IL UI
i \
I •
','1 -
i
• f
! ! I N [, E I D S N G.
ViLLA, deRWdcr d 'ARViEu s , P a t e r B o s o owi cHjdcKooj iniüi iTAVEi i .-
NIEE. en d= Heer BUSBECQ Olli ilägekalcii h e b t e n , zegt weinig ofni e t s ;
selfs zyn Spanjt, Pcrtagal, Calahisn, liet grootde deel van Potm, en het Euripisch
RiuBiiJ ntet geiToegmm äOBrreisd, onr te konneif'verzeKeren, d a t z y
gehecl bekend zyn. Het zoude my te ver heenen leiden, indicn iit J/rica cn
Jisirica wilde onderzoeken, en aantoonen^ wat bekend en onbekendzy: ifc
zal in het algeraeen maar zeggen, dar Indien inen J/rica op 500,000 quadraat
myku llelt, 'er nmr 801000 van bekend zyn, en das 80,000: 5 0 0 , 0 0 0 : :
I ; S, 25- dertalven is 'er (legts 6 ; vanTjekend. Jmcriea'in t ^ endi e l fehynt
ineer bekend, inen ilelle gelieel I^ooni • America op 3 50,000 J dan vind men
nergeiis a^terccnvolgendei plaacfen, die ijo,oco mylcn uitniaaken, die niet door
bezogt zynj maar de Landen tusfchen de Westlyke kiisten en
de glänzende Bergen, veele in A'/if/ry Nüvairc, en de mecsten ten westcn B.io
Cahradü, die welke Noordwaards Baßns iaay leggen, tot aau de Noordzee
zyn onbekend, gelyk öok die der Paiiim'i, het binnenfte van Lairador, de
Eilanden in de Huäfim. en Bafins baa-j, Iiet Noordlyk Gromland, inen
ftelle alle deze op 130,000 quadraat mylen, dan is het bekende tot het onbekende
Land als 130,000: 220,000: : 13 : » 3 : : : 5 i dlis byna als
3 : 5- in ZaiW-^oiOTc«, deszelfs oppervlakte op 260,000 quadraat mylen gerelend,
zyn 255,000 die ter naauwernood bereisd, laat flaanwel bekend z^n.
Ligt echter zoude men vermoeden, dat yi/;OT,het Vaderlanden de geboorteplaats
van het Menschdom , het groote Tooneel van zo veele Natnur- en
Staatsverwisfelingen, beter bekend wäre; doch volgens de iiaamvkeurigfte Re -
keningen zyn 'er van de 750,000 quadraat mylen, die de oppervlakte van Aßm
liftmaaken nog 360,000 onbekend en dus is het betende torher onbekende::
39: 36: : 13: 12: : 6, onder deze veel al onbekende Landen, behooren
vöornaamentlyk die welke onder den Naam van Tatarjm of gelyk men ge.'
meenelyk zegt Tortao'M bekend z y n ; fchoon de Heer SUJEF een Leerling
van den grooten Natnnrkenner PAT-LAS, hetgrootfte gedeeite van den Obf,
totaan de Tsza bereisd heeft, en de Heeren PALLAS, GMELIN, LAXMANN,
LEPECHIN, GEOKGT, zccr uitgeftickte Landen van het Noorderlyk
gedeeite van Aßm onderzogt hebben, zyn 'er echter veele deelen längs
de grenzen van het vrye Tartarym onbekend , en niemand heeft nog de Maja
, de Cotywa, de Jldan in hunne 2uidelyke (Ireeken gevolgt. Ook zyn de
Landen der Uibetfcbe Talaren nog zo goed als onbekend; gelyk ook die der
Kalmukken.
Dit gedeeite echter van Aßen is van te veel belang in de Aardryks en Gefchiedkunde,
dan dat men niet alle moeite zoude aanwenden om het zelve te
kennen. Het volledigfte, dat wy in onze Taal oratrent deze Landen hadden
voor de nieuwe ontdekkingen, was het werk van den Heer N. WITZEN '
dat thans den Wetenfchaplievenden Vaderlanderen ten deiden maale aange!
