4 i
.348 N O O R D
kanc-langwcrpige ftukjens, doch het Kö -
per is geraunt , en daer ftaet fchri f t op.
Thee of Tz i a was daer v e e l , en men
kookc die met Melk en Boter , 't geenhaer
200 hy oordeelde, veel fmakelijker tnaek*
t e , als de zelvige te nutrigen naer onze
wyze 5 zy drinken die aile Morgen^
H y wi f t van Nabuurige Mugaelfche
Vor f ten te fpreken , als van JVamr o{Ba.
tnr ckanTAtdße, die zeer ryk was , mede
van Vtfurtfi Sain cha», die veel Ge l d , Zilv
e r , G o u d , Paerlen en Paerden bezat ,
deze zyde hy te wooneo by een Vl i ct Orchan
genaemt , in 't open Ve ld.
D e Vor f t Irdeni Watw of Batur , daci
van ik eiders aenroere, wi f t hy te zeggen;
ovcrlcden te wezen : wien in' t Ge z a g gevolgt
was Kochon rV.iiiir o£Batur, werdende
de B als ecn W , by hem uitgefproken.
Wanneer ik hcm afvroeg , of men by
en O O S T
Veldflag gefchach , waer twee honderd
RuiTche Kozakken op tien na waren gedood.
hun hadde vcclderhande dingen > die men
hier fclioon a c h t , a l sTa p y t en, Spiegels,
enz. ZOO riep met eea verwondering uic,
Tvac x^u'er k.«>inen x-ij» dac bj ons met tevinden
ü, wes te beüuiten i s , dat ui t Sim
naer dez i onderhoorige Sineefche Stad ,
en andere daer omtrent gelegene Steden ,
veel Huisraed toe we r d g e v o e r t , want
den ouden Landaerd buiten de Sineefchen
Muur, ganfch geen goede haodwerkers
zijn , maer zieh aüeen oefenen, met de
Boog cm te gaen , en ten Kr y g . De_Pylea
werden tot zijnent over de rüg uit de
kokergetogen, de Boog hangtaen delinker
z y d e , en de Pylen aeo de rechter z yde .
Van de Schapen wo! , enookv anBoomwol
, werden in zijn Stad zeer dikke La -
kenen gemaekt , der gedaente als V i l t ,
drie o f vier vinger breec, d i k , dit dient
den omleggenden Moegal en, cn ook de
gemeene luidcn om op te flapen , elk b y -
zonder op de Aerde nedc r , zoo als de
Moegalen hiinne Hut ten , die van in het
lond opgezette Sparren zijn gemaekt , mede
bekleeden , en ook Mantels daer van
maken.
Het Gras en is te Veldewaerts aldaer
niet overvloedie, waerom het Ve e groote
Weide noodig heeft.
Z y fchryven van de rechter na de Hnker
hand , tegen de gewoonte van de Sineezen
en Tartersvan iV/wi i . Menma e k t
aldaer Papier als in Sim , en men f chr y f t
met Pencelen , zoo als ik hem zeer aerdi
zag doen.
H y verhaelde hoe tegenwoordig waere
geweell: met zijn V a d e r , dat omtrent de
Grensplaets by hem Oediem Wajßm, of
WeßiOtdimkpi) genaemt, tufichende Mo s -
koviten enSineezen> of liever Tarters en
Mo e g a l en, onder Siaeefch G e z a g , een
De z e Plaets was verre van zijn
G eboorte plaets afgelegen, Noord-wef lelijk
op.
Men vind aldaer zeer veele Kamelen
ZOO dat ieder Huisgezin'er tien of twint i g
tot zijn gebruik h e e f t , zy temmen die
met gaten door het l i j f te fteeken. daer
men dan touwen door fteekt, welkers bcweginge
die zwaere Dieren tot gehoorzaemheit
dwingt .
Men gebruikt daer Beekers van Hout , "
Steen , Z ü v e r , en Ko p c r , om ui t te
drinken, doch de glazedrinkvaten enzijn
daer niet; Zeer jong trouwen de Mcnfchen
aldaer , als op hun dertien o f veertiende
Jaer.
