4 ^ 8 N O O R D
planocdrpHS , f p r e k e n d e v a n de G o d s -
¿ i e n f t d e r T a m r e n e n T u r k e f t a n d e r s , z e g c ,
zy e r k e n n e n een G o d , S c h e p p e r d e r z i e n -
l i j k e en o n z i e n l i j k e d i n g e n > d o c h e c h t e r
b i d d e n z y a e n , cn d i e n e n , de Z o n , S t e r -
r e n . h e t V i m r , cn ' t Wa t e r . Zy g e t o o -
ven d a t na die l even , in d e a n d e r e W a e -
r e l d ZOO z u l l e n l e v en als h i e r . Z i j n g e n e g e n
aen r a e d z e l e n j f p o o k e r y e n en wi g g e l a r y e n .
V o o r de t y d v a n Cingis chan wa s 2 0 0
wel in THrkeflan als g e h e e l T a r t a r y e , e cne n
b u t e r e n a f g o d i f c h e n G o d s d i c n f t .
O m t r e n c Surana h e e f t me n z e k e r a e r d
van Me n f c h e n , Perßjs gensemt, d i e z i e h
aldaer n e d e r g e z c r z o u d e h e b b e n , t e r t y d
wannecr Alexander, de P e r f i f c h e K o n i n k
DATIIM v e r f l o e g : d e z e h e b b e n k r o m b u i -
t e n u i t g e b o g e n e H a v i k n c u z e n , z w a r t
lang h a a i r , en l a n g e b a e r d e n : z i j n b l e e k
van a e n g e z i c h c .
Z y n eme n z e e r z e j d e n me e r als een
V r o u w . Zi j n a r b e i d z a em. K ö n n e n alderlei
H a n d w e r k e n . Z i j n g o e d e Ak k e r b o i u v e r s
en T u i n i e r s . D e z e h e b b e n een b y z o n d c r e
Godsdienfl-. * H e t v imr a c h t e n zy C o d e
g e l i j k t e z i j ß j in z i j n n a t u u r en r e i n d e l i j k -
h e i t s d a e r om b i d d e n zy h e t a en : fteken
o p g ewi l f e t y d e n e en v u u r v a n z u i v e r h o u t
aen , in een V a t o f K o m m e ; z e t t e n z i e h
daer r o n d s om , en b i d d e n h e t aen : de
P r i e f t e r ftaet d a e r n e v e n s , en f p r e e k t ileets
eenige w o o r d c n u i t : zy h e b b e n d a n de
m o n d me c e en Ka t t o e n e d o e k o m w o n d e n ,
o p d a t h u n n e o n r e i n e a z em h e t v u u r niet
z o u d e a e n r o e r e n , of z i e h d a e r m e d e v e r -
m e n g e n . H o u d e n ' t v o o r h o o f t - z o n d c , d a t
men wa t e r i n ' t v u u r g i e t ; w a e r o m , a l s ' e r
b r a n d in de h u i z e n k o m t , z y d i e n i e t leiTen,
als me c omh a l i n g van de n a b u u r i g e h u i z e n .
Z y g e l o o v e n w y d e r s aen G o d , S c h e p p e r
van alles, en z e g g e n d a t h y z e v e n d i e n a r e n
h e e f t , in d e n H e m e l , wa e r d o o r alles b e -
ftierr.
O p d e w e g v a n Iffahan mK.ißaan-, d i c h t
o n d e r de h e r f t e p l a e t s , v i n d me n een D o r p ,
b e w o o n t b y de o u d e P e r z e n , d i e g e z e g t
w i e r d e n , 't v u u r aen te b i d d e n , z o o als
een 0 0 g g e t u i g e n aen m y da e r v a n h e t v o l -
g e n d e , f c h r y f t .
L ä n g s de Z u i d - o o f t z y d e o m l ü e g , loopi
d e R i v i e r v a n Kohroed, niet v e r r e v a n d a e r
v o o r b y , en v o o r t s N o o r d - o o f t wa e r t s
n a h e t D o r p Deh-nmv, e en v i e r d e m y l v a n
daer g e l e g e n .
