[r, h
IIP
m N o o R D
päd hborn wa s i Iwerc t o uwe n die z y op
de vaertiiigen g i b f u i k c n > wa r en we l zoo
dik als ecn K a b e l , v an zoodani g e f t o f geniaekt
als de V y g e korven in Spang i en:
d e Hui sk ens die de Me n f c h e n aldaer gebruiken
, wa r e n gema ekt van b h d e n van
Boomen in 'c ronde , bov en zecr f che rpa
c h t i g toe g a ende , omt r ent van z 5 voeten
omgangs, cn ticn o f twa c l f voecen h o o g ,
daer in z a g men niec dan een we ini g v e r -
droogc krui t , mc t een hcngel roede of
t w e c , van we l ke Menr chen cn haere ge.
baerte , in de Ai i f t iai i f c l ie Ze e - v a e r t vai
Schmen en a n d e r e , breedel i jk vc e l e by.
zonderhcden z i jn te lezen.
In het Jaer , wanne e r Bromi'er
achter het Staten L a n d , b y S t r a e t laM-nr
oiu q u am te vaeven , en b e v o n d het z e l y e
ecn Ei l a n d tc z i jn , z iende hy n o c h in
' t Zuiden > noch in 't Oo f t e n geen L a n d ,
zoo als op de te rüg R e i s , me d e in di e
Z e e , b e z u i d e n , geen La n d is gezien , hoc
wel zes Jaeicn daer nae zeeker Spaenf ch
S c h i p , 'bezuiden no c h een Ei land heef t
o n t d e k t , wi e rd hem in Chili g e z e g t , dat
toen acht ien Ma enden g e l e d e n, eenen
Hopman Navano, me t d e n i g Ma n in
Praeuwen , v an daer om de Z u i d wa s g e -
vaeren , want men zeide , dat daer vee l
Voor-eilanden en Binnen-zeen zi jn , k o n -
nende van C^ßro a f , Zuidwa e r t s binnen de
Eilanden do or , t o t aen Straet MageUaen
werden gevaeren. D e z e w a s d a n v y fMa e n -
den ui t g ewe e f t , hadde aen Ei l anden Wi l -
den gevonden , r o o t a cht i g v an h u i t , mei
baerdcn; d eChÜe z e n konden hen niet verflaen;
d e z e w c z e n dat Oo f t e l i j k v a n haer
zeer g r o o t e Mcnf c h en wo ond en > h a d d e
ook in die Ei landen Mine rae l My n e n g e -
vonden , en dat men toen tot Cafiro z e i -
d e , dat de Caf t i l iaencn die Wi l d e n doe n
bcarbeiden ; gel i jk de eigenhändige D a g -
l i j f t in zi jn vloot g e h o u d e n , onder my be -
r u f t e n d c , u i twy f t : of nii de z e Ei landen
bezuiden, b e o o f t en , of bewef ten het Staten
L a n d l i g g e n , blyf c m y onbekent .
D i e v an Zeelandia Nova z i jn wy d e r :
bruin van v e rwe , en van een wr e ed gC'
z i e h t , eenige hebben zeüen op hun v a e r
tuigen , en f chynen g e z a g hebbers onder
hen te hebben : het is wa e r f chynl i j k dat
deze Me n f c h e n op di t L a n d ui t j4mirik/i
over Terra del Fitego me d e zi jn g ekomen ,
ZOO als g e z e g t i s , da t z y , of eenige hunner,
mi f l chien me d e o v e r Papom L a n d ui t
de Indi f che Ei l a n d e n , fafan, fe^o, of Tattarye
oorfpronkel i jk z i jn , wa n t de v e rw ,
200 van huit als haair me t de Ame r ikane n
meeft over een k omt , en dat dir L a n d tot
na MageHanes ftrekt, daer en tegen de
Menfchen op het L a n d van de E e n d r a g t ,
O O S T
o f HoUandiit Nova, f chynen daer g e k omc ä
t c z i j n , enkel i jk van en o v e r Nov.i Cmnea
o f Papoiis L a n d , cn z ommi g e Indi f che -Ei -
landcn, we z ende de z e beide pik zwa r t , cn
nackt loope r s , zeer f c h r o oma c h t i g , maer
die v an Zeelandia NOVA z e e r f t o u t enwr e e t ,
als de Vo l k en omt r ent Magellaens S t r a e t ,
doch me t di t v e r f c h i l , tul ichen de Piipatu
cn dievanHollamiiiiN'ova, d a t h e t h a a i r v a n
die v an PapoHs is b n k a c h t i g , en die v an
HollandiA Nova kor t g e k r u l t , en ftyf op' c
hooft als W o l , en z y gaen moeder n a e k t ,
z y hebben niet om haer l i j f , z i jn zeer
wild en wo e f t , vreeslijk om ?en te zien.
