l ï i i ' i
ï ' ' f i t F I
l ! l - ] ; , 1,'fE -h
¿ 8 N O O R p en
Vu de TurtAiifche en Sineefche hißorie VM
François Roug emont , NeMaruijche
J e f u i t ; nope/uie (COoficr Tunaren
Niuche.
De Tar taren , die van de Sineezen
Ooft Tar tar s gcnocmt zijn , bczicten
cen jong R i j k , zoo v i n Nmche
en ande r eg ewc f t cn, aJs van ' t g c -
nc in alles nu maer vier ovcrledcne Köningen
tel: : waer \-an de eerfte zeer t r ouwlooslijk
door de Sineezen cm hals gebragt
i s ; doch de drie andere hebben met dien
eenen feilen kr i jg gevoert. De tweede
en derde traden nauwlijks op de grenzen
van Sma , en hebben twy f e l a cht
i g , als aen zijnen poorten geih-eden
; hoewel de derde eeninael , op acnrading
en heimclijk verftancvan eenen aenzienlijken
Sineefchen verrader , tot aen de
ftadPi^;'«», en rondom, zijne vei woef t ing
gepleegt i i e e f t , en we l beladen mec den
buit heimwaerts is gekeert. D o c h de Vierd
e , die de naem van Cumte, dat zoo veel
ab oefemcr van detigd gezegt i s , droeg ,
was , in gevolge van zijner voorouderen
voet f tappen , heldhaf t ig end a p p e r , doc h
re gelijk zeer goedertieren en genadig; zoo
dat hy z o o we l zijnen lancbluiden, als
den Sineezen, toteenverwonder ingf t rekte.
Deze wierd mec zi jne Tar tar s van de Sineezen
, tot hulp tegen de inlandfche roovers,
ingeroepen ; doch quam op de intrede
van 't Ri j k in 't Landfchap Pekfftg
tefterven. Behalven zijne Zoonen, liet hy
liegen Broeders na , alle wakkcre mannen.
D e Ta r t a r s trokken evenwel op de roov
e r s l o s , veriloegen enverdrevennen, z i e h
ondertufichen g edua r i g ui t Ta r t a r y e ver -
fterkende, tot datze tot een getal van 80000
mannen gefteigert waren. To e n togen zy
recht op Peking aen, vorderden hec geheele
Ri j k tot loon van hunnen di cnf t , en
verworven het ook ; doch door de wapenen.
De tweede Zoon des overleden Ke i -
2ers wierd , volgens de wi l zijns Vade r s
op zijn fterven, tcn tliroon der beide R i j -
Jcen v e rhe v en; z i jnde zulks by hen de
wys , dat de ftervende Koning zijnen
Ri jksnavolger aer jwyf t . Me n weet ni e t ,
waeromhy denjongf ten, voor denoudf ten
z o o n , ve rkoos , o f t mo f t z i j n ; om dat mi f -
fchien de jongf te hem ui t een Sineefche
vrouWjCndeoudfte ui t een Tarrarinne geboren,
en dat denjongf tenveelgeluksvoor -
ipelt was. B y dczc aenneming des rijks wier d
de naem van Tay ^im, dat i s , ^oote z,Hiverheit,
den Keizerlijken gef lachte gegeven.
En de nieuw aengenomen Kc i zer
d e d e z i c h , op de Sineefche w y z e , by de
iroontfige aenbidden.
O o S T
Dat het Oof ter Ta r t a r y e , boven Orea
> aen de zee legt , en re bevaren i s ,
bJijkt ui t de f chnf t en van dezen Renn
klaerlijk : alwaer hy zegt , dat Oj
o f anders Coxiuga, een IchecpsvlooT
toegeriirt , met hcimelijk verftant van den
Koning van Corca , ten einde hy zijn V a -
dcr Cbmchilmch, die door de Sineezen in 't
Ooft Ta r t a r y e , of Niuche , gevankelijk
wicrd gehoudcn , mogt e verbf ien ; d o c h
deze pogingen liepcn tot ni e t , vermids de
Coreefche Koning den aenflag aen den dag
brasr • -J— ' • < ®
i g t : z o o dat ChimhilHnch wede r gevankelijk
in Sina gevoerd wierd.