D i t D o r p is me e f t van de Gebrs, of
d ' o u d e P e r f i a n e n , a e n b i d d e r s v a n 't \
b e v o l k t , w a e r o m h e t 0 0 k in de w a n d e -
* Doch indiK melden d» deie Menfchen , n!e( hci
«igemliik, cmct doot het ruiu God «Ive jenbiddei., »Is wtiende
h « vuui een aicl Element van God gefchipeu, en da liet
aenbiddm van t vuuc selvc . eeo inUbwik in W t Godsdicnü
u , by 0« ooveiftandigac ondci hun , geplecEt.
c n O O S T
l i n g Gebr-abaad , d a t is , een wo o n i n g e
van de Gehrs g e b e t e n w o r d 5 d o c h a l z o o
d i t g e f l a c h t e v a n de GebrS', b y de Mo o r e n
in g r o o t e v e r a c h c i n g e n v e r v l o e k i n g i s , n i e t
v e r d i e n e n d e me t h a e r e i g e n a e in g e n o emt
t e w o r d e n , z o o w o r d h e t v o o r f z . D o r p
met de n a em v a n L j ä w Ow. i r , dac i s , de
vloek v a n OWIÍT, in d e b o e k e n v a n d e s K o -
ninks Be z i t t i n g c n , b e t e k e n t : d e z e Omar
is de d e r d e Na v o l g e r van h a e r P r o p h e e t
Mnhammed g e w e e f t , de we l k e b y de T ü r -
ken v o o r e en g r o o t He i l i g g e h o u d c n w o r d ;
maer b y de P e r l i a n e n is h y een v l o e k , a l -
ZOO h y h ä r e n A f g o d M o r t u i ^ ^ ¡ i , d i e b y
T e f t a m e n t v a n h a r e P r o p h e e t , t o t d e s z e l f s
v e r v a n g e r b e f i e l t w a s , t e g e n g e f t a e n , v e r -
f c h o p t , en z i e h zelfs in d e H e e r f c h a p p y e
met g ewe l d , o n r e c h t v a e r d i g i n g e d r o n g c n ,
m i d s g a d e r s d e s zelfs Z o o n e n ffafin en Hof
t m , en v e r d e r e Ma e g f c h a p , t o r ' e r d o o d
t o e v e r v o l g t h e e f t , w e r d e n d e d e z e z a k e
ZOO g r o uwe l i j k , en m e t z u l k een h a e t op
g e n o m e n , d a t z e n o c h h e d e n t e n d a g e d e n
vloek Ove r Omar, in z o m m i g e v a n l u e r
gebeden u i t f p r e e k e n , en alle c j u a d e t o e -
w e n f c h i n g e n en v e r f o e y e l i j k e z a k c n d a e r
m e d e b e c e k e n e n en b e i l u i t e n : en h i e r u i t
o n t f t a e t 0 0 k h e t we z e n t l i j k e L i t v a n d ' o -
v e r g r o o t e twi f t e n in d e G o d s d i e n f t , e n d e n
haet t u f l c h e n b e i d e v o o r f z . N a t i e n . V o o r t s
d i t D o r p is n i e t z e e r g r o o t , ftaende me t
eenige we i n i g e T u i n e n en B o omg a e r d e n
beplant , w o r d e n d e me t h i e r v o o r e n a e n -
g e r o e r d e R i v i e r b e f p r o e i t ; en n i e t v c i r e
van d a e r , z i e t me n o o k n o c h een \ 'erval l e
Kafteel op een h o o g e h e u v e l . D e z e R i v i e r
en T u i n e n , z i j n ÁOQT S i n h - a b b a a sAtGr o o -
XC , in e i g e n d om v a n de G e e f i e l i j k h e i t ,
t o t o n d e r h o u d v a n d e G d e e r d e n , en S t u -
d e n t e n b e f i e l t ; z o u d e n d e de p a c h c v a n
' t v o o r f z . wa t e r aileen , 's J a e r l i j k s t w e e
h o n d c r d T o m a e n b e d r a g e n . D u s v e r r e
' t g e e n v a n de Gebrs my u i t P c r f i e n is b e -
r i c h t .
B y d e n Ho o g g e l e e r d e n H e e r 7tom.K
Hjde, Pr o f e lTo or t o t Oxfort, in z i j n n o o i t
v o l p r e z e n W e r k van de G o d s d i c n f t d e r
P e r z e n , w o r d g e z e g t , d a t h e t v u u r by
d e o u d e S c y t h e n en h e d e n d a e g f c h e T a r t a -
ren , v o o r He i l i g wi e r d g e h o i i d e n .
Aen d e z e Gebrs of o u d e P e r z e n , ftac:
d e P e r f i a c n f c h e Ko n i n k z o m t y d s b y z o n -
d c r e V o o r - r e c h t e n t o e , als van v r y te
W e i d e n en te Wa t e r e n , op de e s o f g c e n e
p l a e t s , in v o l f l a g e v r y h c i t > g c b r u i k v a n
L a n d e r y e n en O v e r g a n g , o n d e r o p z i c h c
van e e n o f a n d e rPe r i i a e nCch G e z a g - h e b b e r ,
R e c h t e r c n - O p p c r - h o o f t , z o o als o n d e r
m y d u b b e l t v a n d i e s a e n g a e n d e Bc v e l -
f c h r i f t e n , d o o r Si.^h-Abbiiai v e r l e e n t , in
banden z i j n .