B y over iever ing is be k ent , dat de Me n «
fchen op Papow L a n d mede ov e rgekome n
z i j n , van de Ei landen daer de
Mcnfchen bruin zwa r t z i jn = en die der
M o l u k k e s , mi i fchien van de Landen omtrent
Malakkfl > Malabatr, en daer r onds om,
welke mede na den bruinen hellen , daer
tegen de Ame r ikanen wi t o f geel zi jn' ;
welke hunnen oor fpronk hebben volgens
alle wa c r f chynl i jkhe i t ui t Tarraria, 't zy
die over de Ei landen / i i o o f we l van hoo -
ger g ewe f t , b e n o o r d e n , overget reden
z i j n , en dus z i jn de Vo l k e r e n v an Zeelandia
Nova, Amerika en Tartma, me e f t e end
e r v o o r t z e t t i n g , en.die van HolUndiaNo-
¿Wfl/».^!^«, en d e v a ü e l n -
d i f c h e ' K u f t , g e n o e g z a eme e n e r v e rwe n g e -
daente , me e f t v o o r t ge z et ui t het mi d d e n
van A ß a , behalven dat wa e r f chynl i j k o v e r
Papons Laad, Molukkes, en daer omf t r e eks
uit het No o r d e n van / i ß a , de Vo l k e r e n
Z u i d a e n , z i e h me t d i enLand a e r d ve rmengende,
gewandel t hebben, by wi en de Si -
neezen g e v o e g t moe t en we r d e n , die wegens
degelijkheitvangedaenteennaijyheic, nacr
allen f c h y n uit het har t v an A ß a mede g e -
fproten z i j n , wa e r omt rent het Paradys is g e -
weeft . en de A-k^aa Noach z i eh neder z e t t e .
D e Menf chen z i jn hier niet z o o di e f a cht
i g o f da r t c l op het Ei land Amfierdam, als
o p het Ei l a n d Ronerdamhet haair dr a e g t
men hier mede kor ter . He t V r o uw- v o l k is
hier imme r s z o o k loek als de Mannen.
D e befte Hui s j e s z i jn daer met riete fpor t -
jes g epa g g e r t : menz i e t int u inen^i e r l i j k g c -
macktebcddcn.dacralderhandcaerdvruchcen
waf l en ; de Kl appus Bo omen zi jn o r -
dentelijk g e p l a n t , ' o o k de Pi z ang , en andere
Bo omen lijn r e c h t , en kan men aen
; di t V o l k geen Go d s d i e n f t me r k e n , allccn
zag men dat een Wa t e r - f l ang wi e rd o p -
genomen , op het h o o f t g e l e g t , en toen
eerbiedelijk we d e r in het Wa t e r g e z e t .
•t V o l k op 't Ei land Rotterdam , d o o d
geen Vl i c g en , hoewe l 'er veel z i jn : de
Mannen dr a g en lang , d o c h de V r o uwe n
korc haai r .
I k
1
T A R T
I k hebbe een B y l ge z i en, we l ke in den
A R Y E. 1 7 5 -
vind men Ho e n d e r s , V a r k e n s , cn veel
V i f e I i .
Tacre 1Ö58 op het Zuid^land is g e vonden,
gemaekt van ftecn, wi t a c h t i g , zwyme n -
de na Ma rme r of harde Kl ip- f teen , aen
de cene z y d c der gedaentc als cen h ame r ,
mct ccn dik ho o f r , en aen de andere z y d e
fmalder , pl a t t e r , cn eenigzins f cherp.
D e ftcel was d u n , ge e l , en v a n f t e r k h o u t :
deze B y l is be g o o t en, z o o het f c h y n f me t
ccnig P c k of Ha r t s , . want men z iet daer
rondsom., ui tgenomcn op de eindra v an
het ftcen , daer men mede klopt of k h e t t ,
eenige zwa r t - r o ode ftoffe, die mc t een mes
afgefchraept eñ vcrbroken kan we rden ,
a l h a r t L a k o f W a s , hcbbende de ftcen
een ongcloofel i jke Hardighei t , wa e r toe de
begieting of bekleeding dezer ftofFe, die er
d v r y dik op z i t , d i ent , is m y o n b ewu f t ,
doch f c h y n t te zi jn osn de ftecn aen het
- weifce hout vaf t te houden * : di t B y l t j e i s g e -
« h f e « v e n d e n , ter plaetze daer Het Sc lnp de
co'o,": W , in den Jaere 1 6 5 8 g e f t r a n dwa s ,
en waer van e e n i g V o l k aen L a n d was b l y -
nuten ho o g t e i cn lengte hondc r t cn cen
en veer t ig graden , vier en veer t ig mi n u -
ten , is moede r naekt .
