1 4 4 N 0 O R D
terile hod; van Tar tarye was. Wa n t tot
noch toe heeft men ziilkcn grootcn Eiland
in de Waereld niet gevondcn : jac zoude
l i f o rot e cngroot e van v y f Maenden rcizcns
in de Jengte, zoo als misverftandelijk
gezcgt W o r d , lütgeftrekt leggen.
Doch na dat ik my op alles be vne g t
en rypelijk al het geene dac ik gchoort had,
overleid h a d , vond ik waerfciiynclijker tc
2i;n , dar het Land van fefo ecn Eiland
was : eerftelijk , dewy l l e ß ten Oof ten
en Zuiden aen de Zee ftoot : cn ten We f -
ten van Itjfo, daer het Landfchap Tefo Icit,
zier men oogfchynlijk 00k wat e r , en daer
O v e r een ander L a n d , doch zoo na by
dat daei- op de Paerden van ander ?edierten
c'onderlcheidenzijn. Di tLand i s e v cnwel
aen die van /ejfo onbekent j want om
de fnelhcit van 't \Vater durven zy daer
niet O v e r . cn aen dat Land vaerm ; te
mea-, om dat in 't zelve Water zeer groot
Riet wa l l , -t geene door de fncUe drift
van 't water, zomtyds onder geraekt, en dan,
met een ge zwinthe i t , weder o p r y f t : zoo
datdeJelTofchebooten, welltczeerlicht en
Wein zijn , daer d o o r , in het overvaeren,
üchtelijk zouden omgeworpen worden.
Indien deze Wat e rplas , beweften tufrdjen
't JeObfche Landfchap Tefo, en
beoolten rulTchen de overgelegene Kuf t
o f L a n d , enkehjk een Baey o f Inhamvan
de Zee w a s , zoo zoude het Wa t e r daer
Doch die ZOO ftel niet knnnen ..iw lutL Auiiijcu iioopeen.. uOooKk mooeett ,
¿'C Wa t e r aldaer tulTchen beideznl -
!= ' No o rden,
is. nootzaekehjk bcnoorden Jeß> mede Wa t c r
o f Ze e , en b y gevolg ecn Eiland zijn.
D e twcede reden, die my hier toe bew
e e g t , i s , dat men in het Landfchap
van geenen Tnc^J , , of alleen heer.
ichenden Opper l ieer , wicn alle d'anderen
gehoorzamen , we e t : maer zoo Jtfo een
S S S ™ Ta r t a r y e , o f aen het zelve
isgifclui-vaft w a s , 200 zoude zulks aldaer bekent
' ' S " 1 " ' «n bewufte zaek , dat
in Tar tar ye een Opperheer is , genoerat
diiS d." <•= Gr o o t cCh a n . Vermids dan in' t Land
taira^si- van /r/s icder een zijn eigen Heer overzi jn
giooten Hül s IS, en op her hoogfte over eeniee
S l t V s i » ' " " S ' Slaven o f Knechtcn g e b i e t , zon-
H=drr der dat d'een Menf ch van den anderen ^fü
«iTfiu- hangig i s , noch dat zy alle te gelijk een
K b ' o . - O P P " ' « ' » « erkennen , 200 W o r d by my
it. daer uit vaft geoordeelt , dat i e f i ecn Ei -
land is . afgefcheiden van andere Ry k e n •
en dcze Inwoonders met niemand buiten
ditLand , onmiddelijk cenigen handelof
yme enf chap hebbcn. En dcze dan zijn
deredenen, waerom ik geloove, d a t / r f i
cen Ei land, en geen vail Land is
en D O S T
den f , ß alleenlijk eenigc Water-ftreekc of
Zec-ftract wa s , die het zelve van Ta r t a -
rye af fnec t : en dat den overvloed van het
Watcr d'oorzaek wa s , dat dit aldaer 200
fnel liep. Do c h d'Inwoonders van lelß,
die, z o o v a n O o l l , als van We i l , zomtyds
in de Stad Matfumaj komen, bekennen
, cn hebben ook my dikwiis g c z e g t ,
dat zy van dit aUes niet zeekers willen.
