M
4 6 N O O R D e n O O S T
luin benaming licbben , Wa n t S,« beduit \gdijk door de verloße perßo^en in 't i.w
.n t Sineefch een mcnfch , Scng bcduit I 1^55 , fchipbrenk geladen hebhU,
b y w y k n doodcn , < n by wyl en gcnezcn.
it men het verfcl ietdcni i jk uicipreekc,
om dat die wortel wc l of qual i jk genomen,
ganlch ftrijdige ui twerkingc veroor -
z a e k t ; dcze Gin/eng werd mede in Korea
gevonden , ja z c lß in SJam , doch dezc
is de befte ni e t , zy wa f t beft in f chaduwc
en diepe Va l e y e n , men pluktze in den
H e r f f t , wa n t i n d e L e n t e g e p l u k t ; , heeft
minder kracht , zy zuiverc iiet bloed,
herftelc ver zwakte krachten , en onderfteiint
den arbeid , als men ze in de mond
h o u d , zy is dienftiger voor koudvocht i -
g e en vct te menfchen , als voor hi tzige en
d o r r e ; men kookt z e in wa t e r , en dat
Inuv geworden : we rd gedronken s' mor -
gens nüchteren , en s 'avonds , wede r gedroogt
, kan ten tweedcmae! met W y n
geweckt, gcnuct igt we rden; d i c o i i d v a n
Jaeren is , ncemt^'raecr van deze wo r t e l ,
op eene t i jd , als die jongcr is.
D e wor tel A^rß werd tot Petting voor
v i j f t i g diicaten het p ond, mecf t tijds ver -
koft. Du s %'crre gcmelte Re i z i g e r .
Korea grcnf t benoordelijk dicht aen het
Landfchap Leautitng , ZOG dat de Koreanen
, welke naer Peking te reizen hebben ,
dit g ewe f t z o u d e n moeten d o o r t r e k k en,
als zy te Lande wilden g a e n , doch zy
doea die tocht meeft te V\'ater. Leantung
is in zijn zelven een goed L a n d , dochdaer
zijn nu niet meer als 10 of 11 Steden.
Aldaer valt overvloed van de wortel Gmfeng
of Niß, die z o o zeer hartfterkende isj
gelijkreetsisgezegr: mer. gebruiktze tegen
heeten enpef i i lent ialeKoortzen: deSinezen
doen die aenkleineplat tef tukjensgefneden,
b y vJeefch ftoven , met di c ju coe geileren
potren , op dat de kracht niet en vervliege,
men diene de z e lvedroog te bewaren,
indien men de kracht behoiiden wi l .
Omtrent de vliet Amur en by A
werd gezegt denwor tel Nifi mede te-
Kore.i we rd van de Sineezen mede Caoh
genaemt, we rd geacht 260 Franfche mij-
Icn b r e e d t , cn 460 lang te zijn.
In 't volgcnde v e r f l a g , dat de Heer
Ädattheus van den Broek j Ra e d van Nc.erlands
Indi en, als hy v o o rOp p e rho o f d v a n
ecnVloot uit Oo f t - indi en te huisgekomcn
was, in den Jare i C j o , heeft gedaen, kan
werden ge z i en, wa t hy van ' t fiangend Ei -
land Korea , ten aenzien van de Wa r en en
Koophandel der Nederlandfche Oo f t - Indifche
Maet f chappyoordeel t .
Op Htver Edele bevel, onderz-oek. gedaen
webende, naer de waerfchijnbjkheit van handel,
op het groot half Eiland vun Korea
bericht, z.ooishet^lks. datdejon^e
tijdingen van Japan vermelden , hoe dat ha
voorjchreven Eiland geheel van geen Koopluiden,
maer va» een dcel arm volk, hnn alleenlijk
met Fiffcherjen en Landbomv ernerende,
^verdhaimnt. En de welke Onderdanert
Z^ijnde j Z.00 wel van de Tar tar i fche Sineezen
, als van de Japander s , geen van beide
dei.e machtige Natten, x^llen tvillen dulden,
omje kpmfi aldaer, met eenige handelofanderiJnts:
en ten aenzien van de laetflen, dat
fitJpeU werden gehenden alle aerd van
om S.00 na ontrent Japan verblijf
en , Hit vreez,e van nietnve verandeoproer
: ja i
ti verboden eenige k
z.t/0 nagebuftren, als die van K o -
rea , te mögen hottden, nitgenomen een Heer
van Suflîma , dien z.ulks als een gunß alleen
ts toegeßaen : en die over z^nlh dcr>i'.ierts beßelt,
peper, nooten, migelcn, poetßok, ivierook,
caliatours enfindelhotidy beneven meer
andere Koopmanßhappen doer de Ed. Maetßhgppj
in Japan aengehragt werdende, en
welke goederen voarts te Lande naer Sina vervaert,
en aldaer geßeeten werden : krijgende
in mangeling, z.00 van dez^elve Koopmanßhappen
, als voorgoud en z^ilver , wel verßaende
als s-xlks mag werden uitgevoert, ronwe
Sineeßhe z.ijde, en aijde handiverken.
