I i i -
IN'
I i
Hocwel
b n l f d c ' '
Koordzjjde^
m Sina
i 8 N O O R D
„ P a p e n in hunne Al g o d i f c h e Tcmp e l c n
„ a e n het Au t a e r een Ch o o r g e z a n g , wa c r
, , i n de Op p e r p r i e f t e r v o o r g a a t ; deze eetcn
„ n i c c wa t leven o n t f a n g e n h e e f r . Dc S i n e e -
„ fclie Sc h e p t e r bleef ten dezen t i jden , in
>j go<^c v o o r f p o e d zwa e i j ende ove r dir u i t -
« t e r f t e Az i a , h o ewe l het R i j k n o c h vce-
„ le ftroopcn M-as o n d e n v o r p c n , t o t
, , den 13 Ko n i n g Mincnm, uit h e c twi n t i g -
„ f t e g e n a g t S u n , dat i n ' t J a e r 1 1 ^ 5 is
„ g ewe e f t , en we r d e n by de lijften der Ko -
„ ningen in Jmnne Ch r o n i j k e n , 't zederc den
„ v y f t h i c n d c n Ko n i n g Mßntio , n o c h 519
„ Koningen tot op den twa e l fden Ko n i n g
„ v a n 't twi n t i g f t e gellagc SH getelt j wiens
„ n a e m e n f t a m h u i s w y v o o r b y gaen zuUen,
„ e n ove r t r eden t o t de Ta r t a r e n van NM-
„che, en l i u n n e o v e rwi n n i n g e d i e o n d e r d c n
„ name Kin, iiet No o r d e l i j k e dcel des Sine-
„ f c h c n Ki j k s in be z i tna r a cn, en h u n n e n f t o e l
„ v e f t i g d c n in h e t l a n d f c h a p Ho n am, he c r -
„ f c h c n d e aJzoo tegens de Sineezen over de
„ondergebragt e l andf chappen d c r t i g J a e r j
„wanneer de We f t c l i j k e T a ñ a r e n o n d e r
„ d e n n ame Yoen , uit de Sk.o.mHia, ( d i e
„ a l 182 J a c r e n h a d d e g e f t a e n , en op 'c
„ J a e r 1 0 4 3 in We i l T a r t a r j ' e was o p g e -
„ r e c h t g ewe e f t , ) q u ame n , en di-even de
„ Oo f t e l i j k e Ta r t a r e n van Ki» uit Honam,
„ neemende h u n n e n Ko n i n g g e v a n g e n , en na
„ h em g e d o o d t te h e b b e n , den ftoel in be z i t j
„ d i t is gewe e f t omt r e n t het J a e r 1 2 2 5 ,
„ ten welken t i j d e o n d e r d e z e bende Hopi-
„ / / « • C w y n o e m e n z e d u s , om d a : hunne n
j, Ko n i n g en Ve l d h e e r z o o gebe ten wi c r d )
„ d e n Veneriaen Marcui Panlitfi, d o o r
„ h e t ZuideHi jkf t e deel van h e t l a n d f c h a p
„ Xetjcjf, me t hen in Sina g e k ome n i s , de r -
„ haJven zuUen w y hier een we i n i g t o t be-
„ r i e h t aenroeren , wa e r ui t eenige mi sve r -
„ ü a n d e n v o o r t g e k ome n zijn.
