s t j g N O O R D
0«»Ä ö f , is het Wcftelijkfte deel
vaa T^ova Giiine^t en daervaneen afdedinge
Onin Lajcar, o f ' t SlavcnOw«, dewyl
men aldaer nieis anders handelt dan eenigc
magere Slaven, acn gekrulde haairen cn leeiijkheit
d'andcre Papoue» of PapoHs gelijk.
Dit Wcftelijkfte ofvoor f te deel, het welk
van Banda en Ceram meeft bevaren word,
heeft tot zijn Hooftplaetzen Roemahati
en Fatraga, by de onzen Fatala genaemt
twee vereenigde Negeryen op 0»i»i Werthoek
j gelegen 3 2 mylen van Cerams Zuidooft^
hock , of Ke^ng na Noord-ooften
vmFatraga, o f ' t naefte Eikndeken PoeiotaAi
loopt de Kuf t Zuid , en wat Oof telijker
omtrenc 11 mylen tot Ob/« Zuidweft
hoek Batoe poeti, dat i s , witte klip
van ecn Eilandekcn , dicht by de hoek
gelegen , met een hooge witte kHp als een
Kaftecl > 't welk de Ceram Laxirs van Goram
ovcrftekende , cei-ft aendoen , zijnde
tuffchen beide maer 16 mylen ; zoo dat
men van Gorami Bergen > met klaer wcer
' t hooge Land van Onin zien kin. Van
daer loopt de Kuf t Oof tenOof t -zuid-oof t
14 mylen tot de drie Eilanden BatHr, Cani
ea Caras , in een driehoek leggende
voor een groote B a e y , de welke d'onzen
Ryklof-van Gotns Baey , maer d'Inlanders.
Züwak noemde , alwaer 't zulk vlakLand
i s , dat men 00k van de Stengen geen
Bergen bekennen kan. D'Inlanders zeggen
dat in deze Baey legt Fatar, hcbbende
rot Inwoonders groote en woefte Menfchen,
zeer verfchülende van de kleine
Menfchen op Fairaga. Do c h dewyl het
barbarifch en moordadig Volk i s , hebben
de Cerammers die plaets verlaten, en
zijn meer om de Zuid-ooft gevarenj want
van daer drie dagen zeilens , körnende in
het tweede deel van Onin, 't welk men
Onin Coehiay notxaf, en in een andere Baey
van de onze Spielraans Baey genaemt, alwaer
leggen de Negeryen Sang^a, of Segala
en Catoermn , doch zijn aldaer mede
groote, wilde , en moordadigc Menfchen.
Aan de Wc f t - z y d c van deze
Baey ziet men de wonderljjke Water-val
^jicr gitti gitti s alwaer een groote ftrael
water van een hooge afgebrokene Kl ip,
200 gewcidig in Zee ftort, dat het water
wel een Piftool-fchooc daer rondomftuift,
doch daer zijn andere minder ftralen, daer
men met de Boot gemakkelijk kanaenkomen
om de vaten te vollen. Een dag zeilens
, of acht mylen na het Ooften leid
Coebiap Zuid-ooflhoek Cumatm genaemt,
en omtrcnttwee mylen in Ze e , het Eiland
Poelo Mt. by de onze Wefels Bland genaemt
, omtrent 6 mylen lang, Zuid-ooft
en Noord-weft zieh ftrckkende, meeft
c n O O S T
vlak , doch voi BoíTchagien , mede bcwoond
van een ontrouw en boosaerdig
Volk , die meeft VilTchers zijn. Van Chmalfa
ontvalc haer de Kuft na 't Noordooften
, cn maekc als dan in 't Noorden
een diepen Inham , by de onze Q^lbc r -
geni Bogt genaemt, van de welke men niet
weet of hy doorgaet , ofeen beilote Boge
zy. 't Laetfte is waerfchynelijk , om dat
de onze in 't Jaer 11S78 , den zelvcn opgerocyt,
en noch geen doortogt gezien,
een ftÜ wat e r , en geen uitvallende ftrooni
vernomen hebben : wacr uit men gilTen
kan, dat beide de voornoemde deelen van
Onin aen 't refterende Nova Guinea vaft
zijn , 't welk cven benoordcn de Linie
eindigt in ecn fmalle fnuic, genaemt Kaep
delioop, Wiens Wc f t - zydc , gelegen tegcn
over 't groote Eiland Gilolo, en de Pí^ohycie
Eilanden, hect Sergillc, bcwoond van
een roofachtig Volk , grooter van ftatuur
dan d'andere Papotten , en die onder 't geleide
van de Ttdorefen ons zomtyts in Amhoina
komen bdpringcn om Menfchen
te rooven, gelijk noch gefcliied is in het
iaer 1583 ' van de welke w y een Scliild
;komen hebben, ongemeen groot , doch
van licht hout , en met een Hafagay ,
of Werp-lpies uit een geheele ftam van
een Boom gemaekt , niet boven ecn Kinder
arm dik, van een hard en zwart hout,
diergelijke w y wilde Pinang en Nibun noemen.