En van ffwer Ed. hedienden daer ter plaetx.e
aengewez^n , dat mt noch in 'tjon^e jaer
ongevaer aes honderdpond x.ijde over den eigen
weg i«^apan waren aéngebragt, beßuitende
over zMlkti
denvaerts te vaeren,
^ hn, zAio anders niet
ondenvorpen wilden wet,en , van t
vcrßooten en van den handel vertjet 11...
ali.00 die wantrofouige Natie onfeilbaer Z.OHI
den oordeelen , dat wy iets tot nadeel van V
Japanfchc Rtjk. x,ouden voor hebben.
O p de Ku i l van dit Korea , 15 mijl uit
de W a l , leit een Eiland , by de Ncde r -
landers Ouelpaerts Eiland, en by d'Ei landers
zelfs Ädoefi, en in de Sinecfche Kaer -
te Fnngma gcnoemt . He t is een Volkr i j k
en vrugtbaer Ei land, heeft i 4 o f 15 mijlen
i n ' t r o n d e , dacr is een Stad, Moggan ^cheten.
Längs Korea loopt in Zee een zcer
fnelle i l room , Zuid en No o r d op.
Tußma oi Snfima h een Eiland halfweg
, tufTchen ^apan en Korea , gelegen.
Het k omt den Keizer van /apan toc : gelijk
mede de Eilanden 0^/. Op Tnßlma
leit een Onde r -koning , of fapans bevelhebber,
welke krijgsmagt houd tegen de
Koreanen, die hcm JacrliJks, als verbeelden
T A R T
d e n i : den Japanfchen Ke i z c r , fchat t ingc
opbrengen : waer voor hy de foldaten op
Tuftma onderlioiid. Hy heelt een huis
op Korea zeJve, daer een Japander leit ,
tot invorderinge van gemelte fchatting.
E n gelijk de Koreanen den Japander , al-
200 zijn z y mede gedwongen den Tar tar i -
fchen Sineefch Kei zer fchat t ing te verfchafFen.
E n vojgens verder bericht van boven gemelte
BenediSlmde Klerk. aen m y mondeling
gedaen , is Korea zeer be volkt , doch zijn
de Koreanen zeer kleinhar t ig, dies zy
zieh uit fchrik en angf t , veeltijds zel f ver -
hangen , 'c welk echter voor eere aldaer
werd gerekent.
D e huizen zijn daer mecft van Bamboes
en mi f ten g ema e k t , wczende aldaer goede
maften tot ftengen, en Scheepsgcbruik
D e Steden zijn aldaer niet zeer gef terkt
als wegens haere ftant. Me n vind daer de
meefte Ze e v i f ch, die liier te Lande we r d
gezien , behalven Kabel jauw : men ziet
daer veel Ty g e r s en wi lde Ve r k e n s , 00k
Harten. Vecle hunner Geeftelijkc Mo n -
nikken , eeten geen vieefch , of yet dat
l e e f t , meermacl offert dit Vo l k aen de
graven hunner Vooi -oude r en, als wanneer
l y dacr huilen cn kermen.
D e fchocnen die men daer aen de voe.
ten d r a e g t , zijn boven open ; de kleederen
zijn veel vanl edc r , als ook de hoozenj
de Vr ouwen dragen weide br o c k en, die
met Wa t t en zijn g e v u l t , de Mannen zijn
flechte Zeeluiden ; haere Jonken hebben
de groote omtreot van een Bu i s , doc h
doen wa t grooter op.
