en heeft 211,077 Rijksd. of 306,584 , guhl. 80 cents gekost. In deze
kerk waren fraaije koperen krooncn, een zeer fraaije predikstoel en
vele net gewerkte en verniste gestochen voor alle lieden tan aan-
zien. Y6ör den predikstoel was geen hekje, maar eene ruime opene
plaats , alwaar, bij gelegenheid van trouwen, fraaije knssens en tapijten
werden gelegd, op welke de bruidegom en bruid weleer plagten te
knielen ; doch deze gcwoonte is hier, gelijk elders, reeds voor langen
tijd afgeschaft. De kerk was versierd inet een buitengemeen sckoon
orgel, betwelk niet minder door fraaiheid van gedaante, dan door
zuiverheid en kracht van toonen uilmuntte. Ook was de kerk meerendeeis
bevloerd met fraaije blaauwe grafzerken , onder welke vele voor-
name lieden begraven liggen. Men vond er mede de grafsteden van.
de meeste Gouverneurs van Indien , die- op B atavia overleden zijn ,.
zoo als K o e n , M aatzuiker enz. Doch de Gouverneur Generaal van
R ieb eek is op het kerkliof begraven, alwaar ook vele fraaije zcrken
lagen. Kerk en kerkhof waren met eenen hoogen muur omgeven ,
waarin aan de Oostzijde eene groote poort gevonden werd, zoo als
zulks nog bestaat; maar de kerk is afgebroken , het puin , bencvens
de grafgedenkteekens, ja , zelfs de beenderen zijn op last van den
Gouverneur-Generaal D aendels weggevoerd. De Ghinezen , die liever
armoede en gebrek op of in de nabijheid der graven hunner ouders
lijden , dan die te verlaten , voerden dit werk met zoo veel tegenzin
uit , dat zij met moeite aan het werk moesten worden gchouden,
niettegenstaande dit een kerkhof der Christenen w;as. Sedert dien tijd
gebruikte de Herv. voor hunne godsdienstoefening , alleen de zooge-
naamde Portugesche Buitenkerk, tot dat er, in het jaar 1852 nog
eene andere op het Koningsplein gebouwd is.
De tegenwoordig H e r v o rm d e k e r k , voorheen de P o r t u g e s
c h e Bu i t . e n k e r k gebeten , aan den weg van Jakatra, bij de Jassen-
brug , is een niet groot vierkant gebouw zonder toren, aan welks noord-
westhoek een klokkestoel of huisje Staat. De eerste hier gestaan heb-
bende kerk werd in 1695 aanbesteed en begonnen , en op den 25 Augustus
1693 voor het eerst tot de openbare godsdienstoefening gebruikt. In 1697
■werd het kerkhof met eenen steenen borstwering omringd, die nog
bestaat. De tegenwoordige kerk, waaraan den 25 November 1753
de eerste steen gelegd was , werd den 8 Mei 1736 ingewijd. Zij heeft
twee ingangen, de eene in het Westen, de andere in het Noorden;
in het noordeinde der kerk is een buitengewoon klein orgel en daar-
tegen over de predikstoel geplaatst, waarachter de konsistoriekamer
gevonden wordt. Het dak rust op zes zuilem en heeft drie gewelven.
Buiten de westerdeur ziet men , bezuiden den ingang,-, de prächtige graf-
zerk , die het stof van den Gouverneur-Generaal Z waardekroon bedekt.
Behalve deze beide kerken hadden de Hervormden hier vroeger nog
twee andere kerken ; namelijk de Maleische kerk , aan de zuid-
zijde van de Bospitaalstraat , een klein , maar hoog en luchtig gebouw,
met eenige fraaije gesjtoelten en een fraai orgel voorzien , welk kerkje thans
gesloopt is ; en de Por tugesche. k e r k , tusschen de Groote Rivier en
de Roea Malakka, niet ver benoorden het middelpunt, in het jaar 1670
gebouwd, een 66 treden breed en 60 treden diep kruisgebouw, van
voren met zes groote ramen , van boven met vier weerhanen, en van
binnen met een klein orgel. Onder het herstellen van dit orgel, ge-
raakte, in het jaar 1808, deze kerk in brand , zoodat men er thans
niets ziet dan een verwilderd plein, in welks midden eene groote
bamboezen loods boven het onkruid uitstcekt.
