1 3 4 N o o R D
j het is te vcrwondercn dat de zclve
nocli ZOO gaef en gehecl is.
De Heer TempU zegt in zijn Boek MifieUanea
genaenic, het derdc gefprek van
der Helden deugd en dapperheit, van de
Sineefctie Muiir kec volgende.
De fteene Muur , welke het Noorder
gedeeitc van Sina aflcheit van Tartarye
Word gerekent van zommige twael f , er
van andere negen honderd Engelfche mylen
lang te zijn : zy gact over Rotzen cn
Bergen , door MoeralFen , cn Wi ldernilTen
, en iieeft met zeer groote Bogen:
liaer openingen voor den vloed der Rivieren
, de zclve is v y f en veertig voeten
Hoog , en aen de grond twintig voeten
dik , hebbende telkens op zeekere af lknt
groote Toorens, eni s g ebouwt , meer als
twee duizend faren geleden , maer met
zulken verwonderlijken Bouw-konft , dat,
alwaer door de Tartaren, by haer inval
geen openingen daer in gemaekt o f gebro-
O O S T
ken zijn , de zelve Qoch al zoo geheel i s,
als of ze eerft gebouwt was. De Koning
die deze Muur gebouwt heef t , gelafteeen
millioen Zoldaren , tot befcherming van
het maken des zel fs, tegen de Tartaren
op te paflèn. Dus verre Temple.
Van deze groote Muur , die Sina van
TM-tane fcheid, ipreekt de Jezuit U Compte
aJs vofgt.
Qn ne peut néanmoins âifcmvmr, qH^en
maiiere de fortification, Us Chinois n'ayent
furpajfé tous les anciens dans le prodigieux
ouvrage , dont ih ont renferme une grande
partie de leur empire. Ceft ce qu'on appelle
ordinairement la grande muraille , ou compte
ils difent eux-mefmes , la muraille de
dix mille jiades, * qui ¡'¿¡end depuis la
mer Orientale juf^u'k la province de ChiaCi.
Ce n'efi pas qu'elle fois en efet auffi long
qu'ils le difent , mais il efi certain que fi
plus bajfe & tantoß plrts ¿levée, felon la diC
poßtion du lieu Cirregnlarite'du terrein.
Car si ne faut pas s'imaginer, comme quelques'Hns
l'ont crû , qu'elle fiit par tout de
niveau , & que dans les fonds OH US mon.
tagnes s'ahaißint on ait pit l'élever à la hau.
tear du fcmmet fur lequel on Pa continuée.
Ainß qu.ind en dit que cette muraille efi
prodigieufement haute, cela nt veut dire au.
tre chofe , ß ce n'efi qu'élu efi haflie fur un
heu ires-exauce : car d'elU-mefme elU n't'-
gale pas Us murailles ordinaires de leurs Vil.
Us i fa largeur mefme n'efi que de quatre à
cinq pieds tout au plus.
Frefque tout Pouvrage efi de brique &fu
bien bafii que depuis plufieurs fiecUs , non-,
feulement il dure , mais il efi encore à prefem
prefque tout entier. Il y a plus de l8oo.
ans que l'Empereur Chi-hoamti U fit conftruire
, pour fervir de barriere aux Tartares.
Cette entreprife efi l'une des plusgrandes
& en mefme-temps des plus wfenfees qui
jamais eße'faite. A la venté la prudence
voulait que Us Chinois fermafent Us pajfages
Us plm acceßbUs mais il efioit ridicuU de
l'ouvrage jufques fur la pointe des
montagnes où Us oifea/sx ont de la peine k
voler, & oit il efi impoffibU que la cavalene
Tartare puijfe monter. ß l'on a p&
fe perfuader que les Tartaresferoient ajfez. déterminez,
pour y grimper en corps d'armée^
comment a-t-on crûqu'unemurailUauffifoi.
bu & aujfi bafe que ceUe-lk fero» capabU
de les arrefier f
Pour moy j'admire qu'il y ait est des ouvriers
ajfez. adroits pour y porter Us matériaux
neceffaires & pour Us y mettre en oeuvre.
