N O O R D e n O O S T
• ! f
ii'r
opperften R a e d bef looten > alle Jaerert
voortaen dr ie dufdani g c Ve l d t o c h t e n te
doen , en ieder op z e eke r e ge z e t t e Ma e n -
den , als in de we l k e hy , onder v o o r g e -
ven van z i e h op de J a g t te l e g g en, t e rwy l
h y z i jne Kr y g s - kne cht en me t het v e r vol -
gen en d o o d en v an Ha r t en , wi l d e Z w y -
nen en X y g e r s o e f e n t , hen een z e cke r
f c h v n , en gedaente o f g ebe t van v e cht e n
tegen we e r fpannige v y a n d e n z o u v e r t o o -
nen , en aldus een voor fpe l v an V e l d f l a -
gen, die t 'eeniger t y d zouden mög en o n t -
ftaen , maken : of ten minf ten z oude hy
hier do or te voore k ome n , da t de K r y g s -
knechten , inzonderhei t de Ta r t a r en , in
eene langduur i ce ledighei t v an V r e d e ,
door de Sineefche we l luf t en en o v e rdaden,
niet z ouden v e r iwa k t en ont a e rd wo r d e n .
E n in der d a e t , de z e w y z e des Ke i z e r s ,
van ter J a g t ui t te g a e n , verbeeide geheel
en al de gedaente o f f c h y n van Ko nmg e n
en V o r f t e n , die ten Oo r l o g t rekken.
Want meer als honde rd d u i z en d Pae rden,
ben, z e g g e n j dat z i jn lui f tcr en groot shei t
nooit meer ui tbl inkc , als b y zoo cen voor -
v a l , men ziet 'er z ümt y d s der t ig of veert
i g kleine Ta r t a r i f c h e Köning en , die ko^
men om h em het H o f te ma k c n , of fchat .
t i n g te betalen , ja men z iet 'er z ommi g i
die z e lv e de naem van Chan dragcn « da
is V o r f t o f Ko n i n g g e z e g t j de z e z i jn v an
hem l o o n t r e k k e n d e , als de Mand a r yn s
der eerfte r ang , hy g e e f t haer z i jne Do c h -
ters ten W y v c , en om hen meer te v e r -
binden , verklaer t hy te z i jn hun bef cher -
mer tegen de We f t - T a r t e r s , die haer
vaek ont ruf t en, ja die z e l v e Sina z omt y d s
met v o o rde e l aentaf ten.
Geduurende de t y d da t dc z e kleine
Vorfte n v e r f chynen , ten H o o f , of in het
V c l d , is een g r o o t e pr a cht en o v e r d a e d ,
omtrent den Ke i z e r , en di t om aen de z e
Barbaren een indruk v an ma g t , en g root s -
hei t b y den Sinecfchcn R" .yy ke te g e v en
het g e v o l g , de klederen , en tenten der
Mandaryns is dan kof t e l i jk tot o v e r t o l l i g .
heit toe.
Brief, va» ratUr Ferdinandus Ve r b i e f t uit
P c k i n g , HoofìJÌMlva»Smi, « « E u r o -
pa a^ei^onden : behtlz^nde tene Twetde
Reitx die hj mtt den Keixxr van Sina ,
over de Greote Siueefihe Muur, tot i»
T a r t a r y e heeftgedaen.
De T a r t a r - S i n e e f c h e Ke i z e r is in
die Jae r v an zef t ien honde rd dri e
en t a c h t i g , ( z i j n d e het der t igf t e
Jaer zi jns oude rdoms ) den zef ten d a g van
Hooi-maend , te gel i jk me t de Ko n i n g i nne
z i jn Gr o o t -mo e d e r , en me t een g r o o t
g e v o l g , g e r a e s , en g ewo e l van meer dan
zeOig d u i z e n d Menf chen , en honder d
duizend Paerden , na We f t - T a r t a r y e
r e i f t , en heef t v an my inzonderhei t
gcert > dat ik we c r om in z i jn gezel f chap
z o u gaen : beneffens eenen van de twe e
Vaders, mi jne mede gez cUen, die ik daer
toe z o u d e wi l ien ui t l i iezcn. Nu heb ik
daer t oe Philippia Grimaldi ve rkoor en , als
2ijnde de o u d f t e , en zonder l ing in de
W i s - k o n f t ervaren. De oorzaeken van
d'ondernome Re i z e z i jn veelerlei gewe e f t .
D ' e e r f t e w a s , om het K r y ^ v o l k , dat t o t
harde oef feningen g ewe nt i s , z o o we l in
t y d v an V r e d e , ab v an O o r l o g , in geduurige
b ewe g i n g e en oefeninge te houden.
