Te dezer plaatse zal een enkel woord over de natuurlijke
caoutchouc-surrogaten niet ondienstig zijn. Eene tot de
Apocynaceeën behoorende plant, de Alstonia (of Dyera)
costulata levert de z.g. Dead Borneo of Bresk, die in tam e lijk
groote hoeveelheden in den handel komt en een zeer
minderwaardig (in warmen alkohol oplosbaar) produkt is.
Veel ophef wordt ook gemaakt van de z.g. Guayule-caout-
chouc van Parthenium argentatum, die buitengewoon k le verig
en harsrijk is. In den laatsten tijd komt ook in den
handel een surrogaat, dat van Afrikaansche Euphorbia-
soorten heet afkomstig te zijn.
N.B. In het museum zijn tal van monsters aanwezig,
zoowel van gedroogde plantendeelen, als van verschillende
caoutchouc, te veel om alle hier op te sommen.
I I I . S A M E N S T E L L IN G EN E IG E N S C H A P P E N .
De belangrijkste eigenschap van caoutchouc (gom-elastiek !)
is hare elasticiteit. Geen tweede stof in de natuur is zoo
uitermate veerkrachtig en het is dan ook niet te verwonderen,
dat de eerste toepassingen hierop berustten ; ge-
tuige het balspel der Indianen.
Bij gewone temperatuur (15°) kan men caoutchouc (het
best is een stuk uit het binnenste van een bal Para) tot
meer dan 5-voudige lengte uitrekken, na losgelaten tp zijn
herneemt zij hare vorige gedaante. Bij dit uitrekken komt
warmte vrij; men kan zieh hiervan overtuigen, door b.v.
het stuk gedurende de proef tegen de lippen te houden.
Omgekeerd vindt bij inkrimpen afkoeling plaats. Rekt
men caoutchouc in warm water tot een draad uit en laat haar
zoo afkoelen, dan blijft de stof in dien vorm, en herneemt
de vorige gedaante eerst weer bij verwarming. Bij verwarming
van een belasten, uitgerekten caoutchouc-draad
treedt kontraktie op. Deze zonderlinge verschijnselen, die
g e h e e l v e r s c h ille n v an d ie , w e lk e bij a n d e r e lic h am e n z ijn
w a a r g e n om e n , z ijn h e t on d e rw e rp g e w e e s t v a n v e le onder-
z o ek in g en , o.a. v an V i l l a r i , S c hm u lew it s c h , E x n e r
E e r s tg e n o em d e h e e ft o. m . g e v o n d e n , d a t de caoutchouiJ
bij h e t u itr e k k e n dr ie e la s tic ite itsk o ë f fic ië n te n b e z it; e en
e e r s te n z e e r 'g r o o t e n , d ie k o n s ta n t blijft, to td a t o n g e v e e r
de d u b b e le le n g t e b e r e ik t is , e en tw e e d e n v e r a n d e r lijk en ,
to t a an de v ie r v o u d ig e le n g t e , en e en d e rd en k le in en , d ie
o n g e v e e r k o n s ta n t is to t a an de b r eu k b e la s tin g .
De caoutchouc is niet ondoorlaatbaar voor vloeistoffen
of gassen. Zij neemt tamelijk groote hoeveelheden van de
meeste vloeistoffen op en staat die door verdamping lang
zaam weer a t P a y e r meende, dat dit zijn oorzaak vond
in de poieusheid van de caoutchouc; de struktuur van deze
amorfe stof is echter afhankelijk van de wijze van bewer-
kmg, en de opname van vloeistoffen moet eenvoudig als
het vormen van eene vaste oplossing van deze in de caout-
chouc-massa beschouwd worden.
Gr a h am h e e ft om s tr e e k s h e t m id d en de r v o r ig e e e u w
de b e n am in g v an kolloiden en kristalloïden in g e v o e rd . Onder
de e e r s t e v e r s to n d hij sto ffen , d ie n ie t k r is ta llis e e r e n ,
in t e g e n s t e llin g m e t de la a t s te , e n u it e r s t la n g z a am door
een^ h a lfd o o rd r in gb a r en w a n d d iffu n d e e r en , t e rw ij l er n o g
e em g e an d e r e k e nm e r k e n d e v e r s c h ille n z ijn . D e s tu d ie van
de Chemie de r k o llo id en , d ie g r o o te m o e iiijk h ed en a a n b ied t
m v e r g e lijk in g m e t d ie de r k r is ta llo ïd e n , is in d en la a t s te n
tÿ d e ch te r m e e r b eo e fen d en m e n h e e ft e en ie t s b e te r in-
z ieh t g e k r e g en in de e ig en a a rd ig e r e a k tie s , d ie d e z e g ro ep
v an lic h am e n v e r to o n e n k an en d ie te m e e r v a n b e la n g
zijn, daar d e to e p a s s in g e n v an k o llo id en in de n ijv e rh e id
b u iten g ew o o n ta lr ijk b lek en .
Nu is de caoutchouc ee'n van de meest karakteristieke
kolloiden ^ en onder hare vele eigenaardige eigenschappen
IS ook die, dat zij als oplosmiddel voor vloeistoffen en
vaste stoffen kan fungeeren. Bij het z.g. oplossen van caout