T jid o e r ia n alleen bevaarbaar. Overigens heeft men er nog Wel
bonderd spruitjes of riviertakken, die , hoe klein en onbeduidend
ook, v.oor den inlander evenwel van groot nut zijn , zoowel door de
zuiverheid van haar drinkwater, als door het gemak, dat zij hem verschaffen,
om zieh en zijne buffels te baden.
Ter bevordering van den landbouw zijn hier onderscheidene kanalen
gegraven, als: de S e lo k a n of K a lie b a r o e ; bet Nieuwe Ka-
n a a l te B u ite n z o rg ; de D o o rg ra v in g op h e t L a n d Soeka-
k a d j a , waardoor in de drooge moeson, het water uit de Tjikias
in het kanaal Selokan wordt gebragt; eene W a te r le id in g ten
d i e n s t e d e r r i j s tk u l t u u r , waardoor het water uit de Tjikao over
de landen Tjitrap en Ningewer wordt gebragt; eene kleine W a t e rle
id in g u it de T jip am in k i e s , nabij Kampong Brenkok, op het
land Tjipaminkies , loopendc over | dat land en Tjibaroessa ; en eene
W a te r le id in g u it d e T jid a n ie , ten behoeve der rijstkultuur over
de landen Kedong-ßadak , Tjiliboet en Bodjong-Gede loopende.
De groote postweg doorsnijdt de residentie B u it e n z o r g van het N . naar
het Z. Yan de noordelijke grens , tot aan de vijf en vijftigste pa al,
is deze weg in eenen vrij goeden Staat, doch van daar is hij , wegens
zijne aanmerkelijke steilte en den rolsachtigen aard van den grond ,
hezwaarlijk te onderhouden , terwijl door den gestadigen regen , het water
bij stroomen, vooral in de kwade moesson , längs dezen uit den
berg gehouwen weg, afstort; de.aarde, welke aangebragt wordt,
om de steenen en rotsen te bedekken, wordt medegesleept; en het
digte en hoege geboomte, dat bij het maken van den weg, niet ge-
noeg is weggekapt en geopend , belet, dat deze , op minder rotsachtige
plaatsen , behoorlijk droog wordt, na door het regenwater doorweekt
te zijn geworden. Daar deze residentie geheel is zamengesteld uit
partikuliere landerijen., vindt men er eene menigte rijwegen , welke in
goeden Staat gehouden worden, hoewel meest allen van weinig belang
z ijn, en niet dan met veel moeile tot het vervoeren van geschut
zouden knnnen worden geschikt. gemaakt. De eenige, buiten den
grooten postweg, die daartoe kan worden gebruikt, is de W e ste rw eg ,
die over de landen G e d o n g , Badak, T j i l ib o e t , B o d jo n g -G ed e ,
Depok en T j i s e r i e , van B u it e n z o r g naar B a ta v ia loopt.
Het zuidelijke gedeelte dezer residentie is zeer bergachtig, terwijl het
noordelijke gedeelte afhellend vlak is. De merkwaardigste bergen zijn : de
A jo e n -A jo e n a n , de A rie , de Din d in g -A ri e , d eG a d in g a n ,
d eG am b ir , de G o e lis , de Goewong, de H am h a la n g , de Han-
s aw a n g ,d e K am p o n g -Ja v a , de K an d ag a , de K an jaw an g , de
K a p o e tia n , de K a ra n g , de K a r r a d a k , de K em b a r, de K o ta -
P re a n g , de L a ja , de L o n g a n g , de Ma loko, de M an d a la , de
M a n a ra , de M eg am en d o n g , de M e n n ie r , de M in d a la , de
M in t j a r i , de P an g e ran g o , de P a s ir -B e d il, de P a u n , de Poel
a s s a r i e , de P o e t r i , de P r e a n g , de R a s s am a la , de Roem-
p in g , de R o e n g in , de S a la k , de Sambo e t, de Soe ba , de S o e-
lia n g , de S o e la sie , de So elin g , d e S o em in , d e S o e n g s in g , de
T a n d jo n g , de T jam p ia , de T ja n g k e k , de T jip a g a r d eT ji-
s a l a k , en de W a n g i; terwijl de altijd rookende Gedeop de grenzen
van B u it e n z o r g en de Preanger-Regentschappen gelegen is. De hoogste
der bergen in het Buitenzorgsche zijn de S a lak en P a n g e r a n g o ,
die men 8000 voeten boven de oppervlakte der zee verheven schat. De
merkwaardigste zijn de K a r a n g ende T jam p ia , wegens den rijken
oogst van vogelnestjes, dien zij jaarlijkgopleveren. Op de H an saw an g
en de K a n o e tia n vindt men minerale bronnen. Over het algemeen
de K e n met len altijddurend groen bekleed, en tot op eene
aanmerkeliike hoogte bewoond. Op d e h o o g e r e streken zamelt men
de m’enp’suiker in. De rijke, natte rijstvelden die van het gebergte
^De'hichtgesteldhekl m deie ads. residentie is matig . doch na en dan
ongestadig over het algemeen is het er gezond, voornamelijk in het
zuideUike gedeelte en de hoofdplaats zelve , welke zeer d.kw.jls bez.oe t
wordt door zieken en herstellenden van Batavia , ten einde m dit zui-
vere klimaat weder tot volkomene gezondheid te geräken.