Wat belangt den aerd derlnboorlingcn,
die zijn g r o f , en gi-ooter van lichaem, ab
de Menfchcn in 't gcmcen z i jn: niecr hellende
na de blanke als bruine verwe. Zy
dragen lange Eaerden , zomtyds tot aen
den middel toe. Him hoofthaair fchceren
zy, v anv o o r en, half a f , zoo dat z y aen
de flaep van 't hoofd ganfch geen haair
hebben j maer wel van achteren , daer
zommige van hen het Zoo lang dragen, als
de Japanders. Zy hebben in 't gcmeen de
Ooren doorboor t , en, in plaets van Pcndanten,
dragen daer Zilvere ringen in : maer
die geen Zilver hebben , dragen daer ecn
vlok Z y d e deur. die lang afhangt. En di t
doenzoowcldeVrouwen, als de Mannen
T • ^ ' i f O » ' ' - ' ^ ™ " ' " en Mannen,drinken
alle Wyn. in2onderheit als z y totMmßt-
M z i jn, en dat m groote overvloed. Hunne
R y s mengen zy met zekere Olie van een
V i f c h , rWö»0f»flgenacmt, welke belet,ais
z y die onder, o f k o r t v o o r , en nahet drinken
nuttigen , dat de damp van den W y n
200 haeftig o f 200 veel niet na de herlfencn
ftygt. Men 2iet2e zomt yds , vandronken-
Ichap, längs def t rarengjcnf l ingcrcn, zonder
dat echter de lierlfenen ontroert zijn.
D e kleederen, 200 wel van Mannen als
Vrouwen, zijn l ang , der Aen2ienlijkfte
per2oonen, met Z y d e doorwrog t , beleit
met gieraet van Krni f z eno fRo o z cnv and e
zelve ftof, Z O O klein als groot . Hnnne
ftolfe zi,n van Z y d e , Kat tocn, of Linnen :
maer die der genngf te Luiden van Beei l e
Yachten, Vis-huiden, en flecht gewevene
lloftc. I k v r a e gde hen, hoc het wa s , dat
z y zoo vccle Krnifzen op hunne Klecdetcn
drocgen! 't genezy zeidcn tez i jnom tc toonen,
datzc vrolijk cn opgefchikt waren, 2ondcr
te weten,waerom z y eerder dit teken van
een Krui s , als iets andershadden verkoren
Tot Wapenen gebruiken zy Py l en ,
00g, Lanj cn en Zwae rdcn, die niet
grooter zijn , als ecn gcmeenc Japanfchc
Pook. In plaets van Harnafzen , gebrui .
kcn z y Ro k k cn, als gcmaliedc wambafzen
van kleine plankjcs by ecn g e z e t , 't geene
bclacchelijk s in' t aenfchouwcn. Zy hebben
vergiftige Pylen , waer van icniand ,
gewont zijnde , nooit geneezen Ican wor -
den. Zy zijn zccr twi f tgierig, echter doo-
Z y zijn zeer twiftS
Het konde echter wel z, ,n. dat bcnoor. ¡ den malkanderen zclden.
T o t
• T A R T
T o t Matfumay werd vcel gedroogde
V i f c h , ooic Ha r ing , Zwanen en Krähen
, zoo levendig als dood , en ook gedroogt,
als mede Va lken, en ander gevogelte
, tc koop gebragt. WalviiTchen
worden daer mcdegevangen, en d eVi f c h ,
Todonoeno voornoemt , waer van het vel
ruigiiaairig, niet ongelijk dat ran een
Verken, cn vier voet lang is. De z e Vi f c h
is aldaer veil voor een zeer geringe prys.
Z y handelen inct geen Go u de of Zilvere
munte; maer verwilTelen hunne waeren
tegen R y s , Kattoen , Gacrn , Linnen
en StoiFen, o f ook wel tegen gemackte
Kleederen.
D e Heer van Matfimaj verzeckerde
my ) dat de Inwoonders van fejfo V i f c h '
V e l l e n , die z y R<tccon nocmden , aen drie
Eilanden, niet verre van hun Land gelegen
, quamen koopen : waft: van d'Inwoonders
geen Baer c , en een zeer verfchillende
Taele met die vin jejfo haddenj
doch hy wi f t niet of die Eilanden bezuiden
of benoorden ^efo lagen.
Wat de kennis aengaet , die zy var
d'andere Waereld , en het toekomende leven
hebben, de zelve is zeer Wein of niet.
Z y eeren eenigzins 'de Zon en Macn , als
de twee voordecligftc lichten 5 behalven
noch cenige Berg cn Zee-duivels
alzoo zy zieh meeft in 't gebergte , op de
J a c h t , cn met houthakken, en tcr Ze e ,
met de VilTcherye erneeren , zoo hoopen
z y daer door veel vangtl te k r y g e n, en
nooIt gcbrek van hout om te branden of
te bouwen , te zullen hebben.