booden word. De kundige Schryver had in de voorige Ee uw, zelf een ge-'
deelte dezer Landen doorreisd.by Grüket,, lataren, Pirßaamn, Chlneefil
cnz. na de Landsgelleldheid onderzogt, verfcheiden gedrukte en ongedrukte
Reisbefclityvingen en berigten verzameld enz. (Zie de VOORHEHE bl. 2 )
en vyf- en derdg jaaren belleed om het zelve in Order te brengen. Het za»
dus ten ecrllen maale het licht in den jaare 1696, doch weihaast was de Uitgever
genoodzaakt eene nieuwe uitgaave te vervaatdigen, welke in 1705 het
liehe
I N L E I D I N G. nt
•licht zag. De Heer SCHALEKAMP Boekhandelaar te Amßirdam dit we r t
door aankoop magtig geworden zynde , bettoot hetzelve op nieuw den
Leesgierigen Vaderlander in beter' (laat aan te bieden; daar hy zeer veele
tanteekeningen en Verbeteringen door den Heer WITZEN zelf gemaakt,
in banden had. Den Hooggeleerden Heer Mr. MEINAR D TVDEMAN ,
Hoogleeraar in de Regten op Vtrichts Hooge School, werd verzogt dezelve
na te zicn, en tot de nodige Verbeteringen en byvoegzelen zyne kundigheden
te willen te koste leggen, en inderdaad zoude zulks het werk eene
waardy bygezet hebben, die het nu moet misfen, daar de. veelvuldige bezigheden
van dien geleerden Heer hem niet toelieten, dit na vereisch uit te voeren;
waar na de Uitgever my verzogt dien taak op my te neemen, hei geen ilc
na eenigen tyd beraads aannam; en met den Heer T v D E M A N (die my in
alle zaaken de LetteröeEFeningen betrelfende de hulp zyner uitgebreide kuudigheden
nooit weigerd) overleggende hoe dit best ter uitvoer te brengen
bellooten wy , daar zints den tyd van den Heer W i T z E H 'er zo veele nieuwe
ontdekkingen in de Aardryks-en Gefcllied-künde dezer uitgeftrekte Landen
gedaan zyn , van dezelve by wyze ^an Inleiding gebruik te maaken, en een
kort Tafereel te fchetzen van de HUtorie dezer uitgebreide gewesten , zo
verre dezelve thans bekend i s : waar toe ik van de werken van de Heeren
MULLER, PALLAS, GMELIN en LEPECHIN, die deze uitgeftrekte
Landen in 5765—1773, bereisde, gebruik gemaakt heb ; als ook van de Nar^
difche beitrage 4 deelen in 80. en de Sammlungtn^ hißorijcber tiarichun uher
äit mmgolifcber Volkirfchaftm I'theil 4.». ttlmh. 1776. met aanwyzing van de
beste Kaarten, die wy thans van dat gedeeite van Afun hebben.
Aariryhkundigt Befchryvhs*
' Schoon Sibirien, Jaiulskoi. Kamtfcbatka en de verdcre Noord- Oostelyke
Landen van Aßaliicb Rmland, door de Hedendaagfche Landbefchry vers, van
het eigemlyk gezegde Tariaryen afgefcheiden worden, zal ik echter, wyl de
Heer WITZEN, en de Schryvers iet Hedendaagjcbe Biitorie aller Volkertn
IV. De e l , dezelve onder het Oostelyk Tanaryen teilen , met deze uitgellrekie
Landen een begin maaken; te meer wyl deze uitgeftrekte Landftreek
ter naauwernood aan het befchaafde gedeeite van Europa bekend is, en echter
in veelen opzigte onzen aandagt verdiend.
Siherien legt tusfchen den 70° en 45^, Noorder breedte; en tusfchen den
80" en 1450 lengte;hetword tenNoorden bepaalddoor de Samojedert enTongU'
zert, ten Westen grenst het aan Moscmiea, ten Zuiden heeft het groot Tanaryen,
tenOosten de Ochotsklfche Zie, die het van Kamfcbatka fcheid. Kamtfcbalka
heeft ten Noord-Oosten het Land der Koreeken het geen door de rivier Anadjr
van het Land der Tfehukotfchen gefcheiden word: dit Land loopt ten Dosten
met een baap Tfihukotzkoi msf in de Siraal vaa Cooks u i t , en watlager legt de
Westkust van America op 65;° breedte, en 2o9i* lengte volgens de bepaaling
van den beroemden Kapiteln COOKS. Ca) Zo dat de oude Waereld van de
nieuc
«) Schoou deze dooitogt onlui£! eersc met zekerlield ontdekt en bepaald ij, echter waren
A a
• 1 , ;
- I