Men fpyzigtaenrondeTafeis. Daer z i j n
öok Stoelen ingebruikj zoo met leeningen,
als zonder die. Rondsom te Landewaerc
buiten zijn Stad , was het weinig bevoikt.
Vafte Dörpen zijn daer niet , maer lolTe
Jurten , of in der haeft opgeflagene wo o -
ningen, die men wegneemt wanneer het
Gras is a f g ewd t : de vafte Land-luiden ,
gelijk riiede de zwervende Mugalen, eeten
geen Brood , zoo als het zelve ook in zijn
Stad weinig wierd gebruikt , doch van
meel wierden daer Koeken g ebakken, en
weinig wi t B r o o d , maer Geerf t is daer
vee! in gebruik.
De dapperfte ia Kr y g s - k onf t , is daer
het meeft geeer t , byzonder zijn Busfchie^
ters daer hoog g e a cht , die'er al tamelijk
bequaem werden gevonden.
Men maekt in zijn Stad doek tot Ten*
ten en Mant e l s , die niec door können regenen
, gelijk daer mede Za t yn Tt^la genaemt
, werd gevonden, dat Watervaf t
i s , en men in het z e l v e , een uur lang
Wa t e r dragen kan, zonderdateenigdroppel
za! door lekken, dit is zeer f i jn, byf ter
dicht aen een geflagen , cn ook we! gewaft.
He t vrieft daer des Winters a! v r y
h a r t , doch Sneeuw valt daer niec ve e l ,
wezende het aldaer niet wel z o o k o u t als
in deze Landen.
Het is in de geweften rondsom zijne
Plaets zeer veilig te Re i z e n , byzonder
wanneer de Gezaghebber der Benden ,
Horde of Plaets, de hand van Vriendfchap
, dat aldaer de wy z e van doen is >
heeft toegereikt.
Het drinken van Tabak is aldaer mede
door gedrongen, 't geen geloofelijk ui t
Korea, is over g ebr a g t , daer het van f^pan
is gekomen , hebbende de Japanders dit
Kruit van de Portugezen ont fangen, her
werd daer nu gcqueekt , of ten minften te
koop gebragt , van veciderhandc v e r w ,
als
T Ä R T
als van wi t t e , zwa r t e , groene en geele
gedaente , zoo als de Tliee' ook veel-verwig
aldaer is 5 de geele gekookt z i jnde ,
werd rood.
De Zyde werd van buiten ingebragt;
De Tr o uw werd in de Kerk door huntie
Pricfters beveftigt , en werd eenige
wäevdye op de hand gegeven.
Het is by z onde r , dat dezen perzoon
een inbeeldinge hadde, in het midden van
^QiMin. Sinti een Berg te leggen , die hy ^Alta *
OU, dat is g e z e g t , Gottdt Berg , noemde
> alwaer rondsom een luchtige Rivier
ftroomde : dezen Berg zoude uitleveren
al wat kbftelijk cn fchoon wa s , zoo G e -
fteente , Paerlen , Go u d en Zi l v e r , ja
alderhandc acngename vruchten , in zoo
groote menigte als men begcerde, doch
dat niemand tot dezen Berg konde of ve r -
mogte te naderen , als die een verlofsbrief
daer toe van den Koning had verworven ,
welk verdichtzel daer ui t zijn oorfpronk
fchynt te trekken j vermids uit Sina , tot
zijn Plaets, en d'omleggende Landftrcken,
veele koftelijkheden werden gebragt.
Den Sifieefchen Keizer zeide hy , een»
macl gezien te hebben , wanneer om zijn
Grensfteden te bezichtigen , was uit gereddn.
Indiaenfche Speceryen werden zelve
daer mede gebragt , en men gebruikt de
Nageien in zijn Stad , om in de kleederen
te leggen, tegen het bederf; Kaneel komt -
' e r , maer zeer weinig , doch Peper in
meerder overvloed.
Ortder het gedierte zijn aldaer mede
zeer groote en booze Aepen Noechoi Griu
genaemt, die de Menfchen zomtyds aen
täften , en dooden , deze zijn zoo fnood
dat zy in het water weten te fpringen, en
zieh ganfch nat maken , en dan zieh in
het Zand wentelen , zoo dat het zand vaft
aert 't haair van hun huit kleeft i waer na
weder zieh benatten , en alzoo meerder
zant aen het vel tulTchendehaairenindoen
klcven, waer door zy zoo dikhuidig wor -
den , dat de Pylen daer op afHuiten , en
niet door gaeii , fchoon met een fnellen
Boog daer op gefchoten word , zoo als
deze Jongman my zeide, by eigen onder.
vindinge te hebben gezien.