Vijftigmijlomtrcnt u i t d eWa l jNo o r d -
ooft op , we rd liier Jaerüjks veel Har ing
gevangen , die zy op de klippen aen Zee
droogen 5 deeze Haring we rd tweemael
des Jaers aldaer gevangen. Zy zwemt aldaer
als beyen in groote fchoolen 5 die van
de eerfte vangf t is grooter als die van de
tweede ; hoe Noordel i jker men vi f t , hoe
meerder dat men v a n g t ; doch onder fapan
vind men die n i e t , werdende geoor -
d e e l t , dat die längs de Ki i i t , al van het
Waigats af ge zwommen k omt ; we rd ongcfchilt
gegecen, aen bondels geregen, en
b y tienen v e r kof t : dcnet tendaer toe, zijn
van gevlochte ftroo. TulTchen Korea
fapan zijn eenige klippen in Z e e , doch de
meefte naby fapan, en is de Zee onder
Korea het diepft : daer zijn fchoone Bof -
fchagien ; men vind 'er zoo hier en daer
oifcrplaetzen, a lwa e rVe e , g e v o g e k e , cn
alderiiande gemaekte gedierten , als poppen
, t ewc t en, Draken, Serpcnten, cnz.
geofFert werden > waer toe zy o o k het
liaair uit den baerd trekken > de Ou d e r s
A R Y E . 4-r
dooden ongeftraft hun eigen Kinderen.
Het Ge l o o f deezer Volken , en die van
Sina, is eenigermaten verfchiUig, zy hebben
een g ewo o n t e , de doode Li jken in 'c
veld te droogen tc zettcn , waer na z y die
weder kl eden, en zoo ten graveibeftellen;
de graven zijn in de buiken der be rgen,
yan tras g ema e k t , waer in benevens de
" ijken eenig huisgefcliir werd gelegt.
Dit Vo l k het C omp a s , zoo wel als de
Sineezen , niet ver f taende, »derven niec
verre van de Wa l zieh begeven , der fteden
mimren zijn van klei g ema e k t , en
janfch onfterk. In de Konings Stad Sioor
zijn groote lecdige vakken , dacr geboomte
wa r t , dacr zijn veel hopge bergen.
Zommige Mans vlechten het haair der
baerdcn , cn dragen de lenken zeer lang.
D e Kloofterluiden gaen bedelen door het
Land , cn doen ook bedevaer t ; . dit V o l k
is niet onbewiift dät 'er een Go d t i s , den
duivel eeren z y , nie vrees.
D e fprack heeft eenige gemeenfchap
met het Sineefcli. Jaerüjks komt hier een
Tartersafgezondenenomfdiattingte halen,
die dan veeltijds des Winter s over het Ys
r e i f t , hy we rd heerlijk onthaelt en geeert .
Het bu^rui t dat z y maken is z o o k r a c h -
tig n i e t , als dat in deze Landen werd gemaekt.
D e Koning onderlioud veel gelubden;
zijn Ho f heeft veel V y vers en Fonteinen.
D e Koreers en eeten het Wa l v i f c h f p e k
niet gelijk de gemeene luidcn in fapan
doen. De menfchen zijn hier goed arms.
D e ilaep plaetzen zijn opbankenen mat -
ten , of matralTen, zy en hebben geen
bedden : de T h e e we rd hier veel ui t Sina.
overgebragt; van T a rw en R y s werd een
bequame drank gemaekt > 200 wel fterke,
als die ilap is.
Daer valt in dit Land , volgens verhael
van deze Ma n , een fteen , zoo wi t als de
witfte zuiker , die menigte van zes en vierkante
punten h e e f t , en byf ter gl inf ter t ,
drie vingeren dik j de punten ftaen aen
eenezijde, zy is onder plat cn glad, alles
o f 't geflepen w a s , en in 't gemcen drie
o f v i i r voct in 't vierk.int groot. Me n
heeft daer een gewoonte veelcrhande fpi j s ,
en mecft alle aerdvruchten in te zulten.
Korea werd by de japanders gezegt dat
het omtrenr 40 mijlen van Japans We f t of
Noord-weft K u f t , by Nangatou gelegen
i s , andere zeggen dat het in 't Noorden
dcrtig , en in 't Zi i iden, zef t ig mijl van
[oewcl zommige weder wiDcn , dat
men van fapan op eenige hooge plaetzen,
doch andere , dat men alleen van 't Eiland
I SHßmA y dat te middc weegs l e g t , de
vafte
' l . . t
I B B , . . l J