So&omcni h iß o n £ C o n s t a n t i n ;? s .
ter esteras
cruces promifeue pto ie a *,o tâ in e earam (vteft vetlfimi-
le ) eo tempora quo corpora illis fiiftixa ablata é tant, pe-
nitus confute 8C perturbaro. Naittcum iiiUltes Iclum tn
cruce mortuum reperillént, eum inde fublamm, primum
/ vtilitetii faCris ptoditumeftj, lepeliepdpm tradtderuht.
deinde quo làtronibus vtrinque fufpenfiS mortem matu-
rarentjCorum crura confregerùnt : poftremo cruces nul-
'îoordine , aliamalioinloco.prOiecerant, Namquidcu-
tx putes illis fuifte de crucihjisOrdine , quo pnus erant.re-
pouendis: præfertim cum finguli feftinarent domum ante
redire quara aducfperafceret, Sc non ducerent operte-
pretiutn in ctucibus hominum per vim interiedtomm or-
dine collocandis aliquid temporis confumere: î Qgacecu
diuinum emeis Dominicanligniimbaede caula adhuc et-
iam ienotum eflet.&diuiorequodam, quam quod litm
huruana litum poteftate.egetet indicio, eiufmod. quid-
damaecidifle confiât. Nobilis quædam mnlier H ieroio-
lymts in roorbum grauilïïmum ; eumque plane tnlanabilein
cogni-
Ciueis
Domini
miracula/
CfâuiDo-
mmi à
Gontfc mj
galeam &
frenum c-j
qui con-
Ziïchx.14*
c
jSibyllç de
' GhrilVite-!
ttimoniü- I
Helena; I
duo. ecm-
pk cou-
i Ittruic. ;
D
Virgines
iàcris c6-
pcra.di-*
gnitas,
mors.
forte inciderat: ad quam in k â o decumbentem
Macarius Epifcopiis Hietofolÿmorrih , fibt Impcrato-
ris maire , & ahjs quos ipfe oircum fe babebat, allum.
pris, vcnittatquevt primutoprecatuseft, dederatquem-
fpe&antibus iftud lignum., nimirum eatu efle Domim
crucem, quai mulieri adhibita , morbo îUapl hberaret,
fingulaSÆuees-allatas, mulieri admoutt. Verurndua-
bus illarum appofttis , faftum quidem mepmm.& plane
ridietilum vifum eft: quippe mors nihdominus rnulicrem
eratiamiaraoccupatura.Sedlimulvtterriaitt Cm
fuit ei adhibita , derepente aperuit oculos , 8c collecta
.viribus, cxtemploècubiUlànZexUijc. Ferruritem,mot
tuum crucis virtute limili ratione ad vttam reuocatuin.
Huius autem crucis làlutaris iam tum inuentæ , maxima
pars adh uc eriàm Hierofolymis in capfa argentea cuttodi-
tur : reliqua veto ab impératrice ad filium Conftanunum
deportataeft. Quod ad dauos attiner, qutbus corpus
Chrifti confixum e ra t, memorant Iniperatorem ex tflis
fibi cônfecilTe galeam, &feenum equi, vrfcriptumelt a
Zacharia prophète : & à quo prædiâum, quod in tempore
ifto, illud quod fit in frenum equi ( his entra fere verbis
vtirur propheta ) fantftum effer Domino omnipotcntl.