t e , en lengte honderd en zes en v e e r t i g graden
SS.i'p'^öven ftaen. en overgebleven. De N e -
T « ' " ? , ! der landfche Oo f t - I n d i f c h e Ma e t f c h a p p y e
" " «i»« die wi l lcnde afhalen , derwaer ts toen
r o X ' i s . e e n i e v a e r tui g z o n d , c d o c h men v o n d
S niemand , z o o dat wa e r f chynl i j k d e z e
ged«iie Nede rbnde r s , die een getal van omt r em
Ä ^ : ^ a c h t i g u i tma c k t e , of te Landewa e r t s .n
z i jn gevoer t v an de Zu i d - I and e r s , of we l
c e d o o d , v e r f cheur t cn gegeten , daer toe
äcze B y l of Hame r me d e toe kan hebbe n
^^"©«'veele der Z u i d - k n d e r s bmi ß en
z w a r t v an v e rw z i j n , f cho on z ommi g e
van de z e l v e in die g ewe f t e nwo o n c n , we l -
ke mec de La n d en aen de z e z y d e van de
W a e r e l d , in ho o g t e over een k ome n , en
daer men wi t is , f c h y n t daer van daen te
komen, dat z y v e rmeng t en ten deele v o o r t -
gezet z i jn , v a n de Me n f c h e n aen Nova
Cninea wo o n a c h t i g , die aU d i c h t onder
d e Z o n g e l e g e n , g anf ch zwa r t z i j n , en
deze aerd no c h z o o lange ond e r de k o u .
der L u c h t z i e h niet op g e h o u d ^ heb
ben , dat de v e rw geheel is ve rände r t .
Volgen eenige bcvindingen , g e toog e n
uit dag- l i j f ten v an Ze e - t o cht en der Ne d e r -
landers, die de Zu i d - l and en , z o o Hollandia
als Zeelandia Nova., enz. bcvaeren
hebben. , ,
Aen Nova Guinea op acht graden ncgen
Het V o l k op el f graden , twint i g mU
O p dertien graden acht rainuten, h o o g i
cn twint ig minuten , Zu i d e r h p o g t e , en
lengte honderd en a cht en v y f t i g p d c n ,
v y f mi n u t e n , is het L a n d v o l Kl a p p u s ,
w e l b e w o om ; het V o l k geen l i e fhebbe r s
van Y z e r , o f ICoracl, qua cd aerdig , maer
wat We f t e l i ) k e r . is het V o l k g ehe e l zwa r t .
graeg na y z e r e hoepen en doek , v e rwo n -
derde z i e h o v e r ' t zien v an f p i e g e l s : hier
acht ien minuten , is de Ku f t b a r , het
V o l k quaed en b o o s , f choot en op de Ho l -
länders , als z y aen La n d q u ame n , me t
Pylen , zondc r reden : 't is hier z e e r bc -
volkt.
O p veert ien g r aden, acht en v y f t i gmi -
nutcn h o o g t e , en l eng t e , honderd en acht
en d e i t i g graden , negen en v y f t i g mi n u -
ten , is ' t V o l k naekt en wi l d ; men kan
haer niet ver f taen.
O p zef t ien graden tien minuten Zu i d e r -
b r e e t t e , en lengte honde rd en negen en
v y f t i g g r aden, zevent ien mi n u t e n , q u a m
het V o l k aen boor t van een Ncde r l ands
Schip zwcmme n : als men hun ecn ftuk
L y w a e r v e r e e r d e , leiden z y dat op het
hooft , in teekcn van dankbaerhci t .
Daer in de Na b u u r f c h a p is het V o l k
quaed i zy gebruiken P y l en B o o g , cn
zoo l a n g , dat het eene ent op de aerde
ftäet, als men f c h i e t , hebben me d e H a -
zegaeyen cn Ka l cwa e y cn , en vielen op de
Nederlandcrs aen , d o c h ver f tonden de
kracht van f chi e t ge\veer niet .
Zuider breet te op zevent ien graden en
twaelf minut en , aen het Zuid- l and op
ffetlandia Nova, heef t Tafman zeer b o o z e
en w r e e d e , naekte zwa r t e Mc n f c h e n ont -
moet, die g c k r u h haair he b b en; hebbend
e t o t g e w e e r , P y l , B o o g , Ha z e g a e y e n
en Ka l awa e y en , z y quamen eenmael me t
dubbelt g ewe e r v y f t i g in g e t a l , op ftrand,
verdeelende z i eh in dr ic b enden, cn meenden
de Hol lande r s die ten getale van v y f
. en twint i g aen L a n d war en g c f t a p t , te
over val len, maer het lolTen v an f chi e t geweer
verbaefden haer z o o , dat z y vloden.
O m ui t tc dr inkcn , g ebruikt men luer
groote fchelpen.
Hier g ebruikt men Pr a euwen van baf ten
van B o ome n gemaekt . He t zi jn hier g e -
vaerlijke Ku f t e n : daer is we ini g aerdvruclit
; de Me n f c h e n gebruiken ge en
Huizcn. .
O p negentien graden, en v y f en d c r t i g
minuten , h o o g t e , cn lengte honde rd en
vier en dc r t i g graden, fmc e t e n d e I nwo o n -
ders die veel zi jn , v an het g cbe r g t e me t
fteenen, van b o v e n , na de B o o t s , die de
Holländers in ' t Jae r 1 0 4 5 naer L a n d t o e
zonden : men z a g fteeds de z e Me n f c h e n
längs de K u f t r o o k en en fmo o k e n , 't geen
gelooft w i e r d , da t z y deden om kenni s
tli Í
ti
1