Z o m -
T A R T
Z o m m i g e d e r T a r r a r e n , d r y f t Horn ,
dac we l geen- A f g o d e n di enen , ma e r de
fliehtet huns g e f l a c h t s , en d a t v o o r de
t y d al van Ke i z e r Ma t i r i i iw o n d e r d e z e
T u r k e f l a n d e r s h e t C h r i f t e n d om i n g e f l o p e n
is g ewe e f t .
B y g e l e g e n t h e i t d a t hi e r b o v e n g e r e p t
w o r d v a n Me n f c h e n d i e h e t v u u r a e n b a d e n , ,
zal h i e r in laffen een B r i e f , d i e aen m y ,
uit I n d i e n , i s g e z o n d e n , h o ewc l een w e i -
n i g b u i t e n f p o o r i g : wa e r ui c b l i j k t d a t ' e r
M e n f c h e n g e v o n d e n w o r d e n d i e hec v u u r
g a n f c h n i e t en k e n n e n .
0¡ dt Reede VM Ba t a v i a , utt het Fluitint
ßhip, hei H u i s te Be r g e n . De»
il- negenden Oclobcr x,efiien honäerd
negen en i.eventig.
IK b e n twe e J a r e n S c h i p p e r g ewe e f t op
iiet J a c h t de OM OY NOVA Guinea
t e v a r e n , en di e L a n d e n c ' o n c d e k k e n . Ma e r
i k ben d a e r o n g e l u k k i g g ewe e f t ; wa n t d a e r
is een heele Sloep Vo l k v a n m y d o o d g e -
flagen en v e r m o o r d : als mi j n O n d e r - f t u u r -
man , g e n a emt Goofe Damme van Amf t e r - ^
d a m , b e n e f f e ns een Ko r p p r a e l , t w e e Z o l - •
d a t e n en v i e r Ma t r o o z e n . E e n Ma t r o o s |
mec een Zo l d a e c is da e r n o c h a f g e k ome n . i
M a e r zy wa r e n o o k t o t 'e r d o o d t o e g e - .
q u e f t : zy h a d d e n e l k wc l t i eh o f twa e l f
P y l e n in h u n l i j f , toen w y aen ftrand q u a - \
m e n , en h e n i n ' t wa t e r v i f c h t e n . Ma e r
d e d o o d e n , d i e op ftrand l agen , d i e f n e -
den zy alle ma e l de h o o f d e n a f , en liepen I
daer me d e in h e t B o f c h . V a n de K o r p o -
rael me t een Z o l d a e t , n ame n zy h e t lijf
m e é , om z o o w y me e n e n , op t e f c h a f F e n .
V o o r t s de a n d e r e l i c h ame n , k r e g e n wy
z o n d e r h o o f t we e r ; d i e ik aen b o o r d liet
b r e n g e n . O m t r e n c twe e my l e n b u i t e n de
w a l , liet ik ^e o v e r b o o r d z e t t e n , me t
kneppele n aen h a r e b e e n e n , o m d a t z y n i e c
weer aen ftrand z o u d e n i p o e l e n .
D i e b e d r o e f d e v o o r v a l is g e f c h i e d , om
dac z y wa t e r halen mo e f t e n .
W y lagen op de h o e k v a n de Mo o r d e -
naers R i v i e r , aen een E i l a n d g e n a emt N ^ -
mctotta.
D e z e Me n f c h e n z i j n z e e r g r o o t . Zy
h e b b e n d r i e fiokken k r u i swy s d o o r d e n e u s
ß e e k e n , en d a c ge f t e l k o m c flarswy
den m o n d ; cn i e d e r ftokje is g e l i j k een
H a r i n g - f p e e t j e , en z o o l a n g me d e . Zy
zijn mo e d e r n a e k c , en we t e n van ge en v u u r ,
B y d a e g eeten zy Sl ange n , P a d d c n , of
Z e e - q u a l l e n , r a e u w , d i e z y op h e t ftrand
opzoekcn ; en by n a c h t z o o k l imme n zy
in de B o ome n : en de V r o u w - l u i d e n d i e
hangen h a r e Ki n d e r e n op d e n r ü g
klimme n in de B o o m e n , g e l i j k A p e n , om
A R V E . 4 5 9
b e v r y t te z i j n v o o r h e t wi l d Ge d i e r t e . En
als die Volk aen b o o r d q u a m , z o o wa r e n
d e V r o u w l u i me e f t c r , en b e d e k t e h a e t
a c h t e r f t e me t de b a n d e n , cn h a e r v o o r f t e
dat t o o n d e z y na o n s coe . Ma e r a l w a t w y
vernamen , z o o en k o n d e n w y g e e n e k e n -
nilTe v a n me n f c h e ü j k h e i t in haer b e f p e u r e n :
maer wa r e n de b e e f t e n g e l i j k .