Ida quidem vt olim præcognitaà fanflis prOphetts,pr*ut- -
faque fuere1: fie poftea fiuftis plane admtrabifibus tum
confirmatà, cum Deo tempus vifum èft etulmodl tebns
oppottunufn. Neque cette tantopere mirandum clt, prx-
(erttm cum ipfiGcntilcs ingenue fateantur hocellcitbyl- j
lz carmen* , ' ■
O lignum foelix, in qua Deus ipfepependit.
i Deo remunerate die. Nam vita,quam hicdegebat.eius £
generis f ili t .v t nequefplendidiot, neque illufttiot elTe
potuetiti Augufta item fuit appellate, eiufque imagine
numi fignati.Thefauti quoque imperatotij poteftatema
filio adepta ,eo pro atbitratu vfa eft. Cum autem hate vita
eiefletnecefiario deferenda, mortemtette |lotiolamo-
biit turn, cum &annoscitcltcr o6logintaconfeculet,8c hlium
fimul cum nepolibus Cifatibus totum imperium Hc|tn{
Romanum gubernantem poft fe telinquerei. Denique dllIYt_
nomeneiusiammottu* (liquidhaecres iuuet )obliuio- bo.
neminimeobmtumeft: fedfuntduevibes, alteramB.i-
thynia, inPalsftinaaltera, vtraqueeius nomine nuncu-
pata,Veltit pignusvad illius memoriam perpetuandamsta-
ti pofteraereli<Sfcae.Sed de jHelcna hadlenus.
Nuliam vrhm A Conflxntint in mtmoriam matris Hthnt tn Fa-
Uftina sdificatam tjfe, patst xuthoritaf Socratu fttpra Itb.i.eap.i4. p
VidsUi-
Socr. lib.i.
capit.n.
Theod.lt.
tapit, ij.
Eufeb.l. 10
| | l -
Tcmpiaà
Conftaatino
Imp.
:xtruda.
DeecileJiiiqmConJlitvtinmnitgnuttxtruxtt:&du(ie]U-
titcognominc eins ciuitxu,qMt> patio conditefiiCTtt:
&dctiificijsquoin injpetlantur,&Mlchaelisnnhangelitemplo.&
de
vijis in codim miraculis.
•C A P V T II.
IMpetator autem, qui femper omni cure ac Audio ad
pietatem augendam incubuit ,'cum in alijs locis fere p-
mnibus pulchetrima temple Deo ædificauit, turn maxime
invibibusprimarijs, vtNicoroediaBithyniæ, Antiochia
ad Otuntero fluuium fita,8c Byzantio.quam vtbematqua-
les partes cum vrbe Roma in regendo adminiftrandoque
imperioobtineyevoluit. Nam vbi omniaei ex lententia
fuccedeterit, & extetos pattim bello, partimfenderibus
fibiadiunxiflet, conftituicvtbemextruete, quamScfuo
nomine appellare, 8c R om * honore pàtem efhceie in animo
habuit. Atque ptofcctus ad campum pro Uio fitum.
nonlongeabHellefponto.paulofupraAiacistumux A;ac;s m
lum (in q uo loco fe ttu r Achiuos, qui olim T roiam oppu- nlll|u!
g n a b a n t, 8c nauale 8c caftra habuiffe,.) vrbis fotmam 8c | g
magnitudinem d e fe tib it, inque præcelfo 8C ed ito loco
portas e x tra it, quæ adhuc etiam à mari illac nauiganti- 1
bus cernuntur, Ei vero ifta molienti Deus n o ctu vifus, I
alium locum quauere iu b et : atq u e cum Byzantium, o p . ® ÿ ï f
! pidum Thraciæ vitra Chalcedonem vrbem Bithynite fi- ■»CoJI
tum ,in memoriam c i redegiffe t, earn vt habiratoribus çonuer-1
I complendam , quippe quæ nomen Gonftantini m erere- rum>
I f t o d ^ i t o t a ^ I S ^ m S ^ M io 'e » n t» P « * tur.curaret admonuit. ^aque Deiverbis o b fe raras op- ;
gnaré v o lu e tit, pernegabit. Q u a te 8c lignum C r u e s , 8C pi dura q u o d Byzantium v o c a b a tu t, ddatare: & maximts
eiusvene ra tio, aSibyllapræi^nificataeft. S u n thæ cq u i- « m p l i f f i m ^ u e m oe n J ^ ^ c u ^ W r i A c ^ a ^ m
dem d n o b is, lient accepteras, commemorate iq u a n d o - é ta n t md.gen* , noni fin s mu‘tos , tfe fcui!