We shaWen de Ke i z e r in di r zetve
Jaer , ( u i t alle z i jne Landf chappen de
voornaemfte ma g t v an Kr y g s kne cht en g e -
licht hebbende ) we d e r om na d c z e St a d
Fek'ig gekeer t i s , na eene vaf ì e V r e d e
door het zeer wy d f ì r e k k end e R y k van Sina
en meer als z e f t i g dui z end Me n f c h e n ,
Voerde h y in z i jn gezel f chap mede , d i e ,
met P y l en B o o g , en een Zabel op z y d e ,
voorzien , en in T r o e p e n o f Benden v e r -
deelt war en , en hunne V a e n d e l s , onder
het gelui t v an T r omp e t t e n en T r omme l s >
volgden, niet ander s , dan o f Zy ten O o r -
j g e v e f t i g t te hebben , en heef t in den
trokken. En in het J a g en zelve omcingelden
ty Be r g en en Bof f chen , me t
een zeer grooten omt r e k , even als de g e -
nen. die gewoonl i jk Steden belegcren.
O o k droegen zy z i e h geheel en al o p een
zelve w y z e , als de we l ke de Tar car e n
van O o f t - T a r t a r y e , in het J a g e n , onder -
houden. Wy d e r s wi e rd di t He i r v i n
K r y g s v o l k in een v o o r , mi d d e n , en a c h -
ter-hoede , en in een r e cht e r en l inker
vleugel o f hoorn onder f cheiden. De z o r g e
van ieder hoede en vleugel wi e r d de n
voornaemften Kr y g s - o v e r f t en , en b y z o n -
deren Koninkskens aenbevolen.
Maer d e w y l de z e geraaekte V e l d t o g t ,
tot eenen w e g van meer als z event ig dag
e n , onde rnomen wi e rd : ( want de Ke i -
zer leide z i eh , van den mo r g en t o t den
avond , op de J a g t ; en men de L y f t o g t ,
en al het gereet f chap , da t t o t zulken lang
e Re i z e ' v a n noden w a s , en andere zeer
veele beletzelen, ten decle op Wa g e n s , ten
deele op Kame l e n , Mu i l . e z e l s en Paer -
den , längs een g eduur i g en op en afgang
van Be r g en en Da l en , v o c r d c , zoo is 't
naeuwlijkste zeggen , hoe grooten arbei d
en moeye l i jkheden Zy die dc g cnui t g e f l a e n
hebben. Wn n t in di t g anf ch We f t - T a r t a -
r y e f h e t Word Wc f t - T a r t a r y e g e n o cmt ,
niet ten aenzien van het Sme e f che R y k ,
d a t , ten aenzien v an het z e l v e , ten We l t e n
T A R T
is ; maer ten aenzien van 't meer Oo f t -
T a r t a r y e ) oncmoe tmen gehecl l i jk niet anders
dan Be r g en en Dal en. Alhi e r zi jn g e -
ne Steden , gcene Dö rpen , jae niet een
Huis. Al l e d' lnwoonc ler s leven verfprei t
onder Tent en o f Hu t t e n , en leiden meerendeelseen
He rde r s l e v en, flependehunne
Hut t en geduur igl i jk van 't een tot het
andere Da l met z i eh , om becer en v e t t e r
Weiden v o o r hun V e e te vinden : alwaer
z y alleenlijk Schapen , OfTcn, Paerden en
Kemels , voedenena enque e k en : mner V e r -
kens, Ho e n d e r s , Ga n z e n , en ander V e e ,
daer de Boeren Ho c v e n op andere plaet -
zen van o v e r v l o e y e n , hebben zy geheel
e n a l n i e c . I k z e g , zy que eken alleenlijk
dat V e e , 't welk d' onbebouwde A e r d e ,
niet We i d e n en G r a s , ui t z i eh z e l f v o ed.
D e z e Ta r t a r en is een lui V o l k , en niet
arbeidzaem : maer tot ledighei t en de J a g t
genegen. H e t zaeit noch ma e i t , enbear -
beid mee Ploe g of E g g e de Ae r d e niec.
Het eet meerendeels Me l k , K a e s , er
V l e e f c h . H e t maekt ook zeekeren W y n .
die onzen Br a n d ewy n gel i jk i s , daer het
groot vermaek in f c h e p t , en , dronken
geworden z i jnde , Li c h a cm en Zi e l overal
om z i eh te me f t en, ter ruf te neer fmy t
niet anders als hun g r o o t en kl em V e e .
A R Y E. 2 0 3
Volk gevoer t . Hy t rok dagc l i jks ter J a g t ,
en reed v o o r het Kr y g s h e i r r e P a e r d , d i k -
wils in heece Zonne f c h y n , me t g r o o t g e -
brek van water , en dikwi l s do or g r o o t e
plasregens. Ve e l e der gecnen , dj e in de
voorige Jaren ten Oo r l o g g e tog en wa r e n ,
hebben my opent l i jk beleden , dat z y in
die Kr y g s - v e lüt o cht en nooi t z o o veele en
z u l k e groot e ong emakken en mo e y e l i j k -
heden geleden hadden , als in de z e e enige
J a g t , en in de z e gemaekt e of g ewa ende
V e l d t o g t . Z o o dat de Ke i z e r zi jn eerf t e
Het heef t evenwel z i jne Oi f e r -papen ,
die het LATUM n o emt , en g root a cht : en
om. die reden , en oor zake , ver fchi l t het
veel van eenige andere nabuur ige Ta r t a r en,
als die byna genen Godsdi enf t erkennen ,
en overal j , als A t h e i f t e n o f Gods - ont k enn
e r s , leven.
