iltrekken moesten, om daaruit eenen Tweeden Predikant bij de Evan-
gJlisch-Luthersche gemeente te B r e d a te bezoldigen.. De eerste Leer-
aar uit dit fonds was F r a n t z G e o r g e C h r i s t o p r e r R d t z , die den 50
Julij 1764'te Breda beroepen werd. Nadat echter de Predikant der
gemeente L u d w ig H e in r ic h A d o l p h M e i j e r , den 15 Mei 1802, naar
de Berbice beroepen was, .heeft de toenmalige Predikant van het
fonds, P ie t e r C o r n e l is Y e r w e y , alleen de dienst blijven waarne-
men , en er is later geen Tweede Leeraar meer beroepen ; wordende
h e t, door de vermindering' der slaatsrenten tot op een derde, aan-
inerkelijk ingekrompen fonds thans aangewend tot gedeeltelijke be-
zoldiging van den Predikant, van wien het beroep aan den kerkeraad
Staat,- even als zulks vroeger, zoo wel van den Eersten, als van den
Tweeden Predikant, plaats had;
De R o oms c l i -K a t h o l i j k e n hebben in vroeger dagen te B r e d a
slechts eene parochie uitgemaakt, waartoe d eGr o o t e o fOn z e Lie-
ve Y r o uw e k e r k behoorde, aangezien de Ke r k van Ma r k e n d
a a l , benevens al hetgene ter westzijde van de haven gelegen was,
tot de parochie van Mertensheim of ’s Priiicenha/je behoorde, waardoor
dan ook , gedurende de jaren 1625—1637, toen de stad weder onder
het gebied des Konings van Spanje was, slechts een Pastoor, met name
J a c o b d s V r a n c x , in de parochie van B r e d a werkzaam was, die, nadat
de stad, in het laatstgenoemde ja a r, door Prins F r e d e r ik H e n d r ik
was ingenomen , Kanunnik teThorn is geworden. Hierop zijn de R. K.
inwoners meest bediend en geadsisteerd geweest door de Pastoors van
de naastbij gelegene dorpen, ’s Princenhage , Ginneken, enz. In welke
dorpen zij ook meest ter kerk gingen , hetwelk alzoo geduurd heeft tot
in het jaar 1648, als . wanneer, na het afkondigen van den Munster-
schen vrede, eenige Geestelijken ten dienste van de R. K. derwaarts
terug keerden, ' en er met tolerantie of conniventie verbleven. Deze
Geestelijken waren vier in getal, als : B a r t u o l o m e u s L o ym a n s , een we-
reldlijk- Priester, geboortig van B r e d a , die aldaar in 1650 overleed;
L u g a s R e y n e n b u r g , een Jesuit; P e t r u s S e g e r s , een Minderbroeder,
die Pastoor van het Beggijnhof werd; en J o h a n B a p t i s t L o e m a n s , een
Norbertijn. Deslijds bezaten de R. K. hier slechts een kerkhuis,
ter plaatse waar tegenwoordig de R. K. Ker k i n de B r u g s
t r a a t gevonden wordt. Thans is B r e d a in drie parochien ver-
deeld, als de Parochie van de Br ug st r a a t , ruim 4700 zielen
bevatteode; de S t. Ant oniusparochie, ongeveer 2800 zielen teilende;
en de Parochie van de Wa t e r s t r a a t , 3300 zielen heb-
bende, terwijl men onder de militairen en hunne huisgezinnen 980
R. K. aantreft.
De R. K. kerk van de Brugs t raat , ter plaatse staande, waar
vroeger eene brouwerij was, de Vijf Ringen geheeten , is vermoedelijk
eerst omtrent het jaar 1648 tot godsdienstig gebruik ingerigt. Zij werd
in het jaar 1709 onder den Pastoor en Landdeken van het distrikt B r e d a ,
G e r a b d u s t e n H e u v e l , tot kerk verbouwd, die er drie altaren in deed
plaatsen. In de jaren 1832 en 1834 werd zij , onder het toezigt van
den tegenwoordigen Pastoor, W il h e l m u s O om e n , aanmerkelijk ver-
groojt en verfraaid, en met een vierde altaar yerrijkt. Het hoofd-
a lla a r, twee zeer schoone met beeidwerk versierde biechtstoelen ,
alsmede de fraai gesneden , in 1712 voltooide , communiebank, zijnde
eene kopij van de door Q u e l l y n uitmuntend in mariner gebeitelde communiebank
uit de St. Jacobskerk te Antwerpen , zijn werkslukken van
J o a n n e s C l a u d iu s d e Cocq. Ook is deze kerk« onder anderen, ver-
SÎerd met een goed gepenseeld schilderij van T r e o d o r ü s v a n T u l d e n ,
Christus aan de Wom voorsteilende. Deze kerk wordt bediend door
éénen Pastoor en twee Kapellanen. ' A • r
De R K ke rk van St. A n t o n io s , in de St. Janstraat, is ge-r
bouwd , ter" vervanging van de k e r k i n de N i e uw s t r a a t , welke
in liet iaar 1650 uit een tweetal huizen was zamengesteld, en _ol-
schoon meermalen vergroot, nogtans voor d e , steeds aangroeijende,
gemeente te bekrompen, en bovendien , uit hoofde van hare als ge-
vaarliik beschouwde bouwvalligheid, tot voortdurende godsdienstoeie-
ningen ten eenemale ongeschikt was. Met den bouw der tegenwoordige
kerk werd den 11 Augnstus 1835 een begin gemaakt, en het .gebouw
was den 11 September 1837 voltooid, uitgezonderd de afpleistering
der muren binnen in het gebouw , hetwelk eerst in 1839 verrigt is.