D e gemeide Va d e r Rongemont ver -
haelt me d e , dat de kindcrpokjes den
Tartaren in Sina, inzonderheit bejaerde
perfoonen , zeer gevaerlijk zijn , z o o
dat'er veele van fterven; daer z y nochrans
in hun Vader land , wegens deze q u ä l e ,
ganfch geen gevaer onderworpcn zijn , ja
zclfs de kinderen niet. Hi e rom hebben
z y een byzondere G o d i n n e , die voor
deze quäle aengebedcn we rd.
D e verbannig der Sineezen naer Ta r t a -
rye IS alclians in Sim een gemeene ftraf: en
b y aldien de Hui s vade r mi s d o e t , moet
het geheele gezin volgen.
Het We f t Ta r t a r y e ( z e g t Roagemont
yders) kleeft genoegzaem het Heidendom
aen. Me n vind aldaer een groot getal
Ge e f t e l i jken, die de godlooze overgelovigheden
, Lä-Mk-Sem g e n o emt , leeren.
Z y wooncn in klooftcrs. Een onder hen is
het Ho o f t of de Opperpr ief ter , die z o o we l
van grootc , als kleine ftantsperfoonen
ge-eert word , als of hy een G o d
wä r e : ja zijn afgang o f drek , als ook zi j n
w a t e r , wo rd voor heilig gehoudcn : en
deze twe e ui twerpzel svoor heilzame artzeny
by hen gebruikt . Z o o menigmael als'er
een ni euwe We f t Tar tar i f che Koning ten
troone fteigert, plagt deze Opperprief ter
zijne krooning by te wo o n c n , en zijn zegen
Over hem te Ipreeken: wien dan de K o -
ning met gebooge knien bedankte.
Deze Hei l ig dan , uit vriendfchap tuf -
fchen de We r t e r en Oof t c r Tarraren , nu
Heeren van S/va, vermat z i eh naer Peking
te komen , om den nieuwen Tar tar -Sineefchen
Kei zer te zegenen. Hy naderde de
grenzen van Sina , onder gelei van dert i g
duizent menf chen; d o ch hem wi c rd de'
toegang met duizent alleen , tot in Pekjng
tocgeftaen.
D e Kei zer zoi ide dezen He i l i g , z o o
men me e n t , te voet gcvallen V b b e n , tcn
wäre Priefter Mam Schal acngCT,vezcn hadd
e , dat de oude Sineefche Keizers den
eenigen Go d t des Hemels alleen altijd hadden
acngebeden. Hem wi c rd dan minder
T A R T
cere bewezen j doch hy wi f t evenwel by
de Keizerlijkc wy v e n zoo veel uit te we r -
ken , dat men een tooren in 't ho f de rvrouwen
liet bouwen , tot plaetzing van zeker
duivels beeld.
D e Sineefche Tar tar s hadden m hun
land de gewoonte van b y de begi-avenifle
van groote Heeren eenige menfchentedooden
, om den vei-ftorvenen ui de andere
waereld te dienen ; doch nu is deze gewoonte
in Sina b y hen niet veel ingebruik,
en we rd niet als zelden gepleegt. Eenmael
had de Tartar-Sineefche Ke i z e r , ten t i jde
van Roftgemont, dertig menfchcn van 't gezin
zijner overlede boe l in, op haer lijks-
Verbrandingj doen dooden.
Voken eenige • MHmerkinge» «f«" den 4erd,
1 handel der Tartaren van Ni u -
c h e , die Sina hehben overheert ; genanten
ffit het Spaenfche verhaelboek van M. de
Palafox , Bijfchop van Ofnj a , die hei
overgaen van het z^elve Rijk= ^e» den Tartar
, uytioopig heeft ontleedt.
PJlafox zegt dan , dat de Ta r t a r en,
wanneer zy de dood van den Sineefchen
Keizer Zmchi hoordcn , wel
droevig en geraekt waren , doch evenwel
òordeelden , dat hun recht op 't Ri j k herboren
was : om dat z y , met de vernieticins
van het Sineefche Keizerlijk huisgezin
of g e f l a c h t , z i eh ontlaft hidden van
den e e d , die de Tar taer fche Vor f t en voormaels
gedaen h a d d e n , van Sina niet te
zuUen met de wapenen aentaften.
