, staande aan de Grootc Diilakker, bij de zoogenoemde Drie-
posten | en hebbende weleer zijne kapel aan het Bolwerk.
De Hoofdkerk, die de oude en eenige parochiekerk der stad ge-
weest is , en voör de Hervorming aan den H. M a r t in d s , Bisschop van
lo u rs , was toegewijd, Staat in het Noordoostclijke gedeelte der stad en
Werd voorheen 0 ld e ho of genaamd. Vroeger heel’l hier eene andere kerk
gestaan^, maar toen deze in verval geraakt was, is men in het jaar
l , STonnen de tegenwoordige te bouwen , die twintig jaren daarna
voltooid was. In dcze kerk was eene vikarij gesticht en nog vijf
prebenden, die men vrije leenen plagt te noemen. Zij waren bestemd
om daaruit jonge lieden uit zekere geslachten bevorderlijk te zijn
ln hunne Studien. Van deze leenen bestaan er nog vier: als het
Ue t t ema - e n -H e e r ema- l e e n , het A l d ge r -Douw es -Houcke-
ina- l een , het He ndr ik-Nannes -en- C a t r ij n -E p c s - l e e n en het
ybenga- leen. Eertijds werd de kerk bediend door twee wereldlijke
nesters, van welke de eene Parocliiepriester en Vicarius was : beide
moesten altoos uit het klooster van St. Jan te Sneek verkozen worden.
Ihans wordt deze kerk meestal de Groote- of St. Ma r t i n i - k e r k
genoemd, Zy heeft den roem van de schoonste en grootste der ker-
en van geheel Friesland te zijn , is naar de Gothische bouwtrant prach-
ig opgetrokken, en praalt inzonderheid met eenen fraai gebeeldhouwden,
n hetjaar 1662 vervaardigden , met allerlei lofwerk van bloemen , vruch-
ten en dergelijke kunstig versierden predikstoel, de vier jaargelijden
voorstellende, en gedragen door twee arenden (het wapen der stad) ,
TO wier midden zieh een genius voordoet, waarvan men niet ligt de we-
derga elders vinden zal. Ook ziet men in dcze kerk fraaije en zeer
oude gestoelten , prijkende met schoon beeidwerk , hetwelk echter nog
de ßlijken draagt van de onzinnige woede der beeldstormers , als hebbende
deze daarop geen enkel beeldtje ongesehonden gelatcn. In
deze kerk heeft men ook, in het jaar 1776, een zeer fraai orgel ge-
geplaatst tervervangmg van het onde , dat in hetjaar 1559 was gemaakt
en in lb34 vernieuwd. Het tegenwoordige, dat in het jaar 1781 vol-
tooid was, heeft twee handklavieren en vieren dertig sprekende reffisters ,
is vervaardigd door A. H in z , orgelmaker te Groningen , en strekt, zoo voor
bet inwendige des werks door zijne zuivere toonen , als voor het nitwen-
dige door het keung beeid- en snijwerk , waarmede het versierd is , den
maker tot eer. Onder het orgel leest men het volgende opschrift :
¿ranciscus Elgersmct f JVotarms Publicus, et hujus urbis auondam Con-
su l, ejusque conjux, Ptetje Algra, hoc organum templo Martini ex
Testamento donaierunt. A . C . MÜCCLXXV ; d. i. : F r a n c is c o HE
c e r s s a , Openbaar Notaris en Oud-Burgemeester dezer stad , en zijne
huisyrouw, P ie t jb A l g r a , hebben bij uitersten wil dit orgel aan de
3 lnr i er ffeffevenj in hetjaar 1775. Bij gezegden uitersten wil was
namenlijk eene som van 12,000 gülden tot dat einde aanffewezen’, en
het bestuur van het werk aan der schenkeren Neef, den Oud-Burffemees-
ter JNicolaas E l g e r s ä a , opgedragen. Voor het overige vindt men in dit
gebouw eene memgte graven van oude Friesche geslachten , als : van
U c kik ga , o ic c a j ia , H e er em a , C awmingha enz. ' terwijl , in het jaar 1823,
aldaar een gedenkteeken geplaatst is , ter eere van den Frieschen Dichter
G i j s b e r t J acobs , die in de zeventiende eeuw hier schoolonderwiizer
en voorzanger was. Dit gedenkstnk, bestaande u it’s mans kolossaal uit
Wit marmer door den Beeldhouwcr G a b r i e l vervaardigd borstbeeld, met
zijne zmspreuk sljuecht in rjnecht (siecht en regt), staat op cen voet-
stufe, en is , den 7 Julij des genoemden jaars , door gcleerde beoefenaars
der Friesche taal , met eene redevoering en dichtstukken, plegtig
ingewijd. Het heeft tot opschrift:
G i is b e r t J a p ik s ,
Loytser nim it for lieaf,
it iz sliuecht in riuecht ,
az dij fen Boal sert.