quidem ea ex v itis, q u i ilia accurate n o ru n t, 8c ad quos magnttudmem, ampl.ffimas ædes tn
!L ,nm r„m irir,d n a rrib u sa d llb e ro s lucceflione quadam | fica te, vitos h om in u te fetmone cclebtatos cum ramllia
d e tiu a c ïM tu e n if- 8c qui eadem ibfa pro facultate lire- j fUa D ominos illarum 8c habitatores conftltuete ccepit:
ris prodere , pofterifque relinquere ftu d u eru n t, audiui-,. quorum partem ex ^ t iq ^ a R o t ^ a , ^ a tm ^ a u r e ^ e x a l J Vc^ ^
irais. Eodem f e e tempore Imperator , cum ftatu.lTet | nation, bus accerfiuit. P orto autem yeftigal a m ib tu t, W l
temnlum Deo exædificare , dat mandatum magiftratl- partiraînædificia8c pulchritudmem v tb is, partira m a
I bus Pv tillu d opus magmfice inprimis 8c fplendide fabri- mentumciuiuminfumenda : qmnetiam q u o vrbem alljs
Iran d um curent. H e k n a præterea eius mater d u o tem - omnibus rébus infttueret ,'c itc o , puteis , portlcibus, 8C B
' placonfttuit: alteram, in Bethlehém , ad lpeluncam il- j cïterisidgenusædlficljsmagnificeornault: NouamRo- I H j
Tamin qua Chriftusnatuseft .-.alteram in fummovettice [mamappellauit , pnmanam vrbem omnium gentiu , Æonlli ,
montiTOliueti, vnde ad cælum afeendit. Cuius pietatis j qu * Verfus Septenmonem, Auftrum, folem ? NouP, J
8cfamftimoniæ tametfimultaaliaargumentafunt.hocv- ; maremediterraneum.d ciuitatibus ptopter lfttum poli- maj J
'num tarnen vei maximum eft. Namfama eft .eamtum tis, 8c Epidamno,8ca nsadlinumloniutnlocatis vfque &
Hierofolymis commorantem , ornHes facras virgihes ad ad Cyrenem,8cLibyesilhusracolas, propelocttm quiBoepulas
conuocsfté , illis miniftrafte in conuiuio , appo-- rium vocatut, habitant, impenumque Romanum agno- I
fuiffe eibaria , aquam man.bns fiidiffe, aliaque obijlfe , feunt. Curiam item magnam , quam Senatum noun- Cm.
manera,que i conniuatorum ferais adminiftrari fo len t.. nam, in ea conftituit : eiufqne fenatonbus eofd=mlJ “ -
Eodem tempore etiam vrbes Orientis perluftralft y Ec- notes, eofdem dies facros , qui Romanis vetenbus tn-
cleiias in fin^ilis ciuitatibus, honorlficis exotnalTemo- bui folent.aflignault. Denique
. ° i.. l foAnnnc ortitfiaranf. illam fuonommenuncupâtani»lvonix,quae eltinicaiia>
parem ftudaitefficere : neqüe certe fuas le fefellic cona-
tns.nam^virgula diuinafquod aiunt)tantüm creuir,vt tum
frequentia hominum , tum pecuniæ &diuitiarumabun-
dantia ^.omâ omniu confenlu longe Cuperaret. Cuius rei
nimentis: complureshomines, qui fottunas amifèrant,
lócupkcalle: égentibus res affatim impetiuiflè neceflarias:
cbrmpfüres denique, qui diu vel vinculis conftrióH, vel
muTékaciexilio, vel metallis effodiendis crüciati fuilïent>'
in libertatein vindicatie. Pro qutbus rebus videtur digne
cau-
A
Cofafta o-
tioopou -
caàç Vrbis
cclcbricas
B
Michae--
liumtcm.
plum,yndcdiiiu.
c •
Aquilin*
miraculo'
à febre 5c
ifteto cii-
ucus.
