I i
m x
ííl
' iß i
Í 9 + N O O R D
z y di-agen Ro o z e - k n n z c n in dt
banden, wa e r by fteeds gcbeden teilen, en
zulkis b y f l e r g c zwi n d .
D e ]czmt.T>famerveT\uek, d a t ' c r c e n
SeÄe in Tunquin i s , naer een voorganger •
genaemt Chuca , da t een J o o d e wa s , die
zijnc dwalingen uic eigen lioofde z o u d c
verzonncn licbbcn in ^ndien , ter t y d van
Koning S.ilomen, zoo a l s b y g eme k e S c h r y -
ver in^'c breedc wo r d gezegc , we s he t
waerfcliynlijk z o u d c z i j n , dar J o o d c n niec
•wyt van Sina cn Turtarye , van oiids h e r ,
zicii op hebben gciiouden , hoewe l zy in
T a r t a r y e z e i v c , nu niet te vinden zijn ,
bchalven in de Landen van de Krim. De
zelfde Sc h r y v e r zegc me d e , da t de J o o -
den o f H e b r e e n , eertyds in Sina tien dui -
zend man fterk zijn geweeft , daer zy de
grond van de Aa r c z eny-konf t leerden , en
dac' er heden n o c h omt r c n t v y f d u i z e n d
van de zelve z o u d e z i jn.
U i t zcker Krygsma n , die in de Stad
Tomskp, (ge l egen om h o o g aen ecn f pmi t
van de Ri v i e r e Oby ) lange voor b c z c u e -
ling had gelegen , is my b e r i c h t , dac de
Kalmakken, ( mec- welke h y in ' t J a e r zestien
honde rd a cht en z e f t i g , den zeven en
twintigften van Zome r -ma e n d , ilaegs hadd
e geweeft , ) als z y vechten , he t bovenlijf
ve e l tyds naekt hebben. In de opgemelte
flag was veel bloed ve rgor en. T w e e
h o n d e r d Kalmakken bleven ge\-angen , er
het getal de r verflagenen wi e r d we l o p viei
duizend gc f cha t . Zy voe rden Bo g e n ;
L a n z e n , en een Ho uwe r .
Dir Volk ve r f chynr wel gewapent rer
kryg. He r draegt Srormhoeden en gefchobde
HarnaiTen : gcbruikr Spieflen er
Pylen ; als ook kör te Zwa e rden , die niei
k r o m , cn SMtmas by hen genoemc zijn.
Voor h u n ander gev/ e e r , gebruiken zy
P y l , Bo o g , lange Mef l en , Zabe l s , en
eenen S p e e r , die met e e n f p i t s y z e r , van
een eile l a n g , beflagen is t hebben daer en
bovcn , om hun midde l een dik t o u w ,
•waer aen-, op her e i n d e , e e n f t r i k i s : dat
zelve t o uw we t cn zy hunnen vyanden , in
den ren , om den hals te we rpen , cn hen
alzoo van de Paerden tc rukken : gelijk
zulks Herodoot, a! in zijn t y d , z e g r , by
zommige Sc y t h e n in gebruik te zijn.
Zeker Kalmaks P r i n s , dien ik zc!fs in
Moiko/i gefproken l i eb, was genaemt TajiJi
falba Lok het eerfte wo o r d is z o o veel
als Pr'tns of Vo r f t g e z e g t ; h e t twe e d ewa s
z i j n n a e m ? en het d e r d e d i e van zijn Va -
der. Hy had in zijn jeugt van naem vcrwi
f l e l t , a l zoo ve ehyds ziek w a s , en zieh
inbeeide , he t zelve u i t een vcrkecrden
naem tc fprui t en. H y was Ta en-ge c l van
v e t w e , plat en breet van aenzicht > had
en O O S T
ecn h o o g v o o r h o o f t , zwa r t ha a i r , a cht e r
mct ecn t u i t a f hangende. Hy ga f dchand»
i n ' t inkomen, d o c i i v r y p l omp , c n f c h o nk
ons acnftonds Br a n d ewy n , "t gecn van zijn
eigen hand mof t en ont f angen. Als hy
fprak , was 'r ge lui t , als da t van een K: l -
koen : en als hy iecs hoorde , 't geen liy
meende opme rkinge te verdienen , fnorkte
h y onhebbelijk. Om da t het v r y wa rm in
de kamer wi e r d daer w y in zaten , rukc e
h y > in ons by z i j n , zijne klederen los ,
en entbi e te , zonde r f c h a emt e , zijn nackte
lichaem : welks vel wa s , als da t van
zijn a e n z i c h c , g r o f en vol pukkelen ; gelijk
da t van de g e p i u k t eGa n z e n . De H o r -
de , daer hy over plag te gebieden , kof t
dertig d u i z e n d ma n , zoo men wilde , in
de wapencn uit brengen. Me n zcide dat
h y , doo r zijncn O o m , daer hy gcfchil
mede had g e h a d , liftelijk uit he t La n d gc-
Ons L a n d , zcide de z e Prins tegcn my>
ftrekt aen 't Moegacls Land , cn dit aen
K.iuy o i S iM. Hy wi f t van de groót e Sinefciie
Mu u r volmaektclijk te fpreckcn.