e i l O O S T
„ b e v r o r e n , en wa r en de b o ome n al geheel
„ v a n h u n n e lomme r s b e r o o f t . Op 15» en
„ 2 8 g r a d e n , omt r e n t de Ho o f c i t a d van
,, ' t l a n d f c h a p IGMC^ , was ' t in de ma e n d
„ D e c e m b e r , ( a b wy da c r d o o r reis-
„ de ) vc rmid s de liarde Vo r f t , g eme n g t
„ m e t h a g e l e n f n e e uw) z o o bi t t e r k o u t ,
„ da t ni emant k o n d e v o o r t reizen , we r -
wacrts hy wi lde . In 't l andf chap Peking y
„ o n g e v a e r o p 57 * g r a d e n , h e b b e nwy v e r -
, , f c h e i d e n mael in de ma e n d J i ü y , (wo n -
„ neer ' t onlijdelijk licet was ) bronnen ge -
„ v o n d e n , wa e r in he t wa t c r d r i e e nme e r 8 * . '
voeten bcneden de aerde n o c h h a n be-
, vror en lag me t de z e en n o c h me e r
,diergclijke o n d e r v i n d i n e e n , k n o o p e ik
„ m i j n r e c i e n v a i t , d a t de z e PMIMS Ve -
,,nctiaen is misleid g ewo r d e n , omt r e n t he t
„plaetze n van Katay en Camhahf, te me e r ,
„ a l z o o ' t uitterlijk f c h i j n t dat h y den loop
„ d e r Zo n nict wa e r g e n omen h e e f t j en
, , z o o m y i emant na e r de reden van de z e
„buite n na tuur l i jke k o u d e v r o e g ; ik k o n
„ n i e t anders z e g g e n , geiijk 0 0 k alle d e in
„ China z i j n d e Eu r o p i a n e n h.et da e r v o o r
, h o u d e n , dan da t d e Salpetrige a e r d e , wa e r
, me d e g a n f c h Sina zeer b e zwa n g e r t g a e t ,
,in d e n g r o n d d a e r v a n de f c h u l d mo e t
„ zijn : h y d a n in Afw^r a e n l a n d e n d e , wi ens
„ We f t e l i j k e deel me e f t van de Mo o r e n en
»verbafterde Sineezen wi e r d b ewo o n t , en
bemerkende den g r o o t e n o p - e n a f l o o p
van de boven No o r d f c h e Vo l k e r e n , z o o
„ h e e f t h y , z o n d e r eenige b e d u c h t i n g e , na e r
„ d e Ho o f t f t a d en La n d f t r e e k o n d e r z o g t ,
„ e n van den Mo g e r e e t f c h e n k a n t o n -
, d e r r i c h t i n g e g e k r e g e n , van eene g r o o t e
S t a d , g e n a emt Cambaln, wa n t dus
. . W o r d de St ad PKhjn t o t heden by de
„ Mo o r e n g e n o e m t , geiijk ik zulks in
.perfoon den Ta e lma n van de Mo g e r e e t -
. , f c h e G e z a n t e n , in Peckjn a e n k ome n d e ,
„ h e b b e duide l i jk a f g e v r a e g t , di e m y ve r -
, d e r b e r i g t e , d a t me t h e t wo o r d Camb d n
I „ wi e r d u i t g e d r u k t , een St ad des oppe r f t e n
, „ g e b i e d s , jae een St a d des He e r e n , he t
; „ w o o r d Chattyo£ Canheij, h e e f t h y van de
I „ Oo f t e r l i j k e Ta r t a r e n g e l e e n t , di e aldaer
„ t o e n van de We f t e l i j k e ove rhe e r f t wi e r -
„ d e n . H e t is niet Catthiy , ma e r Cmhay,
„ e n wo r d v o o r een ve rba f t e rd Sineeiclj
„ w o o r d g e h o u d e n , hoewe l de Oo f t e l i j k e
„ T a r t a r s he t gebruiken ; Chie is We r t ,
„Tha;, is Zuiden g e z e g t , dikwils 0 0 k we l
„ e e n me n f c h e n liand , als of me n z e i d e ,
„ 't L a n d ter z i j d e n de h a n d , naer he t g e -
„ f p r e k d a n v a l t , da c r di t wo o r d van
»Thay in mo g t e te pas gebr agt w o r d e n j
, d o c h wannc e r me n de z e twe e wo o r d e n
.,acn den anderen fchakelt , en z e g t Chie-
„ D e z e Venetiaen is dan ongetwyíFeit
„ u i t Indi a , i n ' t ZuiderJijke deel Xency ;
„ d a t q u a h j k de 30 g r a d e n No o r d e r br e e t -
„ t e bcreiken kan , a engekomen , om da t
„ hy nic t eens gew.ig ma e k t van de g r o o t e !
„ m u u r , dien h y a n d e r s n o o d z a e k e l i j kmo f t
„ o v e r g e g a c n , o f g e z i c n hebben ; e cht e r I
„ d o o r d e zwa c r e k o u d e , di e z y a l d a e r o n t - ¡
„ m o e t t e , hecfc h y gi f l lng g ema e k t o m - '
„ t r e n t de No o r d c r p o o l van 50 g r a d e n te
„ moeren gewe e f t z i j n , te me e r o v e rmi d s d i t
„ Sineefch Cl ima e t van j o g r a d e n me t o n z e
. . E u r o p i a e n f c h e No o r d e r landen van 50
„ g r a d e n , we l omt r e n t de k o u d e , ma g
„vergc-leken wo r d e n . Ik hebbe z e l f in de
„ St a d Nanchn , ( l eggende op 3 zi gr a ed)
„ d e n 24 N o v e m b e r , de kool en ande r e
„ wi n t e r k r u i d c n , me e r als d r i e voeten
„ d i e p o n d e r de Sneeuw lüt de Ae r d e ge -
„ p l u k t s de binnenwa t e r cn lagen al t o e
, ZOO wi h cindeLjk te z eggen z i j n ,
„ een
T A R T
„• ccn La n d f c h a p Zu i d -we f twa e r t s van o n -
„ z e h a n d g e l e g e n , geiijk 't La n d f c h a p
^iPeckin in der da ed Zu i d -we f twa e r t s v a n ' t
„ R i j k Kin, of O o f t T a r t a r y e ge f t r ekt
„ leit. Op dien g r o n d f t a g h e e f t de Vc g e -
„ t i a c n he t No o r d e l i j k e deel van Aßa-.