Ter oorzaeke mede dat Corca, alleen
met een Ri v i e r i";«/» genacmt , die men
op veele plaetzen doorwaedenkan, van Sina
A R Y E. jp
had de Ta r t a r het zoo magt ig Ri j k van
Sina afgeloopen en overheert .
afgefcneiden i s , en dat eertijds, wanneer
de Tar tar s Sina bezaten , geheel 9Ìjnsbaer
aen Sina wa s , oordeelden de Tartai -s, dat
nu ook zoo hun recht op het zelveherbooren
was . Weshalven z y hunne legers eerft
derwaerts deden t rekken, op dat 'erniet s
achter zoude blyven , dat hen hinderen
mögt om Sina t 'overweldigen. De C o -
rees worden voor betcr krijgsluiden , dan
de Sineezen , gehouden : evenwel moften
z y toen bukken : ja de Koning van Corea
zond zijne kroon aen devoeten vanden T a r -
tar ; van wicn hy ook het Ri j k weder als
te leen ontfing j mids jaerlijks fchattingen
en gefchenken aen hem te zenden.
Wanneer de z e Tar tar s in zin hadden
Sina te beoorlogen , en toen noch met
eenige Wef ter l i jke Tar taer fche Vor f t e n
oorlog hadden , wierd die twi f t tuifchen
imn beiden bygelegt .
Binnen den t i jd van min dan vier Jaren
D e Sineefche ui twykel ingen hadden namaels
tegens den Ta r t a r , na dat Sina door
hem verovert w a s , te vergeefs cen vlooc
van twe e dui zend fchepen in zee g e b r a g t ,
in meining , om hun Vader land van hec
Tartarifche jok te verloilen. We l k e vloot
mcerdan twe e maelhonderd duizend menfchen
op h a d , en was waerlijk een de r g root -
ftevloocin,waer van menooi the e f t gehoor t .
Die den Tar tar i fchen Ke i z e r , we l k
Sina oyerwon , gezien hebben , ge tui -
gen dat hy zeer beleef t , levendig , zacht
v aninbdr f t , naerf t ig, en geneigt was out
zijn gebied voor t te zecten. Hy wi e r d
tot Peking > omtrent het Jae r zeftien honderd
drie en v e e r t i g , v o o r Ke i z e r op den
tliroon gezet .
D e tenten van deze volken , ( zegt deze
Sc l i ryver mede zi jn van leder , di e
z y in de legers z o o gefchikt weeten te
plaetzen , dat dezelve eene we l b e b ouwde
ftad gelijk z i jn.
D e inborf t en aert dezer Tar taren k omt
na met die van veele volken in E u r o p a ,
en veel meer met d'Europi f che gemoededan
met die van de Sineezen over
Z y zijn vermaekshalven niet doi-ftig
naer menfchen bloed : d o ch haef t i g
en oploopende, by zonde r als men hen in
hunne wel luf ten en vermaeken tegen gaet ,
roaer zachtmoedig over de geene , di e
zieh niet tegen hen aenkanten. Ev e nwe l
in de hitte des krijgs zijn z y bloe tdor f t ig:
en men dient dan niet al te veel op hun
wo o rd aen te gaen.
Z y zi jn veel openhartiger , als de Sineezen
, en niet z o o wraekgier ig of achterdochtig.
Zy hebben veele pr i jswaerdige
eigenfchappen : zi jn oprecht en niet
bedrieglijk , en handelcn uit de bor f t ter
goeder t r o uwe .
D e wapenliiiden behael cndemeef te eer
onder hen : wa e r door elk z i eh in dac
ampt op 't befte zoekc te qui j ten.
Wat de Godsdienf t der Oo f t e rTa r t a r e n
belangt, men zoude feiner können z e g g en,
dat z y zonder eenigen by zonde r en Go d s -
dienft z yn : want men ziet hun we ini g
uittcrlijkheden plegen, 't z y met bidden,
o f anderzins. Zy achten alles, wa t men
in 't ftuk van Godsdienf t d o e c , goet en
we l g eda ent e z y n , en maeken geen zwa -
righeit van onder hunne Af g o d e n , de
beeiden der Ro omf c h e Hei l igen te ftellen.
Allerhande afgodi fche Godsdi enf t is by
hunaengenaem, en z y fchikken z i eh naer
alles : zi jn nalatig in te weten wa t zy
aenbidden. Alleenlijk befpeurt men onder
hen , dat zy den Heme l en 't ge-
D 5 ftern