijken Staat hersteld hebben,
waarin men haar thans ziet. In het koor dezer kerk zijn nog de
voortreffelijke zitplaatsen der voormalige Kanunniken, versierd met
kunstig beeidwerk. De kerk prijkt met vijf altaren, vele schoone
schilderijen, een uitmuntend orgel en heeft eene fraaije doopvont,
stennende op vier leeuwen , zijnde een overblijf^el der vroeger in deze
kerk gestaan hebbende prächtige graftombe der Merodes. De schoone
predikstoel in dit prächtige gebouw verdient mede vermelding. ' Men
is thans (1846) bezig met het leggen van eenen kostbaren nieuwen
vloer. Na den Munsterschen vrede hadden de Katholijken eene schuür-
kerk gebouwd, op het einde der Nieuwstraat, ten Noorden van de
parochie-kerk. In het jaar 1741 werd die schuurkerk voor drie
maanden gesloten, en de bedienende Priesters alle openbare godsdienst-
oefening verboden, om het volgende voorval: een man , beschuldigd
, iinndsW werd te O ir s c e o t gevangen gezet, doch slechts in bur-
rlifke S i n g . Terwijl de voster of diender tegen de stroopers
ffi maakte werd de gegangene door behulp van ecn.ge Brabandsche
stroopers uU' d l gevangenis verlost. Het Officie Fiskaal , in deze zaak
bemoeid , deed de schuurkerk der Katholijken sluiten, die « Ä
n a drie maanden , niet zonder zware kosten werd geopend. Deze
schuurkerk was , in 1743, afgebrand K r i *
van 7 Julij van dat jaar, weder opgcbouwd. Zij moest, naar g
woonte met stroo of riet gedekt wezen , doch kort daarna kreegmen,
I v l r s p r a a k van een der Leden van de Stator, d.e zieh in Oirsceot
bevond, verlof, om, tot vermijding van 1»..dgevaar • “ et
pannen te dekken. Deze voormalige schuurkerk is ln 1802 atgeb
ken en de grond tot tuinen gebezigd. „ „„„.uj.
Behalve de parochiale en kollegiale hoofdkerk had Oirsceot eertijds
„og drie kapellen , van welke twee nog in wezen zijn , een »»der de
aanroeping van de H. Maagd Maria ingewijd , een half nur ten Westen
van de parochiekerk, aan de Beerse, doorgaans de Kapel van
den Hei l igen Eik genoenid, welke veel bezocht wordt als bedehuis,
doch waarin geen dienst gedaan wordt; eene andere , van zeer oude
stichting, insgelijks ter aanroeping van de H. Maagd, m de nabijheid
en ten Zuiden van de parochiekerk, welke kapel nu tot de dienst^®r
Hervormden gebruikt wordt. Yolgens sommige Schrijvers zou het kapittel
van Oirsceot oorspronkelijk niet in de parochiekerk, maar in
deze kapel van de //. Moeder Gods zijn gesucht geweest. Eene derde
kapel, ten Oostcn van het dorp, aan den weg naar Best, waarin de
H. Antonius bijzonder werd aangeroepen , is met meer m wezen, en
nog eene kapel bij het Gasthuis , ondsr aanroeping van den H. Martelaar
Georgius , is thans als zoodamg buiten gebruik.
In 1644, na den overgang van s Hertogenbosch aan de Staten ,
was te Oirsceot nog een klooster gesticht van Rel.gieuse Carmelitessen
ofTheresianen. Terplaatse, waar dit gestaan heeft, ziet men thans een
W°Het Kloos te r der Franc i skane r -Nonnen , in de Koestraat ,in
het iaar 1797, door vlugtelingcn uit Weert gesticht, is een rutm gebouw
, met eene kleine, doch zeer nette kerk die van een orgel voorzien.s.
De Hervormde k e rk , oudtijds de Lieve Vrouwe-kapel, is een
oud gebouw van duifsteen , dat, naar sommigenwillen, door de Ko-
meinen zou gebouwd zijn , en zeer waarschijnlijk een van de oudste
gebouwen in ^ e t Rijk is. Zij werd op het laatst der vorige eeuw
bij de wekelijksche markt, tot eene Boterwaag gebruikt, maar
sedert de Roomsch-Katliolijken de parochie- of St. Pieierskerk genaa
hebben , is zij voor de Hervormde godsdienst ingerigt. ¿ij is voorzien
van een spits torentje en van een orgel.
De I s r a e l i t i s ch e bijkerk is een net gebouw, aan de oostzijde
van het vlek. Zij is gebouwd in het jaar 1840.
Men heeft te O ir s ch o t twee Oudemannen-huiz en. Aan
van deze werd in 1833, door het aanbouwen van meuwe woningen,
tot het opnemen van behoeftige oude lieden , eenige ui rei .ing ge
geven. Ook had men er vroeger een Gasthui s , hetwelk m ö
door den toenmaligen Heer der gemeente , Markies van e ts e n , ges i
was, doch reeds in het midden der vorige eeuw met meer hestond ,
en waarvan de gebouwen thans ingerigt zijn tot eene urgerwonmg.
De drie scholen , welke in het vlek gevonden worden , zijn eene
dorps chool , eene ko s t s cho o l voor J ong ehe c r en en eene
VIII. D e e l. ™