Wederkeerende tot Coebiay, zoofteken
de Ceram Lauers van daer over , cn voor
hy Q^lbergens Bogt 11 mylen Oof t aen,
tot aen Nammatono , een Eiland omtrent
een myl van het vafte Land Nova Gninea
gelegen , doch de Inländers door de Ceram
Lanirs opgerooit, handelde vooreenige
Jaeren, daer met de Nederlanders vcrradelijk
, cn floegen zes van hun dood.
De Ceram Lauers noch al verder varen,
Ooft'zuid-ooft aen tuíTchen 't vafte Land,
en de Eilanden Sagil, Sapleen, Caymera
en Lacca iha, zijn de uitterfte plaetzen
die zy lieden bevaren. De voornoemde
Eilanden, liggen alle omtrent een myl van
het vafte L a n d , en maken een doorgaende
Strae:, de welke de onze vcrmoedelijk
voor cen Rivier aengezien hebben,
want de Ceram Lauers weten in deze
ganfche geweften van geen groote Rivier,
de welke de onze voor de Moordcnicrs
Rivier wilde houden. Op het voornoemde
Lacca iha dan, woonen de Handclaers,
die ons onwaerdige kleinighedcn acn de
Ceram Laners vcrhandclcn , en moeten de
zelve van de Wilden op 't vafte Laad lialen,
en de zelve wederom verin'tgcbergte
tot aen de Wi lden van Oirogoba, d'uitter
T A R T
tcrftc plaets van dczc Landftrcck : want
die van Oerogoba verteilen acn de Ceram
Lauers, datzc niet vcrdcr kunnen komen,
als zijnde door cen water afgefcheiden van
ecn ander Land , wacr op zy lieden van
harc Bergen zien ecn geheel ander Vo l k ,
daerzc niet by durven komen. * Di t wil
w«!fchyn- men witte Mcnfchcn te zi jn, geklecdmet
h!« w'tic wir Linnen, cn dragen Tulbanden op haer
Menfchen hoof t , gcUjk dc Moorcn van Gni-aratte.
leldcir De Inwoonders van dit geheel Nova
GKWfa zijn groote, leehjkc, en mismaek-
T X " deute Menf chen, niet zoo zeer van natuur,
want^li^ als door haer eige fchuld t want zy fnV'
den dc neusgaten open , en fpalken die
zyUc met hoiitjes zoo vcrre van malkander, dat
di'Tuld fchier in de keel kan zien j waer aen
«e wn ecn ieder bezcfFen kan , wat mooye aenquam.
wc-gezichtcn dat moctcn z i jn, die de gevels
2«n de in- jqo gcfchcnd hcbbcn. Zy loopen meeft
LThuf nackt, behalven die geene die op de voor-
« noemde Eilanden woonen, de welke door
te? e,£n den omgank met de Ceram Utters, en
Ä ^ f t " d o o r den handel war Menfchelijker zijn
dekxeisen geworden, en van dc zelve eenige kleetjes
den''"« krygen, waer mede zy haer zober bedekvm
te m- J^^n . maer aen 't vafte Land is 't allegaei
een woeft Barbarifch vo!k , meeft nackt
loopende, en die men ganfch niet betrouwen
kan, tot moorden en fteelcn genegenj
weshalven de Ceram Laners 00k anders
niet met haer handclen kunnen als van
verre. Zy leggen de Waer op ftrand neer
met bondels op malkander geftapelt, de
ftoutfte komen dan voor den dag by de
vreemde handelaers, gevende met teekenen
A R Y iL.