H y zeide , da t zijn Va d e r en Gr o o t v a d e r omrcntöp
Sina hadden helpen Winnen. Hy toondc ,650'
my f chr i f t van zijn L a n d , 't geen bcftond
in een l ankwe rpig Gebe-lroekje , en toonde
noch een ander f c h r i f t , in Kalmakken
Land gcbruikelijk, da t hy Tongoski n o emde,
't welk een heel ander a enz i cn, a l shet
eerfte h a d d e , en ook anders wi e r d gelezcn.
De T o l k , dien hy by hem h a d d e ,
en ons alies te verftacn g a f , verflond e chter
zijn f c h r i f t n i e t , fchoon hy 't hoorde
lezen. Hy bewond zijn Gebede - boekj c in
e e n d o e k , en bebond da t me t l i n d , krui s -
w y s , vaft. He t Papier was , gelijk da t
uit T u r k y e n k omt . On d c r zijn r e cht e r
arm , aen een leere band , hong een klein
doosje, daer hy een rolleken in ftak, da t
zijn Ge b e d w a s , 't geen hy alle dagen in
de banden n am, recht v o o r ' t h o o f t hield,"
en op zijn knien z i t t e n d e , negenmacl z i e h
dus t o t de Ae r d e boog. H y wi ldcvan my
w e t e n , hoe w y G o d acnbaden : daer van
ik h em o p c n i n g d e d e . Als ik na zijn G c -
loof vroe g , z e ide hy : G o d > die om
hoog wa s , aeri t ebi ddc n :ma e rwi f l n i e t s van
Chriftus den Za l i gma k e r , noch van Ma -
home t . T o t my n e n t heef t men ( z c i d e
h y ) me d e zoo Vr o uwe n als Ma n n e n , die
uit Go d s d i e n f t i g h e i t , kuisheit oefencn ,
en het h a a i r , in teken daer van , a f f n y -
den. De V r o u w e n , zeide h y , koopenz e
tot my n e n t om Paerden , zoo vccI als zy
begeercn , en verlatcnze na hun welgeval-
Ich: de vcrlatcne ma g e cht er niet hc r t rouwen.
D o c h hc tgevi c l ve e l tyds , da t z o o -
danige voor Ho c r l i c p c n . De t rouw by
hen
Ud
T A R T
hen is een zcgcning van den P a e p , die he t
Paer t o t eenigheit vermaenc.
Deze Prins eifte op ecn o n t u c h t i ge wy - ,
ze , in mi jn byzijn , dat me n h em eenig
Vrouwvolk , t o t zijn g e r i e f , toezenden
zoude. Hy vroeg m y , of ik in de Steep,
dat is , in de Ta r t a i f c h e Wo e f t y n e , ha d
geweeft ? en of ik in Sina of Indien bekent
wa s ?
Zoo veel ik navorfchen k o n d e ; wa s de
plaets, wa e r zijne volkcn z i e h ophouden
o m t r e n t , daer ik zijncn n a em, in deKa e i
geftek heb.
D e Kalmakken vo!gen meeft , i n ' t ftuk
van Go d s d i e n f t , me d e als de Mo e g a l e n,
den Oppe r -pr i e f t e r , welke in 't L a n d -
fchap Tanguty in de Stad Baratitola wo o n t ,
dien zy o o k , als een G o d eeren. D e z e ,
gevoelen zy , dac des Menf chen g e d a c h -
t e n , welke hen te voor e k omt , we e t . Zy
z e g g e n , hy reeds v y f of a cht mael
ven en gcbooren i s : gelijk t e voor e in he t
brede is verhaelt.
Van dit Geeftelijk H o o f t , wo r d my
uit Ijpahan gefchreven , als volgt .
Het Moega e l f chc Geeftelijk Op p e r -
hooft of Paus , wo r d genaemt DaJaiLama,
dien zy als G o d eercn. De onde r Priefters
Lamas geheten , voeren ook , gelijk z ommige
in I n d i e n , de naem van Brachmanes:
deze levendigcn A f g o d , wo r d onder veele
Kalmakken , zoo wel als onde r Sinezen,
mede gevicrt , en gchouden , da t geftorv
e n z i j n d e , herleeft. By deze volkcn zijn
Kl o o f t e r s , en belijden die Kloofter-papen,
den onge t rouwden ftaet: zy ieven na Pythagoroi
we t t e n , eeten niets da t l evenhe e f t
gehad. Du s ve r re gemelte brief.