Deze Dieren zijn tuk op jonge Do c h -
teis , die z y zomtyds in de BoiTchen wegvocren
, en misbruiken j waer in z y het
"bkr OuritngOMang, dat i s , Bas-ma« gelijk
z i jn, 't geen onder 't Aepen geflacht
word gerekent , die zomtyds op Baiavia
werden gebragt , waer van my eenige af"-
ziet Ti-ftp t^i'^i'igsn» beider kunne, naer het leven
ea BMfim gedacn, in banden zijn : deze Dieren die
KM. ' de groote van cen Menfcl i bykans hebben,
A R Y E. 24.y
gaen op de achrerfte pooten , zijn ganfch
r u i g , fchynen eenig begrip en kcnnis te
hebben. Zecker mijne bckende Vriend ,
die 'er cen op Batavia in eigendom hcefc
gehad , dat een Vrouwt jen wa s , hcefc
my verzekert dat her den Vrouwen Maendelijks
gelijk was i dat het nimmer gong
op zijn vier voccen , ten wäre eiders- in
eenig enge plaets wilde z i jn, dat het nimmer
ontuehtige o f vuile fpy s a t , maergocde
ftys, als R y s , enz. dat de vingers cn
banden van een Menfch in gedaente, niet
verfcheeJde , dat het kerzaem w a s , cn in
kort verfcheide Talen ver f tont , dat" her
beereep , 't gunt men fprak , op 't cnkel
gehoor : dat de Mannetjes zoo wel als de
Wyfjes j belangende de teel ieden , den
Menfch t'eenemael gelijk z i j n , en dat de
Mannetjes zeer ^cvaerlijk by Dochters
zijn, dat z y op Bomeo veel vallen, dat de
Javanen zeggen , zy van Menfchen wel
eer zijn geteelt doorverkeerdevermenginge.
Oliphanten , die van verre werden
g ebr a g t , ziet men daer mede in de buiimuurfehe
Steden, hoe wel zclden. Dae r
zijn veel wi t te en groene Paeuwef l , die z y
G»rio noemen. Onder de vruchten vind
men ook wi t t e , roode, als mede zwart e
Aelbeifen. Di cht onder de Stad zijn de
Landen aen eigen aers verdeelc, maer verder
afgelegen , zijn die woeft. Vo o r Jon^
gens zi jn'er Schoolen maer de Dochter s
werden van de Moeders onderwezen. En
o f fchoon hy z e ide , geen Moegael of
Tarter te zijn , maer efers halven een Kvtayer
of Sinecfch wilde we z en, 200 is
zijn aengezieht evenwe! zeer gelijk aen
een Moegael of Tar ter , en niet aen een
Sineefch , want het is platachtig j bei
rimpelt , fpits by de kin , ganfch geel
van h u i t . de oogen zwa r t , 200 als ook
^ zijn haair pik zwa r t , en recht was : hy
zeide tot zynent meeft alle Menfchen
recht zwa r t , en ongekrult haah- te hebi
ben , daerentegen de Tarters varr Niuche
veele mede ros en wi t haair hebben i ert
de Sineezen rond van aengezieht z i j n ,
en zeer kleine toegenepen oogen hebben ,
ZOO dat in allen declen h y aen een Moe -
gael of Kalmak gelijk was i hy iiadde een
tuit achter af gedragen j en het overi g
van zijn haair gefchdoren gehad. He t
fchynt dat de Luiden die in de Steden
buiten de Sineefche Mu u r , cn onder het
Gezag van SiKa woonen , zieh tot roem
duiden Sineezen te zijn. He t Boog -
(chicten dat hem , cn zoo hy z e ide , aK
le Mannen tot z i jnent , eigen was , en is
zoo zeer by alle Menfchen onder de Sineezen
niet in gebruik j hy zeide het
Boog-fchieten al van der jeugt > tef ÖUI
i der