De kerk, onder eenige wijzigingen , naar het ontwerp vän den Architect
P i e t e r H u y s e r s Az. te B r e d a , en onder het oppertoezigt van s lüjkswa-
tersLaat, gebouwd , is in het geheel lang, binnenwerks , rmm 48 eII.; de
wiidte of breedte van het schip bedraagt 20; eil. en de hoogte van het plafond
in het midden, nagenoeg 17 eil., terwijl de fraaije toren , uit het front
opgetrokken , ' nagenoeg 50 eil. hoog is. Van binnen is de kerk naar de
Ionische en de Corinthische, en van bmten zijn het front en de toren
naar de Dorische, Ionische, Corinthische en zamengeste e or ett *‘-
werkt. V66r het front ziet men een fraai ijzeren h ek , alsraede_een
beeid, de godsdienst voorstellende. Deze kerk wordt door éénen Pastoor
en éénen Kapellaan bediend. , , T
De R. K. k e r k i n de W a t e r s t r a a t , aan de H. Maagd M a r ia
toegewijd , is omtrent vijftig jaren geleden , wat het inwendige b e tre ft,
zeer doelmatig ingerigt,« en aanmerkelijk verfraaid geworden^ °°Jorry
zore van den toenmaligen Pastoor I g n a t iu s v a n G i l s . ln het jaar
is de voorgevel dezer kerk, naar Het ontwerp van den stads Architekt
A n t o n iu s J o h a n n e s F r a n c is c u s C u y p e r s , onder het toezigt van den tegenwoordigen
Pastoor H e n r ic u s A m b r o s iu s v a n O l m e n , veranderd en in
Ionische orde sierlijk opgetrokken , zij heeft een goed orgel, in 175Ü
vervaardigd, eenen schoonen arduiiisteenen vloer, m 18ob gelegd,
twee goed bewerkte biechtstoelen, en drie zeer fraaije altaren, een ter
rester zljde ter eere van den H. J o s e p h , een ter linker zijde ter eere
der zeven weeën van M a r i a , zijnde het hoog altaar toegewijd aarr de
Hemelvaart dier heilige Moeder des Heeren, ’t welk wordt aangeduid^ in
eene, in den achtermuur des gebouws, boven het hoogaltaar, bewërkte
groepv welke de Heilige Maagd, door Engelen op wolken ten hemel
opgenomen wordende, voorstelt. Hoewel niet groot, onderscheidt echter
deze kerk zieh door regèlmatigheid van bouworde , netheid van hären
inwendigen vorm, en fraaiheid harer veelvuldige en kostbare sieraden.
In de eerste tijden na hare stichting is zij door Priesters der Jesultep-
orde bediend geworden. Behalve dat dit uit andere oorkonden blijkt,
zijn daarvan ook nog sporen voorhanden in Veelvuldig smjwerk , en
beeiden, Heiligen dier orde voorstellende. Deze kerk wordt door eenen
Pastoor en eenen Kapellaan bediend. '
V66r de Hervorming badden de R. K. te B r e d a ook onderscheidene k a -
pellen, waarin zij hunne godsdienst uitoefenden , als : S t. J a n s ka p e l ,
thans de Hoofdwacht ; S t. An t o n i u s k a p e 1, aan de Fellenoord,
in de zoogenaamde Nieuwehuizen, tegenwoordig eene particulière woning ;
en d eK a p e l v a n S t . J o o s t , aan de Noordzijde der Ginnekenstraat,
nu afgebroken , hoewel de toren , die eene fraaije naald of spits heeft
en van klok en uurwerk voorzien is , nog bestaat.