D
Ptobian*
pcdftm
dolore U.
beratus.
C o n s t a n t in v s . EcclefiqfticA, L ib .i I.
caufamfuitlearbicror, partim pietatem turn condicoris,
tumciuitatis, pattim incoljrfum'erga egentes tnileriqor-r
diam 8c benignitateqi; Etenim fidesin Chriftum'vfquc
adeo in ea ciuitate prouedta eft,vt eomplures Iuda:i>Gi^-
ci verb fere omnes , ibiadreligionem Chriftianam con-
uerfifuerint. Hucaccedic, quod principatumimpeiij
adepta eo tempore quo ChrifÄ e lig id lo nge 1 ateq; ma-
nareccepit, poftea neque aris , neque delubris Gcnti-
lium fe contaminauit, prasterquam folum dum re^uaret
Iulianus r quo quidem tempore, licet ad exjgUum tem-
pus error Gentiliumrcnouatus fijerit; ftatim tarnen poft
reftinctus eft, Hanc igitur ciuitatem Conftantinus fuo
appellatam nomine , & velut rccens ad Chrifti honorem
extrudam1, multis maximisque ecclefijs exornauit.
Cuiuspropenfoftudio Deus ipfe opem tulit: 8g yifiopi-
bus quibufdam confirmauit, ccciefias in ea vrbe xdifi-
catas, faneftas & falutares efle. Ex quibus earn ,.quas eft
in Iocoqui *««, id eft, Veftaj facer , olim dicebatur,fita^n
maximohonoretumaperegrinis , tuma ciuibusexillo
tempore habitam fuifte conftat. Idem tameh locus iam
Michaelium nominatur , eftquc nauiganti ex .Ponto
Conftantinopolimaddextrampofitus : atque abeft ab
vrbe,ftnauetraijeias, circitertrigintaquinqueftadiamn
autem (inum qui intefiacet, pedibus aut equovndique
circuire yclis, feptuaginta. Loco verb iftud no.men eb
impolitum eft, quod pro certo creditor , ditium Micha-
elemarchangelum ibi apparuiije. Quod etiam ipfe equi-
dem , non paruum in eodem loco beneficium adeptusi
Yeriflimum efle confltept. Atque id ita ic haDere, argu-
mento prtetereaefle poflunt multae alias res , quas com-
pertum eft ibidem geftas efle. Y Nam uonnulli in graues
cafus & pericula, e quibusnullq modo poflent.emerge-
re , alijin morbos aut perturbationes corporis-incognitas
delapfi, fimpUc in eo loco, Deum precati e flent, ca-
lamitatibus, quibus petmebantur, penitus liberati funt.