Z y hebben noch Bonz en, of Offerpapen
» noch T emp e l s , of eenig plaets
daer z y by- een komen , om van hunne zaligheit
te handelen. Niemand onder hen
kan leezen of fchry ven.
Elk onder hen heeft twee eigen en wettige
Vr ouwen, dochzommigeechtermaei
een; hoewel'er noch veele gevonden worden
, die , op de Sineefclie wyze , byzitten
houden. Al s de Man gefiorven is
begeeft zieh de Vr o uw veeltyds ten huize
van den Schoonvader , of by iemand
van des Mans vrienden , onder beding ,
dat zy 'er nooit uit zal gaen , of hertrouwen.
Een V r o uw , die in overfpel bevonden
i s , werd het hoofdhaair afgefchooren . op
dat zy daer over bekent zoude zijn : en
den overfpeelder, of den geene, waer mede
zy de vuiligheit bedreven he e f t , van
zijn degen berooft , en al zijn lijf-9ieraet,
door den beleedigden Man , of door zijn
vrienden, zoo dikwiis als zy hem ontmoeten,
afgcnomen. Du s verre de Jezui t
Angelis,
A R Y E. 1 4 ?
In zeekeren Br i e f , dien de Vaders J e -
zuiten, omcrent den zelven t y d uit Japan
ii ebben gef chreven, zijn deze woorden
"t La t yn te leezen.
Etiam tertium feragrarunt regtutm _
^Hod fapoma ad Sepimrionem co^ßte cfl, fed.
difterminntur, CKjw eß imprh.
i »eil ata vii & rapid-M impdW'
Dat i s :
En m ten derdcn kebhn ( t e wcten ,
de Jezui ten) het Ryk doar gertiß, dat
ten Noorden aen Jz^inpaelt, maer doir een
Zee-ßraet gefihetden wbrd, ahvaer een bjmdere
fnedige vloci, en ras van Zee-watcr
giiet.
In de befchryvinge der zaeken, die op
het ftuk van Godsdienf t in Japan , in den
Jaere zeftien honderd vier en twint ig,
voorgcvallen zijn , vind men , dat zeeker
Priefter het Ro omf c h geloof in Matfumay
gepredikt heeft f en dat een anderPriefterj
genaemt Jakob * , ecn Por tugees , twee
mael, onitrent den Jaere zeftien honderd jj^obiúr
en zeventien , in het R y k lejfo is overgc- "'"ogaen
geweef t , en de eerfte was , die aldaer
de Mi s dee.
Hei is aenmerkens waerdig in den b.oven
gemelten Br ief van Angelü , 't p e n e
groote Riet in de Ze e word aengeroert.
Wa n t dat zoodanig Ri e t aen de
Oofteiijkfte Oever s van ^ße g r o e i t , is
my , over T a r t a r y e , mede bericht.
Het blijkt waerfchynelijk , datdef t raet
de Fries, de zelfde doortogt of doorvaert
die van ouds Anian genoemt is t en
men vind daer noch een ho e k , by d' Inlanders
of Ama geheeten , 't geen
van het woord Atiian weinig is verfchillende.
Het is mede aenmerkens waerdig , dat
aen deze Zee-oorden of Kuf t en, zelfs in
Zomei--en Hooi -maend, als de Nederlandfche
Schepen aldaer zijn geweeft , het
fteeds miftig weder wa s ; zoo dat men niet
verre van zieh konde zien 5 het geene in
de Tartari fche Z e e , en hy Nova ZemUy
. mede op dezen t y d alzoo word bevonden:
: 't welk de Schipvaert aldaer zeer bezwaerlijk
, zoo niet , ondoenelijk maekt.
Volgens bericht van Philips lakfibfi-. de
Bakker, die in het Jaer zeftien honderd
drie en veertig , voor Onder - f tuurman,
op het Schip Kaßrihtm , tot ontdekking
vzRlCatiy, Tartarye. afgevaerdigtwas,
vallen beooften lapan , en na de Kuf t van
Icfo toe , zeer veel WalviiTchen , die ge--
meeneiijk van 't Noorden nae het Zuiden
zwemmen , gelijk hem op de hoogte van
Gißima of Cißima , een ontallijke menigte
ontmoete. Kabeljauw , R o g , en andere
Zee-vifch wierd c o k , by het Schsepsvolk,
T op