Veele der Kalmakken dragen aen h u n n e
halzen een koope r of zilver kasje , daer in
z y een kleine beeltenis, van koope r o f zilv
e r , na dege l i j keni s van hunnen Af g o d
o f Oppe r - pr i e f t e r Dalai Lama g e n o emc .
in veele doekjes bewenden h e b b e n ; welk
bceld zy a cnbidden, en mc t groot e eer en
a enda cht op hun hoof t zetten , en daei
voor knielen. Zommi g e onder de Kalmak.
ken , wanneer zy Go d s d i e n f t plegen z u l
len , we rpen ecn Gcite-vel voo r zieh ncd
e r , gaen daer o v c r l e g g e n , trekken zieh
zelven by de ooren , en f chr e euwe n
luider ftcmmen , •u-aei, •¡¿•aei, vhtei, zicnd
e als dan Heme lwa e r t s . By deme e f t s
der iien is liet Ma h ome t a e n f c h Gc loof zeer
gchaet.
O p zekcren OiFc r - tyd hebben de Kai'
makken een gewoont e , d a t zcker Mandx.
ia , dat is Priefter , aengedaen mc t
een Hama s cn S t o rmh o e d , cn houdende
Pyl en Bo o g in de h a n d , eenige bewegingen
en gebaeren ma e k t , gelijii als of hy
A R Y E. z p y
bezeten .was. Hy we n d cn ke e rd z i e h
alom , mi k t en dreigc r o n d s om den omftanders
te fchieten , die h y me t f chr ik cn
Vrees aen d o e t , t o t d a t íiy eindelijk los
f c h i e t j cn de g e e n , di e hy que ft of d o o d ,
wo r d zalig geoordeelt. Zo o als ge z egt zier KEtword
, zou zulks e i d e r s . in Ta r t a r y e ,
door een daer toe bcftelden J o n g c l i n g g e -
fchieden.
D e Kalmakken gebruiken r o n d e bollekens
of koraeltjens , gelijk d e r R o ems -
jezinde Rooze-kransjens z i j n ; wa e r me d e
¿ y h u n gebeden af teilen. De b o l l e k e n s
zijn evcn g r o o t ; d o c h verfchillen in getal
met die van de Re ems - g e z i n d c n . By elk
gebed zeggen zy de woorden Batmecku:
't geene gezeic i s , Heere weefi wv gena^
dig.
Alle Jaren , als de Sne euw v a l t , ve r -
gaderen en fmelten zy iet daer v a n , en b e -
waren he t wa t e r 't geheele J a e r , t o t a f -
waflching hunner zonden. Wa n t zy z e g -
gen , G o d liet c enma e lme e l (we l k zv op
, d e Sneeuw dulden ) uit den Heme l r ege -
nen, welke genade nu niet meer gefchied,
wegens de g r e o t e z o n d e de r Me n f c h e n .
E n t o t geheugenis van die zaek , bewaren
z y he t cerile Sne euw-wa t e r .
Hunne Pr i e f t e r s nemen geene Vr o u -
wen , en eeten Zwy n c n vleefch , gelijk
ook de Moega l en.
Velgens bericht van zeekeren Kalmakfchen
Vo r f t , die in Ru f l a n d d e n
Griekfchen Go d s d i e n f t omh e l f t . is h e t
Jodendom in Kalmakken La n d o n b e k c n t .
Z y hebben Sieden , Dö r p e n , n o c h
Hu i z e n : ma c r wo o n e o , bchalven onde r
Tenten , op Wa g e n s of Ka r r e n , daer
twee g r o ó t e rollen aen zijn. Op ieder d e -
zer Ka r r e n is een k a s , van l i cht h o u t g e -
m a e k t , zeven ef acht voeten hoog , en
ZOO lang en b r e e t , dat "er vier Me n f c h e n
in kennen h g g e n ; welke kaftén z y , " n a g e -
legentheit, ep cn af van de Ka r r e n n eme n.
Wa n n e e r zy he t ep eene plaets mo e d e z i j n,
dan fpannen zy h u n n e Kamelen of OiTen
voor de Ka r r e n , en trekken zoo v e o r c ,
waer hcen zy willen. Wa n n e e r zy en h u n
Vee he t op eene plaecs afgegeten h e b b e n ,
dan gaen zy al wede r Vo o r t , na een ander
gewe f t . Zy hebben en queeken me n i g -
te van Paerden aen ; waer van alle "jaren
eenige dui z enden elders te k e e p wo r d e n
gebragt. Di e z e niet verkoopen können ,
eeten zy . en gebruiken de Paerde-melic
voor dr ank . en b e r e i d , v e e r Ar t z e -
ny. Zy maeken daer van o o k Bo t e r ,
en dr inken dan het d ü n n e of W e y voo r
hunnen gewoonlijken dr ank. Als zy t e n
ftryde gaen , leggen zy een ftuk Paerdevleefch
onde r den z a ä e l , t o t dac h e t ,
door