Regen en Zon laten verteeren , tot dat 'er
niet anders over is dan dc witte becndercny
dieze dan noch eindelijk, als't hun in den
zin komt begraven. Haer koft beftact
meeft in Villchen , waei' van haer Zecn
r y k z i j n , Oebis wortelcn en Pifang. De n
Sagoc-boom hebbenze niet, of weten geen
brood daer uit te bereiden. Haer wapencn
zijn houtc werp-fpiezen , plompc en lange
Pylen : Item een harde blaeuwe fteen, als
Arduin-fteen , gcvormt als een donderkeil,
te kennen , hoc veel zy daer voor
hebben willen, 't welk beftact in Tamboxe
Zwaerden, Byltjes om de Boomen te
hakken, flechte Kleet jes, Sagoe-brood,
R y f t , en zwarte Zuiker} doch de R y f t
en Zuiker moet men hun voor uit geven,
omze gewilligte maken. Men kan ganfch
geen regeering, ordre, of Godsdienft onder
haer befpeuren, levende onder mal-
Icander als beerten : die op de Eilanden
woonen macken Hui z en, en eenige gedaente
van Dörpen, zectcndc de Huizen
meeft op ftylcn , redclijk hoog van de
Acrde i aen Land hebbenze flechte Hut -
tckens met bladeren bedekt , als Varkens
Kotten , daer in leggen onder malkander,
Menfchcn , Honden cn Varkens , op de
grond neer in 't muUe zand, anders fmytenzc
't lichaem neer, daer ze maer wi t
zand vindcn. Zy zullcn meer rouw bedi
yven over 't afl^emn van een Hond of
Varkcn, dan over harc Moeders. Hare
doode Honden en Varkens begravenze,
maer hare overicde Vrienden niet , de
velke zy op liooge Klippen leggen, door
te weten , acn beide de einde toe
gefpitft , in de midden met ecn gat, daer
in ze cen houtc ftcel fteekcn , en daer mede
malkanderen te keer gaen , dat den gehcelcn
kop , met eenen flag acn ftukken
ràekt. Hoe verder men om de Zuid komt ,
hoe grooter , wilder , cn leelijkcr Menfchen
men vind , inzondcrheit van Lacca
iha tot Oerogoba toe.
Een zeekere Bandaze Chialoep aen dat
Land wezende, 't welk omtrent Ooftelijk
van Arou l egt , hebben aldaer zoo groote
Menfchen gevonden , dat een kaerl een
Matroos van ons Volk by del i iouwgreep,
cn hcm flingerde als of het een kleine
jonge wa s , doch hy wierd door de onzen
noch ontzct. Bezuiden dit Land
loopt een groote hock om de We f t , in de
Kaert Kaep Falfo genaemt, en bezuiden
de zelve ftáet dedroogebogr , alwaermcn
gift dat Nova Gnmea van 't andere Zuidland
afgcfcheiden is door ecn ftraet in de
groote Zuid-zee uitkomende, hoewel ons
V o l k , wegens ondiepte daer door niet
hebben kunnen geraeken , èn dicr halven
noch onzeeker is, of deze ftraet doorgaet :
Immers in de oude Porcugeefche Kacrten
vindmen Nova Guinea als ecn Ei land, ge»
teekent met de naem Ceira.
O p de Z u i d^f t h o c k van het Hollandia
Nova heeft men geen Menfchen gezien >
maer wel veel geliiit van Tromme i s , en
gefchreeuw van Menfchen gehoort. Van
daer is Tafman over geftoken in de groote
Zuid-zee , tot op de lengte van 195
graden , daer ze weder een groot Land
ontdekt, en het zelve Zeelandia Nova genoemt
hebben , al mede van een g r o o t ,
barbarifch, en moordadig Volk bcwoont,
dies ze van daer hären ftreek weder te
rüg, tuffchen Nova Guinea en Gelalo door,
na huis gczet hebben. Voigt het gevoe-
Icn der Javane», hoewel het voi verdichtzels
is van't geene z y van de Zuid-zee ge-
' looven.
Dc groote Zee bezuiden f a v a heetenze
Cegara. Kidol, of Laut Kidol, dat is Zuidzee
, waer voor in veele onzer Kaerten
misverftandelijk ftaet het Land Chidol ,
hiev van gclooven zy da: die onmetelijk
breet