W y d e r s , d e w y l z o o we l die , als dez
e , alle Sl a v en, en t o t dienf tbaerhei t der
Heeren v e rpl i cht z i j n , zoo t reden z y , uii
die o o r z a k e , bezwarel i jk tot onzen Gods -
dienft o v e r , en hangen geheellijk v an liet
wenken hunner He e r e n af : we l k e r zeden
en Godsdi enf t zy geheellijk navolgen
weten , na de ^vyze van het V e e , dat
flechs hunnen w e g g a e t , daer men het lei t .
en n i e t , daer men gaen moe t .
Die gedeel te nu van T a r t a r y e , v o o i
zoo veel onder den Sineefchen Ke i z e r beh
o o r c , is omt r ent dui z end Sineefche ftadien
, of r u im drie honderd I tal iacnfche
mylen g r o o t , l eggende bui ten de vervaerlijke
Gr o o t e Mu u r des Sineefchen R y k s
en ftrekt van 't Zuid-oof t cn na ' t No o r -
den.
Aldus heef t de T a r t a r f c h eKe i z e r , lang'
dufdanige woe f t e phe t z en , en längs de
ruggen der Be r g e n , die b y n a aen malkanderen
gefchakek leggen, en op veele plaetzen
bovcn maten fteil, en van den geme,
nen w e g zeer v e r r e a f g e z ond e r t z i jn, eenen
weg v an veel dagen r e i z e n s , dat Kr y g s -
)gmerk van de z e aengevange R e i z e l i chcelijk
bekomen heef t .
Maer d'andere oorzaeke v an d'aenge -
vange Re i z e f c h y n t g ewe e f t te zi jn , om
deze We f t e r - T a r t a r e n , die onde r z i jn g e -
zag z i jn gebragt , in pl i cht te h o u d e n ,
en hunne raedf lagen o f p o g i n g e n ftillekens
tegen te gaen. En hi e rom heef t de Ke i -
zer , me t zulken groot en K r y g s h e i r , en
pracht van Kei zer l i jke Ma j e f t e i t , derzel -
ver Landen doorboor t : verzel t me t eeni -
g e ftukken g e f chuc s , ( t e w e t e n , me t d i e
geene , die ik in de v o o r i g e Jaren t o t Peking
van koper had doen gieten : ) die h y ,
indien het n o d i g w a s , tul f chen de k r omme
o f b o c h t i g e Da l en by wy l e n z o u doe n
los branden , om , me t het geraes des
donders, dat tui f chen de holte der Be r -
gen , w y d en z y d we e r g a lmt , die z e l fde
m"Erkteekenen v an Ma j e f t e i t t e t o o n e n , di e
binnen de muur en van de Stad Peking >
den Ke i z e r , wanneer hy ui t z i j n
H o f t r e e t , verbeeh we r d ; 't geene do or
een lange r y , en me t veel toe f t e l g ewo n e -
lijk toegaet : gel i jk o o k T r omp e t t e n ,
T r o m m e l s , kope r e C ymb a l e n , en andere
fpe ekuigen , die hem in het ui t en i n -
gaen v an z i jn H o f , me t een vrol i jk geluic
oncfangen , en me t veelerlei g e q u e e l , z o o
op het mi d d a g , als a v o n dma e l , de f p y z e
aengenamer t rachten te maken , tot prael
van Ma j e f t e i t , me t z i eh heef t g e v o e r t ,
om , me t dien ui t ter l i jken f c h y n en gelaet
van die dingen , de oogen en ooren van
die Ba rba r i f che Vo l k en te verbl indcn en
vervullen : want het Sineefche Ke i z e r r y k
h e e f t , v an alle outhe i t her , v o o r geene
andere v y anden meer g e v r e e f t , als v o o r
dcze Ta r t a r en , die , v a n der z e l v e r
Ooftcr-ftrceke beginnende , met een onmetelijke
omt r e k van Vo l k e n , 't g a n f c h
Noorder en We f t c r Sina omr ingden : om
welker i n v a l , en, om z o o te z e g g e n , inflrooming
, ven-e af te we e r en , he e f t di e
. oud e Ke i z e r der Sineezen een mmu- , do or
'een ftout beftaen , tegen d c z e We f t e r -
Tartaren gef tel t. Ik heb reets vi e rmael di e
Muur over f tapt , en perzoonel i jk b e f c h o uwt .
I n der d a e d , de z e v en wonde r en des wa e -
C c i relds
Ii
Ì . 1 I :