in de maand , ont si ri en andere kleine versnaperingen te koopen. £ea
afzonderlÿk en zeer goed ingerigt vertrck is bestemd voor diegenen onder
lien, welke ziek zijn. In hunne ledige nren, en zelfs terwijl zij zieh
uaar hunnen arbeid begeven, liouden zij zieh bezig met liet vlechten
van matjes, koi'fjes en andere kleinigheden, welke zij tot ltun eigen
voordeel mögen verkoopen.
Het Sp i n h u i s , op de Rhinocerosgracht nabij de, Utrechtsche
stra a t, dat tot beteugeling van ligtvaardig vrouwvolk aangelegd was ,
en. waar ligtekooijen geboeid en opgesloten werden’, om e r , naarstig te
arbeiden , is afgebroken en den afbraak naar Weltevreden vervoerd,
waar men er bet tooneelgebouw van heeft opgetrokken.
Onder de verdere openbare gebouwen verdienen nog melding de
We s t - z i j d s c h e p a k h u i z e n , w ier bechtheid en grootte van de zorg
en vlijt onzer voorvader.en getuigen , en thans tot F a k t o r ij v a n de'
Ha n d e lma a t s c h a p p i j dienen ; d e .L omb o n s of Ko ff i jma -
ga zi jn e n . van liet Gouvernement, en de Oo s t z i j d s c h e p a k h
u i z e n , in de oude stad ; het Ge b o uw, wa a r de Landr a a d
zijn.e z i t t i n g e n h o u d t , zijmle eene regtbank, die in het bij-
zonder kennis neemt van de overtredingen. en misdrijven , door inlanders
en andere ingezetenen , geene Cliristenen zijnde, begaan , en
om hun in het. burgerlijke leven spoedig en zonder groote kosten
xegt te doen, geworden ; de Lo ge d e r v r ij m e t s e 1 a r e n, en hét
L o k a a l voor den li e f h e b b e r ij - s.c h o u w b il r g op het Molen-
vliet ; het ruim en prächtig gebouw voor de H a r m o n i e , ¡dat onder de
rcgerjng van den Gouverneur-Generaal Daendels.begonnen en onder het En-
gelsçbe bestuur in 1814 voltooid is, tot het hoiiden van eene societeit,
en ¡tôt het geven van groote partijën dient, en twee zalen , ieder eene
lengte hebbende van 100 voet , en daaraçhter drie biljartkamers en eene
apreekkamer bevat ; het Geboiiw van het Bataviaa?ch geno(ot-
sebap van k uns ten en w e.tçnschapp e,n, waar eenige oudheden,
naturalien, wapens,, ¡enz. worden bewaard , beiden op Rijswijk ; de
Algemeene Secretar ie, alwaar ook het département van iula.nd-
sehe zaken werkzaam is,, ten Zuiden van het Rijswijksche kanaal ;
de groote en lucbtige K a z e r n e n ; de‘;; steenen S c h o nw b u r g ;
het S c l i o o l g e b o uw cn het P o s t h u j s of. de s ta l, waar men
paarden kan huren, om van post- tot poststation over Java te rijden,
binnen Weltevreden.
Aan den watcrkant is de voormalige We r f der Oosl indische Compa
gn i e , voorheen geschikt löt het bbuwen der sehepen , die op de
reedeworden gebrinkt. Thans beyat zij slechts de Bergplaatsen voOr
hetgene de mar ine bet r e f t , benev,ens het Kantoor voor den
Havenmeester.
, Aan de riyier heeft men. eene groote s ch e ép s t i mm e r w e,r f tot
het herbouwen van, beschadigde en pude vaartuigen. .In. de nabij-
heid woont de Equipagem.eester , die tevens het hoofd der; schippers, ;en
Commandeur van de werf is. In het jaar 1721 werd deze werf door
. cenen zwaren brand deerlijk verwocst, doch zij is met nieuwen luister nit
de asch verrezen.
Het P r a a u w e n h ui s , hetwelk digt aan de rivierstaat, wordt
dus genoemd , omdat liier vele kleine vaartuigen of praauwen op den
wal worden gebaald en vertimmerd. Bij dit liuis wonen onderscheidene
scheepstimmerlieden , die m,et hunne bedien den steeds vaardig moeten
zijn , tot het hersteUen-der kleine vaartuigen , welke hier op de reede worden
gebruikt ; staande deze lieden onder eenen Opziener , die aan den
Westkant woont.
