ouders onttrokken worden en als toekomstige staatsburgers worden
groot gebragt, — zulk een ideaal bieden ons de maatschappijen vau
termieten, van mieren enz. in werkelijkheid aan. Een termietenheuvel,
een mierennest, een bijenkorf zijn even zoo vele phalansteriën. Hier
heeft zich het individuële leven geheel opgelost in het leven der
maatschappij. Zij, die de menschelijke maatschappij naar dit model
zouden willen hervormen, zouden moeten beginnen met de menschen
tot termieten of mieren te maken. Maar zoolang de mensch mensch
blijft, een wezen met een krachtig gevoel van zelfstandigheid, van
individueel bestaan, en dit gevoel de hoofddrijfveer is, die hem tot
daden, tot inspanning der in hem gelegde vermogens aanspoort, zoolang
zullen ook de droomen dier would Jê-hervormers der maatschappij
droomen blijven.
Na in het bovenstaande eenige der hoofdpunten van verschil tus-
schen dieren-maatschappijen en de menschelijke maatschappij te hebben
aangestipt, willen wij thans eenige punten noemen, waarin overeenstemming
merkbaar is.
Het gaat met deze overeenkomst echter als met de ligchamelijke
overeenkomst tusschen menschen en dieren. Hoewel geen enkel dier
in dit laatste opzigt zoo nabij aan den mensch komt, dat men zeggen
kan, dat dit onder alle dieren het meest op den mensch gelijkt, zoo
treft men toch overeenkomsten met den mensch als het ware verspreid
aan over een aantal dieren, dat is: het eene stemt in het maaksel
van d it, het ander in het maaksel van dat deel het meest met den
mensch overeen. Hetzelfde nu geldt van eene vergelijking der dierenmaatschappijen
met die van menschen. Elke diersoort, die in maatschappij
leeft, heeft hare eigene constitutie, verschillend van die vau
andere diersoorten. Maar ook de menschelijke maatschappijen leveren
veel onderling verschil op, en uit dien hoofde blijven de aanwijsbare
overeenkomsten steeds slechts binnen eenen zekeren kring beperkt.
Het zoude ons veel te ver leiden, indien wij elke dieren-maatschappij
op zich zelve beschouwden. Slechts eenige opmerkingen van alge-
meenen aard kunnen hier eene plaats vinden.
De grondslag van elke maatschappij is het gezin, De band, die
ouders en kroost te zamen verbindt, is bij vele dieren niet minder
sterk dan bij de menschen. Talrijke, treffende voorbeelden van vooruitziende
, soms zich zelve opofferende ouderliefde zouden kunnen
worden aangevoerd. Het begrip van gezin verkrijgt echter onder de
dieren eene ruimere beteekenis , dan wij gewoon zijn daaraan toe te
kennen. In sommige gevallen, bepaaldelijk bij eenige insekten, valt
het begrip van gezin zamen met dat van maatschappij of, om juister
te spreken, eene door hen gevormde maatschappij bestaat slechts uit
een enkel gezin.
Van eene wespen-maatschappij blijven in het najaar en gedurende
den winter slechts een of eenige weinige bevruchte wijfjes over.
Eene enkele zoodanige moederwesp wordt de grondlegster van een
nieuwen staat. Zij alleen vangt aan met het bouwen der papieren cellen
, die de wiegen harer toekomstige jongen zijn. Eerst worden haar
een aantal arbeidzame dochters geboren, die haar bij haren arbeid
behulpzaam zijn, later ook zoons, die een lui, maar kortstondig leven
van enkel genot leiden, en zoo kan de moederwesp, op het einde van
het saisoen, eenige duizende afstammelingen tellen.
Hetzelfde geldt van de koningin der honigbijen en desgelijks van die
der termieten. In eenen enkelen korf bedraagt het getal der bijen
soms meer dan 20,000, en het getal individu’s , dat eenen enkelen ter-
mieten-heuvel bewoont, kan op verscheidene millioenen geschat worden
, zoodat het de bevolking van menig koningrijk te boven gaat. En
toch hebben die allen eene gemeenschappelijke moeder, wier eenige
bezigheid bestaat in het leggen van eyeren, ten getale van omstreeks
80,000 in de vierentwintig uren!
In andere gevallen daarentegen bestaat, even als bij de menschen,
de maatschappij uit eene vereeniging van gezinnen. Zoo bij alle in
maatschappij levende zoogdieren, b. v. de bevers, de marmotten, de
zoogenaamde prairiehonden (eigenlijk ook een soort van marmotten),
de verschillende soorten van runderen, buffels, paarden, antilopen,
olifanten, zeehonden, walrussen, dolfijnen enz., desgelijks bij de gezellig
levende vogels, zooals reigers , kraanvogels , roeken, trekduiven
enz., terwijl de mieren ons een voorbeeld leveren eener insekten-
maatschappij, welker leden desgelijks uit verscheidene moeders geboren