„ me e r dan 15 gr aden te lang in zijne ver-
„ h a l e n u i t g e r e k t ; even eens he e f t h y he t
„ w o o r d MangM, da e r me d e h y h e t S i n e e -
„ f c h e R i j k b e n o emt , van de Oo f t e l i j k e
„ T a r t a r e n o o k toenmaels o n t r o k k c n , 't
j j w e l k al me d e niet r e c h t i s , w a n t z y z c g -
„ gen tegens d e Sinezen Manfi of Barbaren.
„ De z e Provint i e Peckj» ten No o r d e n , is
, , v o o r he t wa e r a cht ige Catthej te h o u d e n ,
„ en hare H o o f t f t a d , Xemien, da t g e h o o r -
„ z a e m h e it b e t e e k e n t , v o o r he t ve rma c r de
,, Cambalu: wa n t vande z e St ad No o r dwa e r t
„ t o t <le 50 graden b u i t e n d e S i n e f c h emu i i r .
„bcvindmen niet anders dan o n b e b o uwd e
„ z a n d a c h t i g e woeftijnen , welkers oever
„ aldaer längs de No o r d z e e van de Jfipt-
,, taaten, ( z o o g e n o emt om d a t z e me t
„ viiTchenvellen bekleed zijn ) wo r d e n be-
„ w o o n t , die nu o n d e r de z e Kr o o n me d e
„ behoor en , en in onz e t e g e nwo o r d i g h e i t
jjVoor den t h r o o n lagen , om eerbiedig-
„ h e i t te b ewy z e n , t o e n wy va. Peckin
„ ter g e h o o r wi e rden gebragt.
„ W y kceren nu we d e r t o t de We f t e l i j -
„ k e Ta r t a r c i i , o n d e r de h e e r f c h a p p y e
^ H M , want na dat zy d 'Oo f t e l i j k e T a r -
„ taren uit de Provint i e Honam h a d d e ge -
jjdrcven , en h u n o n d e r d a n i g g ema e k t ,
„ b r a g t e n zy n o c h we l 55 J a r e n toe eer
„ z e he t ganf che Sineelclie R i j k o n d e r
„ de knie kregen , wa n t vecle van di e
„ Oof t e l i jke Volke r en , z i eh d o o r de ne -
„derlagcn me t de Sine e z envoegende , boo-
„ d e n d e We f t e l i j k e Ta r t a r e n t egenf t ont ,
„ en da c r d o o r bevindmen in hunne C h r o -
„ n i j k e n , da t z e in den genoemden t i j d n o c h
„ z e s a cht e r een volgende Kö n i n g e n g e h a d
„ hebben , wa e r van 7T.v , de a c i u h i e n d e
„ uit dat hi i i s , de laetfte is g ewe e f t ; wa n t
„ z o o d r a de Ta r t a r e n in de Provint i e
„Fockin q u ame n , g i n g de z e J o n g e -
„ l i n g , (hebbcnde n o c h qualijk vy'f Taren
„ Koning g ewe e f t ) uit de St ad Hockßei*u>
„ te f c h e e p , om de v l u c h t ne e rwa e r t s te ne -
„ m c n j d o c h g eme r k t de wi n d g r o o t ,
, , en het wa t e r te hol was , wi e r d hy
„ m e t Schip en al omg ewo r p e n , opofFe-
„ r ende a lzoo' me t zijn b y h e b b e n d e gezel-
„ f c h a p , de Zee zijn Leven , Sc ept e r en
, , Kr o o n , tot beflait van di t twi n t i g f t e ge -
„ f l a g t , da t 5 2 0 J a r e n ove r ÄÄii geheerft
„ had ; dies n am dan eerft het e enentwin-
.. f ' ^ f t e g e f t a g t , o n d e r den na em Tven, iiit
„ het We f t e l i j k e Ta r t a r y e zijn int r ede , z i jn-
„ de i n ' t J a e r 1 2 8 0 , wa e r vanXio d' e e r f t e
A R Y E. ip
I „ wa s , di e de We t he r f t c lde o n d e r de
„ h e e r f c h a p p y e van Hia, wa n n e e r de o o r -
,,logsftoel g e h o u d e n wi e r d in d e S t a d P i c -
,ik>" y latende zijn v o r d e r e benden , di e
„ i n g r o o t e he i rkr a cht en be f tonden , v o r -
„ de r Zui dwa e r t s a f , nae r he t Ko n i n k r i j k
,, de r Latoven , een gedeelte van Barma-
„nia, Cham, Cambodia, Champa, QHI'
„nam, en eindelijk naer het R i j k Toncquin,
„ dar j-iem we l he t naefte l ag, 't geen d o o r
,, d e wapenen o n d e r d a n i g wi c r d g ema e k t :
„ h y fticlitteook in di t R i j k cen aenzienlijke
„ St ad cn St e r k t e , van niagt en oor logs -
„ g e r e e t f c h a p p e n , om in de r yl di e tegens
„ d e wede r fpannigen tc k ö n n e n g e b r u i k e n .