Auffin'en a-t-on pè venir à bout, qtf en
faifant une prodigieufe dépenfe. & en facrifiant
la vie d'un plus grand nombre d'hom-
^ mes, que toute la fureur des armées Tartafaire
mourir. On dit qui
en compte tous les detours, elle n'a guère, fous U regne des Empereurs Chinois, cette
moins de cinq cens heuës. Au refie ce nefi .fameufe muraille efioit gardée par un million
pasunfimpUmur- on y a par.tout bafii des de foldats ^ prefent, qu'on efi ma,fire
tours pour la rendre plus forte, a peu prés ' d'une partU de la Tartarie on fe contente
comme aux murailles des villes de guerre : d'entretenir de bonnes garnifons, dans Us
& dans les endroits ou Us pajfages font plut paffages Us plus ouverts & Us mieux fortiaifex.
a forcer, on a eu foin de multiplier les fiez..
ouvrages, & d'élever tout de fuite deux ou
trois remparts, qui fe défendent les uns Us
autres. Leur prodigieufe épaifeur. Us tours
qui Us finnquent de toutes parts , ^ qui
commandent Us avenues , k multitude des
foldats qui font commis à leur garde , mettent
de ce cofieUa Us Chinois en repos contre
Us entreprifes de leurs ennemis.
Comme prefque toute la Chine efi feparée
de ta Tartane par des montagnes, on a continué
la mura.lU tout U long des plus haut,
Dat is:
Men kan niet oneens zijn , dat in de"
ÎbfFe van fterktc-bouw , de Sineezen aUe
oudheit hebben overtrofFen, nopendc dat
wonderlijk we r k , waei' door zy ecn groot
gedeeite van haer R y k beflotcn hebben ,
dat is 't geen men gemeenlijk noemt de
groote Muur , of zoo zy zclve dat noemen,
de Muur van tien duizend ftadien-*, *
die zieh iiitílrckt van de Sineefche Zee TjUim.
a f , tot acn het Landfchap Xienfi. Doc h
colimes , fur lefquelUs eUe ferpente , tantofi ! het is niet dat zy
5 is als men daer
zegt;,
T A R T
zegt; macr het is zeeker, d a t , zoo men '
tele alle de draeyingcn en verdubbelingen,
dat men teile v y f honderd Franfche mylen
vcrder, zoo cn is dit niet ecn enkelemuurj
want men heeft dacr aen alom Toorens geflieht
, oni te meer fterkte te gevcn, b y -
kans der gediente als de muuren zijn , in
de Grens-fteden ten oorlog sef t ichi i en
Dp de plaetzen, waer men lichcelijk zoude
können indringen , heeft men zorg gedragen
, de werken te vcrdubbelen, en
twee of drie bolwerken te leggen , welke
malkandcren befchermen : de groote dikte,
de Toorens die na alle kanten fchietcn
können , en de tocgangen bewaixn ; de
menigte der Krygs-kncchten, die daer ter
wacht z i jn, Itellcn Sma aen die zyde in
ruft, tegen de aenvechtingenhunnervyanden.
.
En gelijk bykans geheel Sina afgefchei-
<len i s, door gebergte van Tar tar y e , 200
heeft men dit Muur-werk getogen längs
't gebergre en lieuvelen, waer over het
zelve dan hoog en iaeg ilingeit, volgens
de ftclling en aerd der plaetzen en ongcfchiktheit
der grond, want men behoeve
zieh niet te verbeeiden, gelijk de zommige
hebbcn gclooft, dat daerdegrondlaeg,
cn als in ecn Valeye l e g t , dat daer het
Muur-werk zoo hoog opgehaelt is, tot de
hoogte van die Mu u r , welke over detoppen
der Bergen val t , dies als men zegt ,
dat deze Muur byfter hoog is} zulks wil
niet anders zeggen, als dat de zelve is gebouwt
A R Y E. i 2 f
Het is verwonderens waerdig, hoemen
zoo hoog de werk-tuigen en ftofftn heeft
können tocbrengen , en bearbeiden : men
is het mede niet te boven gekomcn als met
zeer groote koften , ten verderve vceler
Menfchen leven , zoo dat de Tarterfche
op verhevene plaetzen , want in
zieh zelve is hv zoo hoog niet als de gemeene
muuren der Steden aldaer, de dikte
ovcrtreft vier o f v y f voeten niet , ter
meeilen.