Ook de Luther scl ien hadden hier voorheen eene kerk, zijnde
oen luchtig gebouw , door den Gouverneur—Generaal van I miioff gesticht,
waaraan de eerste steen is gelegd den 26 Julij 1747 en waarin de
eerst leerrede den 28 September 1749 gehouden werd. Deze heeft
men echter wegens bouwvalhgheid moeten albreken.
Er zijn te B atavia vier Hervormde Predikanten en een Luthersche.
De fraaije nieuwe R. K. Ke r k , ten tijde van den Commissaris-
Generaal L. P. J. Burggraaf D ubus de G hisignies gesticht , staat op
het Plein van Waterloo. Zij werd, op den 6 November 1829, door
den toenmaligen Apostolischen Prefect der Nederlandsche zending in Oost-
Indie, L ambertus P rinsen ingewijd, onder de bescherming van de H. Maagd
M aria. Dit gebouw, hetwelk 110 voet lengte en 50 voet breedte heel't,
en van eenen toren voorzien is , waarop een kruis prijkt , heeft de bouw-
vallip-e kerk, op de vlakte Senin , onder Weltevreden, vervangen ;
welke ten tijde van den Gouverneur-Generaal D aendels , tot de uitoefe-
ning der R. K. Godsdienst was ingeruimd, en toen den H. Lo-
d ew ijk tot Patroon had verkregen. Voor dien tijd bezaten de R. K.
geen kerk op Java, vermits de uitoefening van hunne godsdienst,
sedert de verovering des eilands op de Portugezen, verboden was.
De eerste Nederlandsche Priesters , die te Batavia dienst hebben ge-
daan, waren J acobds N elissen en L ambertus P rin sen , Zij kwamen
den 4 April 1808 aldaar aan, en verrigtten de eerste dienst den '10
daaraanvolgenden in een ten dien einde ingerigt woonhuis. De tegenwoordige
R. K. kerk te B atavia wordt bediend door eenen Pas-
toor en eenen Onder-Pastoor. De Pastoor te B atavia is tevens Apostolische
Prefect van de Nederlandsche zending in Oost-Indie en Staat
in die hoedanigheid aan het hoofd der Katholijke kerk in de Nederlandsche
Oostindische bezittingen.
Men heeft in en bij B atavia ook eenige Chinesche tempel s of
p a g o d e n , waarvan echter die op K l i n t i n g T j i n a , veel prächtiger
en kostbaarder dan de anderen is. Het gebouw is zeer donker en
met eene menigte vergulde poppen versierd, die meestal in donkere
kastjes met gordijnen verborgen zijn. Op het midden van het groote
a lta a r, ziet men een beeid met achttien armen en banden, waarvan
twee zaamgevouwen zijn. Yoor het altaar, staan onderscheiden kleine
roode kaarsjes, niet grooter dan zware stopnaalden, en ijzeren offer-
potten , waarin de Ghinezen fraai papier, met gouden karakters of letters
, verbranden ; terwijl zeer vele groote, op de Chinesche wijze
beschilderde , lantarens aan den zolder hangen. Hier en daar ziet men
Chinesche muzijkinstrumenten, waaronder verschillende soorten vari
trömmen. In- en uitwendig zijn schrikverwekkende draken en wan-
gedrochten afgebecld, zoo als de Chinezen ook velen hunner Godetl
misvormde gedaanten toekennen.
De Mahomedaansche moskee wordt in de oude stad aangetroffen.
Het H o s p i t a a l , tusschen de Nieuwpoort en de Diestpoort, dient oni
de zieke Soldaten en andere kranken op te nemen , die daar dan ook zeer
wel behandeld worden. Naast het hoofdgebouw, naar den kant der
Nieuwpoort, en in de Nieuwpoortstraat, vindt men het woonhuis van
den Eersten', den Tweeden en den Derden Heelmeester, alsmede vaii
den Apotheker; maar in de Bospitaalstraat, naast de Maleische kerk, is
de ingang van het gebouw , alsmede de woning van den Schaftmeester ,
die alle mondbehoeften ten dienste der zieken verstrekt. Alles staat
onder het opzigt van Regenten , die alle veertien dagen onderzoek doen
naar den loestand der zieken en hunne behandeling. Binnen in het