Bij het inkoroen der stad ziet men aan de reglerhand de Go u v e r n
e i n e n t s - l i j n b a a n , alwaar de touwdraaijers hun verbhji hebben,
die hun bedrijf uitoefenen , in eene zeer lange baan , welke door vele
koele boomen besehut is. .
De V i s c h m a r k t Staat aan den westkant der rivier, gebouwd op
liouten stutten , en met een hoog dakwerk voorzien. Omtrent het mid-
den over het water Staat het vischafslagershuisje , alwaar alle visschers
mocten aanleggen ,r ten einde daar bunne vangst bij afslagaande meest-
biedenden te laten verkoopen. De visclikoopers of mijners zijn doorgaans
Chinezen , die alle hunne bijzondere banken hebben.
Tegen den noordkant der Vischmarkt Staat de K o r e n m a r k t ,
msgelijks op houlen stutten gebouwd , doch zonder banken. Hier wordt
allerlei koren met eene kleine maat verkocht, die Gantang wordt ge-
naamd , en 13 of 14 oude ponden bevat.
Tusschen de Roea Malakka en de Groote rivier , ten Z. W. van de
Vischmarkt, en ten Z. van de Maleische gracht bij de brug, die
niet ver van de plaats, waar de Luthersche kerk gestaan heeft , over
de rivier ligt , vindt men de H ö e n d e rm a r k t , alwaar hoender- en
duivenkoopers geheele korven vol van dit gevogelte te koop brengen.
Deze lieden zijn alle zwarten, Mardikahs d. i. Vrije lieden genoemd,
die hier ook onderscheidene bamboezen hutjes hebben , alwaar zij
allerhande gedroogde visch, uijen, look,. eijeren, mitsgaders potten
cn pannen verkoopen.
De Gr o e n m a r k t begint bij diezelfde brug, en strekt zieh uit
tot aan het Portugesche Binnenkerkhof. De Chinezen en Zwarten
brengen daar allerhande voorraad van bloemen en aardvruchten ter
markt, ’s Namiddags van vier uren tot aan den laten avond is hier
de grootste drukte.
Behalve deze, heeft men in de omstreken van B atavia nog onderscheidene
andere markten, waarvan de voornaamste zijn : d e P a s a r
L i m - T o n g h a m , aan den Chineschen kamp ; de P a s a r Ka n t o r -
b a r o e , aan het Molenvliet bij de Prinsenhaan; de P a s a r T a n a k -
a b a n g , . d e P a s a r - S n i n en de P a s a r - B a r o e (Nieuwemarkt),
beide laatsten op Weltevreden.
Deze markten, maar vooral de P a s a r - B a r o e , zijn eene soort van
kermissen , waar niet alleen , in eene tallooze menigte kleine kramen
en opstallen , allerlei eelwaren, ververschingen en andere voorwerpen
te koop zijn , maar waar ook allerlei vermakelijkheden met inlandsche
muzijk , zang en dans gepaard , tot laat in den nacht plaats vinden.
De Javar.en zijn groote liefbebbers van deze uitspanningen , en hierbij
speien de ronggings of dansmeisjes eene voorname rol. Op eene grillige
wijze gekleed, dansen zij allen met elkander , of wel paar aan
paar, met diegenen onder de aansckouwers , die goedvindt haar daar-
toe uit te noodigen.
De voornaamste kerk , te B atavia , was die der Nederduitsche Her-
vormde gemeente , aan den westkant van bet Stadhuisplein. Voorheen
stond aldaar eene kruiskerk , gebouwd in het jaar 1640 ;
doch later werd daar een nieuw , groot, achthoekig gebouw gestiebt
, waarmede men in het jaar 1733 begon. Deze kerk was
van binnen zeer hoog en luchtig opgemetseld , en 70 treden lang in
het kruis. Tot het stiebten der oude kerk moest ieder dienaar der
Compagnie , in dien tijd , eene maand zijner soldij laten staan, ja ,
sommigen, die het wat ruim hadden, moesten wel twee maandenge-
ven. Doch de nieuwere kerk was uit de openbare inkomsten gesticht,
II. Deel. 10