Yerum quo pablo ifta^ & quibus hominibus euencrint,
figillatim perlcqui longum cflet. Attamen quid Aquilin
o nobifeum ctiamnum zcatem degenti , & in eodem
foro caufas agenti, eodeminlocoaccidcrit, partitpvt ab
eo audi ui, partim vt ipfe con fpi cat us fum, iam oppottu-
ne commemorabo. Cumenim yehemens febris, eaque
paulbardentior ex flaua bili orta, eum occupafler :,rae-
dici dedere illi bibere medicamentum ad aluum purgan-
dum, quod quidem euomuit. Atque fimul cnm yomK
tionebilisinomnescorporisp^artes diffula , cutis'extre-
mitatem colons fpecie libi limili tinxit. Ex quo fablum
eft, vtomn.emcibumacpotum euomeref. Vbi autem
longotemporis fpatioiftud perpellusfucrat, & nibilali-
metitiin;ftomacho conquiefcebat, de morbo curando
medicfdefperare coeperunt. Ac cum iam femimomms
eilet, dat luis mandatum, v t eum in ecclefiamydepottent:
aftirmatquefeibiautmortem obiturum , aut.morbo li-
beratum iti. ,>v.Guiin ecclefia iacenti de no^le^Y'fi0 ^11® -
dam diuina obiebla, iubet vtcibum potione qtuje ex mel-
le,vino öcpipcreparitermiftiscpnficerctiirjtjngerct.Qu^
quidem potio, cum eilet calidiflima, quamuis mcdicis,
exartisratioPeearnconfiderantibus,morbide flaua bile
contra6tis contrariä videretur\ hominem tarnen morbo
recreauit. Accepi porr6,Probianum, vnum ex iatelliti-
bus, quiimperatoremin palatio, ftipabanr * cum dolore
pedumgrauiterafllitftaretur , in eo lpcqetiam cruciatu
leuatum, & ad tnirabili quadam ac diuina vifione digna-
.tum fuifle. Nam ifte cum in initio eentills eflet, poftea
tarnen fadlus Ghriftianus.-quanquam omnia alia reiigio-
nisnolh'aeinftitutaprobabiliaputabat , fan dam tarnen
efueem falutis omnium caufarn extitifle neutiquam ad-
mittere voluit. CuificanimoafFedo,vifio diuinitus ob-
Tataquandam crucis effigiem, qu® in altari -illius ectlefiz
ftatui folet, ante oculos propoluit: declarauitq; manife-
ftb, res, quzcunq; a tempore quo Chriftus in crucem 9-
duscrat,vel ad v till rate m humani generis tomrauncra,
vel ad priuatam quorundam , feu a diuinis-angelisjfep a
pijs & perfedis hominibus g'eftzfuetuht, non-fine-yirtu-
te crucis falutarisredf geftas efle. Sed quoniam tempus
opportunum minime fuppetebat ad ea omnia recenfen- ;
Mai
da?qu^.in hpc teniplo acciflifle cognpui,ifta folum Cbm-
memofaie confifium fuit. ,
De ijsquAcirca quercum Mambre a Conßatitinö magno factd~
funt:&templo quodiHnpofütt.
C A P V T I I l.
'^ T ’^cefleporrbarbitror, res quoq;a Conftaritino Im-
A. peratore circiter quercimi Wimble inftitucas per*
fequi. Eft idepilocus quern nunc Terebimbum appellant,
abeftq; ab Hebron, qu<e eft ei ad meridiem huituna,
ftadia quindeeim: ab Hierofolymis autem , circiter du-
centa &Cqninquaginta.Quo in lpcp verus Dei feemome-
morat,filium Dei ynacum duobus angplis ad fJbdomo-
rum euerfionem miflis Abrahamp yifp,m eflefprzdixifle-
que illi, filium natum fore. Ibi turn indigenz, tum Palz-
I llini quilongiusab funt, turn Ph.cenices 6c Arabes, quotr
anniszftatefplendidumconuentum ad hoc vfque tempus
maxima Frequentia celebrant. Èoquecómroeant ad
merces turn vendendas.tum eméndas,mercatores quam
plurimi,nam ab omnib,.feftum in eo loco maxim o Iludio
agitur; a ludzis quidem, quod de pacriarcha Abrahamp
gloriantur: a Gentil i b us autem,quod angeli ilhc appare-
bant Abraharao; d Chiiftianis deniquè, quód pip'ViroTf
demille ohm ibidem vifus e ft , qui poftens temjiluibus
prbpterfalutem humani génefisnatusex virgine le mundo
palam oftehdit.Ömnes igitur hune lbcum,pro vt fin-
gulorum pofeit religio,colunt: quippe pars.in eo pieces
Deo omniümmode,ratpri fundut : pars ibi angelos mpd?