„ M a e r de Ta r t a r e n k o n d e n de Sineezen ,
„ ( d i e altijd in g r o o t e twi f t en twecfpal c
„ t e g e n s hen waren i n g e n ome n , ) wa t be -
„ t e r beteugclt h e b b e n , d o c h g eme r k t d i t
„ n i e t ge f chi ede , flont'er, na ve r loop
„ v a n 8 8 J a r e n , o n d e r den t h i e n d e n O n -
„ d e r k o n i n g XancHm , ccn man me t n ame
„Plunvpp o p , g e b o o r t i g v a n Fimijan, in 't
„ La n d f c h a p Kiancj , di e een heirleger by
„ d e n ande r en rapte,- ne emend e dae r me d e
„ veele Steden gewe ldigl i jk in , en o n d e r
„ a n d e r en de Ho o f t f t a d Nankin, wa e r v a n
„ zijne Soldaten in d e r y l , om eenen g o e d c n
buit t e ma k e n , z i e h z o c h t e n naer de S t a d
Pecki» te f p o e d e n : de Ta r t a r i f c h e n O n -
, d e r k o n i n g , z o o h a e f t n i e t k o n n e n d e z i j n
magt by den anderen kr i jgen , wi e r d
„ g e n o o t z a e k t me t V r o u w en Ki n d e r e n te
„ v l u c h t e n , in de Pr o v i n t i e Xantnm , al-
„ w a e r hy v o o r t s omg e k omc n i s ; en d i t is
„ d e u i t g a n g de r We f t e l i j k e Ta r t a r e n in
„ Ä ä ^ gewe e f t .
„ De z e n Hnnvity , ( d i e v o o r de z en een
„ v a l f c h e n Af g o d i i c h e n Pr i e f t e r k n e c h t g c -
„ w e e f t w a s , ) z i ende da t he t 't ge luk z i e h
„ ZOO gunf t i g v o o r iiem v e r k l a c r d e , ma e k t e
„ z i e h in ' t J a e r 15 5 8 Ko n i n g de r Sine e z en,
en ftichte het twe e - e n - twi n t i g f t e gef l agt
„Mmcho, da t Ma r t i n u s , n o e n u ,
„ z i e h d e n naem van ffaijco den eerften t o e -
eigenende , ui t roe i j ende al wa t eenigzins
, , n o c h mö g t de fma ak van de Ta r t a r e n
„ hebben : hy z o n d me d e een de r O n d e r -
„ k o n i n g e n , als Lui t enant Ge n e r a e l , om het
,, Ko n i n k r i j k To»c<^ui» , in plaets de r v o o -
„ rige T a r t a r e n , te gebi eden; ma e r g e -
„ me r k t de z e Volkeren, h o ewe l ' t ve rba f t e r -
,, d e Sineezen wa r e n , nae r zulke bevelen niet
„meer wi lde h o o r e n , te me e r o v e rmi d s z y
„ b y de T a r t a r i f c h e h e e r f c h a p p yme e r v r y -
„ h e i t g e fma e k t h a d d e n , b e g o n d e n z y o p -
, , r o e r i g te wo r d e n , f c h i u i d e n 't j o k van
„ h u n n e f c h o u d e r e n , n eme n d e de z e plaets
„ van v o o g d y e zelfs in bezit , en verdeel-
„ d e h u n n e Volkeren in 't we f t en tegens de
„ Ri j k e n de r Laeinwen, Bamven, en ande -
C 2 r e n .
i i y •
Ii
M