deelte der kerk ran het voormalige St. Cathar ina - Gasthuis
aan de Evangelisch-Lutherschen werd ingeruimd , welke kerk, van
binnen door eenen muur in tweeën gedeeld, voor de helft tot
eene Evangelisch-Luthersche kerk , zeer doelmatig ingerigt en van
een orgel voorzien i s , zoo dat deze gemeente zieh in kèt bezit van
een, wel klein, maar net kerkje bevindt. De gemeente, die tot
den ring van Rotterdam behoort en 130 zielen te lt, wordt door
éénen Predikant bediend. De kerkeraad ontvangt hier nominatie van
het Amsterdamsch consistorie.
De Waalscl ie gemeente, die'sedert den 12 Julij 1686 hare gods-
dienstoefening in de andere helft der kerk van het St. Catharina-Gast -
hu i s hield, is sedert het jaar 1828, toen de leeraarsplaats, door het over-
lijden van den Predikant D upon de F reytag , vakant was geworden ,
met de Nederduitsch-Hervormde vereenigd , wordende thans het voormalige
kerkje tot eène Mi l i tai re b e r g p l a a t s gebezigd. De eerste,
die in deze gemeente Predikant was, is geweest J ohannes A e l s t iu s , die
in het jaar 1686 beroepen werd.
De R. K. kerk, aan de westzijde van de Groote ma rkt, is den
23. September 1829 ingewijd en aan M aria Hemelvaart toe-
geheiligd. De parochie behoort tot het vic. van Breda , dek.
van Bergen-op-Zoom, zij telt ruim 8400 zielen , en wordt door
eenen Pastoor en twee Kapellanen bediend. Voor het stichten van
deze kerk , hadden de R. K. hier slechts eene kapel, die te klein
was, om banne godsdienst te verrigten.
_ De Isjaëliten wier getal hier ISO beloopt, hebben er eene in het
jaar 18o3 gebonwde en in Augustus van dat jaar ingewijde kerk, die
tot de zesde ring van Noord-Braband behoort, en waarin de dienst
door eenen Voorlezer verrigt wordt. Vroeger diende het bovenste
gedeelte van de Boterwaag tot Synagoge voor de Israelitische gemeente.
u
Tot de weldadige gestichten en inrigtingen in B ergen- op-Z oom be-
hooren het O u d e -M a n n e n h u i s , voorheén het P r o v e r i i e r s -
h u i s , in de Klaverstraat, bewoond wordende door 8 of 6 oude vrou-
wen , welke hier vrije woning, benevens turf en eeriig geld genieten ,
welke inrigting echter met de thans daar inwonenden zal uitsterven ;
het W e e s h u i s , voorheen het C e 11 e b r o e r s k l o o s t e r , dat
den 1 3 Deeember yan het jaar 1 8 9 7 , door Prins M a u b it s , aan de
stad geschonken werd, om het tot het tegenwoordige gebruik in te
rigten ; het Wees - en G a s t h u i s , in het Nonnenstraatje, voorheen
een yrouwenklooster , later tot een krankzinnigenhuis inger
ig t, maar in het jaar 1 8 o 7 aanmerkelijk verbouwd en tot'een Zie-
k e n - G a s t h u i s bestemd is ; de Ba n k v an L e e n i n g ; 9 Z i e-
k e n - en B e g r a a f n i s b u s s e n j en eene Subcommissie dërMaat-
-schappij v a n We l d a d i g h e i d .
^ lleeds in de 16e eenw was B ergen-op-Z oom in het bezit van Cène La-
t i jnsche School , welke in die en de volgende eeuw nog al inoet bekocht
yijn geworden. Deze school heeft vermoedelijk gestaan op den
Schol ier sberg , bij verbastering meestal de Schoel iebérg gehee-
ten. Later schijnt zij te zijn te niet gegaan , terwijl het onderwijs
in de Latijnsche taal door den Leeraar der Evangelisch-Luthersche gemente
werd gegeven, en deze , of overleden of verplaatst zijnde,
werd door den Heer J ean de F ontaines , gewezen Predikant bij de
Waalsclie gemeente te Vlissingen, in het geven van dat onderwijs
vervangen. Toen die Heer, in het jaar 1793 of kort daarna, yertrokken
was, bevond er zieh niemand , die zijne taak op zieh nam,
tot dat , in het volgende ja a r, drie R. K. Geestelijken uit Braband ,
D e i F ontaine “ S ciiepvanger en een ander , wiens naam men niet vermeld
vindt, als Rectoren werden aangesteld. Déze weder in het jaar
1803 of 1804 vertrokken zijnde, werden door twee Broeders van den
B roek verVangen , die zieh slechts drie of vier jaren met dit onderwijs
bezig hielden en toen mede B e rg en - op- Z oom verfielen waarna de
school gesupprimeerd bleef tot in het jaar 1&16 , als wanneer dé
Heer J ohan C hristiaan S teuërwald tot Rector benoemd, maar hem geen
lokaal aangewezen werd , zoo dat bij de leerlingen aan zijn huis moest
onderwijzen, even als znlks, bij den tegenwoordigen Rector , nog plaats V
vindt, zijnde er thans 9 leerlingen, die dit onderwijs genieten.