cant,Iibant vinum,thus denique,aut bouem, aut hircü,
aut ouem,aut gallurnfecrificant.Singuli enim, qilbd fvbi-
cnarum & pulchrum ducupt,cum.toto anni tempore fe-
dulo nutriuerint,iliudex yoto rum pro fe j, turii pro fuis
nuneupato, ad fefti■ illius. ceiebrationemrefermant. Omnes
autem locumaugufleveperantur, quo calamitates',
quziraDeiinfertifolenf,effugiafit: neqjtem babeht ii-
liccum vxpri.bus,vtpo_tc,quz in fefto iflo p.ulchritudlni^
&,maioris órnatüs ,-.fi fortefpedari , aut aliqubexirei-
pfis.contigerit.curam gerere cpnlueuerinc , ncq,i vlli mte-
perantizgenefife dedunr;idque,cum omnestabernacu-
la habeatït pari ter loeatä, & fo mn urn ac quiet em promi-
fcuccapiant, Èftenim locus apficps;arabilis,& x^illfs ve-
ftitus zdifieijs /prztcrea.duncaxat quz olim circa quercum
fuere ab Abrahamo/abbcäta, &przter puteum ab
eodem conftru<ftum.Temjy)re vero, quofeftum 6c cpn-
uentus celebratur, nenib exillo putéo aquam haurir. Si-
quidem gentili quodamritu alij lucern^accelas lneum
imponere,viuum infpnderealij,alijplacbntulas, alij nu-
tpos,m'ultivnguenta, aut inccnlos oQqiixs ihijeere loiqt.
Itaqj aqua,vt vcrifiipileeft!, propter rerü iniedtarum ad-,
raiftipnem cptfüpjpitur.Dum hzc ifto m qdqa Gentilib«2
pro more, npn fine yoluptategeruntpr : mater conkigis
Conftantinirquaeeovbti caufafortd concelfeiar, impel a-
torinunciat. Qui vt audiuir>,epifcQ'posPalaeftiiiz nonme-
dibetiter inciilauit,turn quoq ncglexerant officium, turn
qubd locum verefandiim libamenrisScvidimisirrtpuris
inquinari petraifejrant. Quarp pie autem eos incfepaxit,
declarant liter® ab eb ad Macarium epilcopum Hiero-
folymorum, 8c Eufebium cog'nomenfo PamphiluiA, &
afios Palzftinz epifeopos de hac re conIcriptz. Quinetia
imperatepifeopis Phoénici^vt conueniantln vnum,atq^
ara,quz ibi antèfteferat,funditus excila, 6c ftatuis fh ignë
conie^rsiecclefiam dignam lp.ci turn antiquicate, tu am-
plitudinê exzdificent .: ipque pofterqmprouideant, vt
locusalibamentisäcyidtimis vacuuS'& prirtfó feruetur ,^
qub nihilaliud in eo quam D.ef cultus fecundum eccle-
fiznacmampéragatur.Quod il quifpiam veterem ritura
ibirenouareaggrediatur,vtepifcopilph indicarent , vti
grauilfimo eum coerceac fupplicip. Przfides iginif ecele-
f i ® & Chtifti facerdotes his imperatbris litcrisde
officio admonifi,mandata éius re i-
pfa conficiunt.
Vtde Nie.
ea.jO.l-i.
Confiant:.
tii.so.fi.
Qutrcus
SUi1i. &T, (.
rfebintlii
locust
'Genef. 18.
I
Ad Tere-
bintirum
folcmnis
couuetus
rum gentium.’
’ '
Sacrificia,
fa'
PuteuJK
brahami
uerfi-
myde ab
adueuis
ulcus.
Mater C6
ftantiuo
ritus ad
quercuna
ndicat.
H ;
Liters .
Conftan- i
rini ad c- I
pranone
T crebin-
thifeu
Mambre;
Quercus
Mambre
locucon- 1
fecrari «
Gon-
ftaciuus.
Quomùdo