I n de Mo o r d c n a e r s R i v i e r e , d a e r h e b -
ben zy ha e r n e u z e n heel o p g e f h e d e n , en
z i j n me t ftokjes v a n ma l k a n d c r e n g e z e t ,
g e l i j k de g e r o o k t e Z a lm in hec Va d e r l a n d .
D o o r de n e u s g a t e n k a n me n he e l i n d e ke e l
zien : en als me n d a e r b y k o m t , z o o w a -
teren h a e r de t a n d c n , om een Me n f c h
t ' e e t e n . Z o o me n g e e n g ewe e r by h e m
h a d , als me n d a e r b y i s , z o o z o u d e z y ,
gaende en ftaende, ß u k k e n u i e h e t l i j f o f
den a rm b y t e n . En h o e Oo f t e l i j k e r d a t
men k omt , na h e t Z u i d l a n d t o e , h o e
g r o o t e r Me n f c h e n .
I k h e b hi e r v o e c f t a p p e n v a n Me n f c h e n
gezien , d i e z o o g r o o t wa r e n , als raijne
t w e e v o e t e n l a n g . Ma e r o v e r al wa e r wy
quamen , k o n d e n w y ge en p r o f y t v i n d e n
voor de Ma e t f c h a p p y , of v o o r o n s , en
anders n i e t als g r o o t e o n g ema k k e n , o n g e -
•uftheit , in g r o o t g e v a e r , om h e t l i j f t e
v e r l i e z e n , en h e t S c h i p te v e r z e i l e n : wa n t
hier omt r e n t n o o i t e e n i g C h r i f t e n Me n f c h
geweeft is , z o o l a n g als d e Wa e r e l d g e -
üaen h e e f t . Ov e r a l d a e r w y na z e i l d en of
iecs o p z o c h t e n , d a t mo e f t o p G o d s g e n a -
d e , 't 0 0 g , en op h e t l o o t a enga en. V o o r
AbeltMmiMs R i v i e r , v y f t i g my l e n van hec
L a n d in Z e e , v o n d c n wy een m o d d e r -
b a n k , v a n d e r t i g m y l e n , na g i lUn g , l a n g ;
daer v a n z i j n d e , h a d d e n g e e n g r o n d :
maer na mi j n g o e t d u n k e n , z o o is hec e e n
E i l a n d g ewe e f t . d a t d a e r g e z o n k e n leit :
want de d i e p t e l o o p t v a n d e r t i g v a d em ,
o p de t w e e v a d em , d a t is , h e t d r o o g f t e .
H e t L a n d v an Nova Guinea , is overal
z a n d i g L a n d me t h o o g e Be r g e n ; en hec
Z u i d l a n d is v o o r aen gelijk ons Va d e r l a n d ,
met Z a n d - d u i n c n , en t i i i f c h e n de D u i n e n
mec Gr a s - v c l d e n , d e r t i g of v e e r t i g my l e n
lang. V y f cn twi n t i g of d e r t i g , of v e e r -
t i g my l e n L a n dwa e r r s i n , d a e r z i e t me n
g r o o t e Be r g e n . d i e me t ha e r t o p p e n d o o r
d e L u c h t k ome n fteken : ma e r me n v i n d
daer g c e n e Me n f c h e n . K o n y n e n l o o p e n
daer in o v c r v l o e d in de D u i n e n : en l ängs
d e K u f t k an me n Zeilen op z o o d r o o g c n
w a t e r , als me n wil. Ik d a n k G o d A l -
m a g c i g , d a t ik d a e r g e z o n t v an g e k ome n
b e n : wa n t ik b e n me t zes en t w i n t i g m a n
van Baiavia gega en j ma e r w y l e v en n o c h
met o n s vi e r en , w a n t hec z i j n z e e r o n g e -
z o n d e L a n d e n ; b o v e n di en n i e t te eet en
noch te b r e e k e n .
M m m a ik