Het meefte werk isvangebakkeklinkerfteen,
en zoo wel g ebouwt , dat zederc
veel eeuwen > zy niet alleen noch duur t ,
macr is gcnoegzaem noch geheel, en zonder
fclicnding. He t is meer als achtien
honderd Jaer, dat deKeizer Chi-hoamti de
zelve dede bouwen, om te dienen tot een
afTcheiding tegen de Tartaren. Di r yoorncmcn
was een der grootfte die ooit is gezicn,
macr met een ook de onzinlijkfte die
men ooit zag. Want in der waerheit de
voorzichtigheit vereifchte , dat de Sineezen
afilotcn, de meeft tocgankclijke plaetzen
, doch het was belachelijk het werk te
brengen op de toppcn der Bergen , daer
de vogels fchier niet en vlogcn, cn daer
dies een onmogelijkheit was , dat dcTa r -
tarifche pacrden over klauteren konden
en als 't al gebeiu'de, dat de Tartaren daer
boven op en by klommen, hoc zoude
dan zoo een zwakke muur , de zelve ftui-
:rs , zoo grooten menigte niet zoude
ibcn können dooden : men wil dat onder
de beíiiering der Sineefche Köningen,
deze Muur bewaekt wierd van een millioen
Zoldaten , maer jegenwoordig, de
wyl men mcefter is van een gededte van
Tartarye, vergenoegt men zieh alleen met
Krygs-volk te onderhouden aen die plaetzen
, daer de mecfle opening, endebef t e
fterkte is. Dus verre gemelte ^enMit.
De Sineefche Muur werd by zommige
vreemdelingen , en byzonder van die geene
, welke door het .Noorden ingekomen
zijn , twee , drie, of vier dubbeld verbeejd,
wdke dwaling gelooflijk mede zijn
oorfpronk heef t , van dat de Poorten en
haere Rondeelen, aen de Noorder geweften
van Sina, twe e , en vier dubbelt
zijn, "t geen dan den onbekenden heeft
doen gelooven, dat de ganfche Muur medc
alzoo verdubbelt was.
Aen de groote Sineefche Muur , omtrent
het Noorden , zoo my-oog gctuigen
verbalen > ziet men Borftweringen buitewaerts,
daer fchiet-gaten in zijn. De
Toorens die op de Muur ftaen, zijn maer
omtrent van een paermans hoogte; in deze
Toorens ziet men geen venfters, gelijk
die alzoo by Kircherm, in zijn Boek genaemt
China IRujhata, werden vertoont.
en hebben ry mede het onderfte vertrek
aldaer ni e t , 't geen by gemelte Schryvcr
den zelven toe is g c voe g t , doch de bo^
venfte rand heeft daer de zelve gedaente,
als by hem is verbeeld : de Toorens zijn
Vierkant, zijn breette ter dier plaetzen ,
waer van Kircherus z e g t , die te zijn, zoo
dat'er acht paerden nefíéns malkander op
reiden können ; is ter Noorder gedeeite
bevonden breet te zijn , dat 'er zes paerden
met Ruiters daer op , bequaem neffens
malkander können rcidcn, doch het
kan waer zijn , dat de Muur ter plaetzen,
daer die by de GeeU Rivicr af js getekent,
die gedaente heeft , in. welke Kircherus die
vertoont, en dat zy bcnoorden daer van
ecnigzins is vcrfchilk-nde , daer de Muur
boven over de toppen der hoogfte Bergen
ftrekt, is z y meerf ganfch van Klip-fteen
gebouwt, maer in de laege plaetzen , is
de onder helft van Kl ip, en de boven helft
van gebakkeTichel-fteen: gelijk zoo meeft
alle de muuren der groote Sineefche Steden
zijn gemaekt. De Poorten in' tNoor -
den hebben geen ^ieraed van uitgewerkte
fteen,"