In deze residentie liggen ^ e k n g r i j k e landgoederen als . T j i t r a p ,
S am p ia bevattende 10,000 zielen, Po nd o k -G e d e , r .le c c r ^ >
T H p a n n a s . T iiom a s en S in g d a n b a r a n g , welke laatste 6000
morgen groot is , terwijl op de beide eerstgenoemde de bekende vogel-
nestfes veelvuldig gevonden worden. Op de meeste dezer landgoederen
worden fraaije buitenhuizen aangetroffén , en op eenige bestaan kalk-
rvens steení Cn pannebakkerijen, rijs t-, suiker- en c
houtzagerijen. Aan den voet van de bergen Pangerango _ en Tj.salak,
worden houtskolen gebrand. De indigofabnjken zijn weinig in geta .
Het Gouvernement tr e k t, behalve de opbrengst van eenige koffijtu.nen
geene andere inkomsten uit deze ads. resid. dan de verponding, den
v e r k o o p van zout en eenige pachten.
Er ziin in de ads. resid. B u it e n z o r g verscheidene bosseben,
aan landeigenaren toebehooren , de voornaamste zijn : A lo en -A lo en
B o d io n g -G e d e e , B od j o n g - K aso n , Bodj on g-M a ngo Dep
o k , G o e n o n g -K e n d a n g , G o e n o n g -S a la k J a g r a , Koeri-
p a n r P a n j a n - ß e d i l , R a n te -P a n ] an g , Sako Saw an g an , Tambaga
T a n tjaw a s ie ,T jib o d a s , T jih o e , T jilo d o n g , T jim a n o k ,
T j i r o e k a , T j i r o n d o l , T j i s a lo b a k en W a r o d o jo n g . Deze
bosschen leveren zeer goed timmerhout, waarvan de voornaamste soor-
tenz ijn: angriet, boengnoer , kapinanga , manglia , mangka , pingkoe ,
poespa, rasmala en bovendien n o g w e l derl.g soorten van wilde vruchtboomen,
die almede timmerhout geven. ..................... im ;
De voornaamste voortbrengselen dezer residentie zijn rijst , kol j ,
aardappelen en groenten voor de stad Batavia. Volgens eene memone
van den Heer A. d e W il d e aan den Maarschalk D a e n d e l s mged.end ,
zoude B u it e n z o r g in het jaar 1808 liebben opgebragt 16,102 tjains
(S4 344,280 Amst. pond) pady of natte rijs t, waarvan het landgoed
van den Heer T e n c r v alleen 4000 V!^ns (13,80ff000) zoude hebben
»egeven. Verder was de opbrengst aan koffij 9000 pikols (1,128 000
Amst. pond.); terwijl geheel Batavia uit deze ads. resid. van aardappelen
wordt voorzien. Men berekent den uitvoer, *°o naar Batavia en
het garnizoen op Wel-te-vreden, als naar elders, op 12 a lb,000 kran-
dians (4,800,000 ä' 6,400,000 Amst. pond.). Ook worden in deze residentie
eene menigte vogelnestjes gevonden , leverende het landgoed
Tjitrap alleen 30 pikols (3780 Amst. pond.) sjaars.
Men drijft er eenen belangrijken handel op Batavia ; de uitvoer bestaat in
paarden, buffels , koeijen , rijs t, koffij , suiker , vogelnestjes, katjangolie ,
buffelhuiden aardappelen eil'groenten ; de invoer in amfioen (opium)
bengaalsche linnens en sitsen , gambier , ijzer , thee , tabak, c ineesc
porselein , vuurwerk en papier , alsmede Europesche provisien en dranken.
Bij de uitbreiding van den landbouw is hier bet getal butte s j
vele duizenden beloopt, niet voldoende. De paarden zijn behalve die,
welke uit eene partikuliere stoeterij komen , van een siecht ras. e