Voorts heeft men e r e e n e S ta d s F r a n s c h e e n N e d e r d u i t s c h e
k o s t s c h o o l , 3 lagere Scholen, en een De pa r teme nt der
Maatschappi j : Tot N u t van ’t Algemeen, dat den 16. Julij 1791 is
opgerigt, en thans , belialve de Donateurs . 22 werkende leden telt.
Vroeger was aan dît département ook een Instituut van Teeken- en
Bouwkunde verbonden, hetwelk echter voor ongeveer twintig jaren
heeft opgehouden te bestaan.
Het heeft B ergen op Z oom ook niet ontbroken aan merkwaardige
mannen, die binnen hare mtircn geboren zijn. Onder deze' mag men
t e i l e n , de G o d g e l e e r d e n : D aniel P e t e r s , f in 1334 als Kanunnik
regulier te Brussel, en W i l l e b r o r d u s B o s s c r a e r t s , j" 1637,
als Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Pongerloo ; de Gen é e s -
k u n d i g e J u s t u s P a s c a s iu s T u r c k , !Lijfarts der Markgra.ven van
B e rg e n -o p -Z ö om , vermoedelijk j- in 1387 ; de K. r u id k u n d i g e- Egi-
d iu s E v e r s , vermoedelijk in 1383 als Geneesheer te Antwerpen ; de
Ge s c h i e d s c h r i j v e r s : J o a n n e s B a s e l i u s , vermoedelijk in 1603 ,
M a r c u s Z u e r i u s VAN B o x h o rn , geb. 1 6 1 3 , f 3 October 1 6 3 3 , als
Hoogleeraar in de welsprekendlieid aan' de hoogescbool te Leyden,
na onderscheidene, vooral gescbied- en oudheidkundige, werken te
hebben uitgegeven, T h om a s d e R o u c k , j* 1 6 6 0 , en F r e d e r i k Nicolaas
v a n E n g e le n Heer van Nieuw-Strijen, 'f vermoedelijk in 1 7 9 0 j dé
N e d e r d u i t s c h e d i c h t e r Ji L i e f f s , t vermoedelijk in het
jaar 1 6 2 0 ; de L e t ;t e r k u n d i g e n J o h a n n e s d e M eg en , t vermoedelijk
in 1 8 8 0 , en J o a n n e s B a e r s , vermoedelijk in 1 6 3 0 als Her-
vormd Predikant te Fijnaart ; de L a t i j n s c h e d i c h t e r J o h a n n
e s L a tom u s , in 1 3 7 8 ; d e - S c h i l d e r s : P i e t e r v a n d e r "W i l l i gen
, geb in 1 6 0 7 ; B artram de F ouchier , geb. 1 0 Februarij 1 6 0 9 in
1 6 7 4 , en T homas W illebrord B osschaerts , geb. in 1 6 1 3 , j - in 1 6 6 3 ;
de'S t a a t sm an Mr. P iet er G erardus van O v e r s t r a t e n , geb. 1 9 Februarij
1736 , j - 2 2 'Augustus 1801, als Gouverneur-Generaal van
Neêrlands-Indië, en- Luiteiiant-Generaal der kavallerie ; de Zee—
l i e d e n : G e r b it V erdooren , geb. 6 Februarij 1737 , f 30 October
1824 , als Ond Vice-Admiraal, en F redrik H endrik A mpt , geb. 12
November 1793, f 10 October 1857, als Kapitein-Luitenant ter zee,
na zieh bijzonder bij de omwenteling van het jaar 1815 te- hebben on-
derscheiden ; en de Nederduitsche d i c h t e r e s s e n : B arbara de
G raauw , weduwe G o r d o n , in het jaar 1780, en A driana van
O v e r stra ten , eerst weduwe van den Heer S ebastiaan R auws , Oud-Ko-
lonel ter zee, laatst weduwe van den Heer N icolaas van C ulenborch ,
oud Drosaard, enz.;, geb. 11 Julij 1737 , j" 10 Januarij 1828.
B e rg e n -o p -Z o o s i heeft veel in den Spaanschen oorlog geleden, want,
toen de Landvooafdes, in het iaar 1867 , nadat de Markgraaf, J an v a n
II. D e e l . " 2 0