opgerigt in het jaar MDCCCXXII,
d. i . : Lezer, neem het voor lief, het is siecht en regt als die van
Boisward. Teg'en de kerk staat een zeer dikke en hooge vierkante
toren met aan beide zijden nedergaand dak en twee opgaande gevels.
Behalve deze kerk hebben de Hcrv. hier nog eene, de Kl ei ne
k e r k o f B r o e r e k e r k geheeten, als zijnde vroeger de kerk ge-
wocst van het klooster der Minderbroeders of Pi’anciskanen, dat
hier, in het jaar 1270, door eenige Edelen en vrome lieden uit
het kwartier Westergoo , gesticht was. Het slond nabij de Sneekerpoort
en de Paardemarkt, in het zuidoostelijk gedeelte der stad, en zoude ,
naar men wil, van hout uit het Kreilerbosch (zie dat woord) opgelimmerd
zijn. Den 4 April 1473 deden D ouwe S ja ardama en G od scda lk J okgama ,
twee voorname Edellieden , de toenmalige bewoners, die men Gau-
denten noemde, uit dit klooster verlrekken ; terwijl zij er , in hunne
plaats, Observanten, dat is dezulken , welke eene strengere tucht
naleefden , inbragten. Dit klooster is, den 51 Augustus 1503, geheel af-
gebrand , zoodat er niet dan de kerk staan bleef. Het schijnt echter
na dien tijd w eder te zijn opgebouwd, aangezien men geboekt vindt ,
dat het , in lict jaar 1580 , geheel verwocst werd , terwijl de kerk ten
behoeve van de godsdienstoefening der Hervormdcn , in hetjaar 1623,
op stedelijke kosten , verbeterd en vernieuwd is. Volgens een
opschrift in den muur van het koor geplaatst, blijkt, dat het jaar
van> de stichting der kloosterkerk niet bekend, maar dat zij in het
jaar 1623 hersteld en vernieuwd is. In deze kerkis, in het jaar 1572,
de eerste Hervormde kerkrede gehouden, door zekeren J ohannes J anszoon ,
anders J ohannes H a n s i i , een Bolswarder van geboorte. Den 30 Junij
1579 waren de Ilervormden hier plegtig vergaderd , om eenen vasten
Leeraar te kiezen, in welke vergadering R ua rd u s A cro n ib s van Alkmaar
beroepen werd, die zieh echter deze keuze niet liet welgevallen ;
terwijl ook het eerste Avondmaal bij de Hervormden, waarschijnlijk
omtrent dezen tijd, in deze kerk gehouden is. De Broerekerk , doer
ouderdoin bouwvallig ziinde geworden , werd , omtrent het midden der
vorige eeuw , aanmerkelijk verbeterd , het dak geheel vernieuwd , het
binnenwerk hersteld en het torentje , dat weleer midden op het dak
stond , afgebroken en aan het westeinde weder opgetrokken, gelijktoen
ook het oude orgel, dat in 1635 door A ntony V e r b e e k vervaardigd en
in de jaren 1615 en 1731 vernieuwd en vergroot was , door den ge-
zegden Oi'gelmaker H inz verbeterd is geworden. Ter plaatse, waar
bij deze kerk weleer het Franciskaner klooster stond, ziet men thaus
eene herberg met tuin, welke door Kerkvoogden tot onderboud der
kerk verhuurd wördt.
Vroeger hadden de Herv. hier nog eene kerk, de Beggi jnenkerk ,
behoorende weleer tot het klooster van dien naam, thans het K 1 e i n e
k 1 o o s te r , vroeger het He i l i g e -Ge e s t k loos t e r geheeten (zie dat
woord). Deze kerk wordt tbans gebruikt tot cen Stads w er k h u i s
voor behoeftigen.
De Kerk der Doopsgezi nd en , over deKoemarkt, is in hetjaar
1/84 aanmerkelijk vernieuwd. In vorige tijden had die gezindte hier ,