4 s. d.) f palende N. aan de gem. Soerendonk-Sterksel-en-Gastel, 0 .
aan de prov. Limburg en W. aan de Belgische prov.« Limburg.
Deze gem. bevat, behalve het d. B u d e l, ook nog de geh. : As-
b r o e k , B e rg , B ro e k k a n t, H e e s a k k e r , H e ik a n t , K eu n en -
h o e k , M em o rte l, M id -B u u l, S c h o o rd ijk , G ro o t-S c h o o t,
K le in -S c h o o t en Tho om. Zij beslaat eene oppervlakte van 3896
bund. 46 v. r. 82 v. eil., telt 380 h. en ongcveer 2300 inw., die meest
hun bestaan vmden in den landbouw. De grond, uit dorre heide en gure
broeklanden bestaande, is bedekt met ligt zand, dat bij de minste
regen slijk wordt, en bij de minste droogte aanmerkelijk veel stof op-
geeft. De granen en veldvrucbten, welke er gebouwd worden , zijn
rogge , boekweit, haver, een weinig garst en erwten , alleen voor eigen
gebruik, maar veel spurrie, die bij gebrek aan weide, tot voeder voor
bet vee dient. Er wordt nog al eenige handel in varkens gedreven
cn men heeft er eenen oliemolen, eenen korehmolen en twee brouwe-
rijen, zijnde het witte bier, dat in deze gemeente , te S ch o o t, ge-
brouwen wordt, in den omtrek zeer gezöcht en vermaard. Yroeger
vond men hier vele welgestelde kooplieden en kramers in glaswerk
die met hunne waren niet slecbts de kermissen van ons land maar ook
elders bezocbten, hetgeen tbans , hoezeer minder , blijft voortduren.
Deze kramers heet men Teufen, die niet alleen te B udel , maar ook
in de omgelegene dorpen verspreid wonen. De zoogenaamde Teufen,
spreken onder elkander eene zeer vreemde ta a l, die wel eenigzins schijnt
te zwemen naar bet Oud-Bourgondisch (1). Het vervoeren van goede-
ren van ’s Hertogenbosch op Maastricht, Luik, Hasselt en elders
naaakte eertijds mede een bron van welvaart voor de ingezetenen uit.
Onder de ingezetenen telt men ruim 2200 R. K., die eene par.
uitmaken, welke tot het voorm. bisd. of vic. gen. apost. van 's Hertogenbosch
, dek. Helmond, beboort, en door eenen Pastoor en eenen
Kapellaan bediend wordt.
De Herv., die hier 50 in getal zijn , behooren tot de gem. Budel-
en-Gastei. Er is in deze gem. eene school.
De gem. B udel werd eerst in het jaarl421 tot de Meijerijvan ’s Hertogenbosch
gebragt, en daarbij ingelijfd , hebbende te voren , als een
vrij eigen goed , aan den Heer van Kranendonk behoord, en , aange-
zien die van Budel yroeger geene lasten met de Meijerij hadden opge-
b ra g t, werd hun, in het jaar 1424, verleend, dat zij nimmer hoo-
ger zouden worden belast, dan de helft van hetgene de dorpen Maar-
heze en Soerendonk zouden bctalen , al wäre het ook. dat zij rijker
en mägtiger werden, dan de helft dier plaatsen. Dit voorregt is door
Keizer K arel Y, in bet jaar 1521, door zijnen zoon F il ip s I I , in het
jaar 1557, en door de Algemeene Staten, na den Munsterschen vrede ,
in het jaar 1649, bevestigd, en is ook, ten aanzien der verponding ,
beden en gemeene. middelen, tot op de inlijving in het Fransche
keizerrijk , in stand gebleven.
Het d. B udel of B uedel , door de landlieden bij verkorting meestal
B u D l geheten, ligt 4 u.- Z. ten O. van Eindhoven , 3£ u. Z. Z. W.
van Asten. Het is eene aangename, luchtig en zeer geregeld gebouwde
plaats, die reeds in het jaar 779 bekend was, want toen bezat de
Mariakerk te Aken aldaar goederen j zoo als ook de Kanunniken dier
G ) ln den N o o f d - B r a ba n da tilie u V o l k s - A l m a n a k , v o o r het ja a r 1841
komt eene p roeve v an bunne ta a l voor.
k e r k , tot hunne laatste vernietiging toe , te B udel de tienden geno-
ten hebben. Men heeft, in dekom van het d., 80 h., waaronder eenige
zeer goede, en telt er 440 inw. _ .
De R. K. kerk, aan M a r i a boodschap toegewijd, staat bij na in het
midden-van het dorp. Het is een middelmatig ruim Gotthisch gebouw,
dat van binnen op onderscheidene pilaren rust, en van ver-
schillende zijkoren voorzien is. De dikke , maar met hooge toren is
rnet eene läge, spitse kap gedekt. De R. K. van dit dorp hebben
langen tijd op het nabij gelegen grondgebied van Oostennjksch Gelder-
land, tlians tot Limburg belioorende , moeten ter kerk gaan. Ue par.
werd toen meest bestuurd door zendelingen uit het Minderbroederskloos-
ler te Weert. Later boüwden de R. K. te B u d e l eene kerkschuur,
die, in bet jaar 1718, geheel vervallen zijnde, met toestemming der
Regering herbouwd werd. Doch toen de muren bijna voltooid waren,
rees er een geschil onder de parochianen , waarop de Regering ver-
bood voort te bouwen. Nu stond het gebouw drie jaren lang zonder
dat er iets aan gedaan werd, en men moest intusschen de goddelijke
diensten in vertrekken van burgerwoonhuizen, j a , zells eenigen tijd, in
eenen koestal, verrigten, tot d a t , in het jaar 1721 , het verbod op-
geheven en , in Maart 1722, de godsdienstoefening in de schuurkerk
hervat werd. Nadat echter de parochiekerk aan de R. K. was terug
gegeven, werd de schuurkerk afgebroken.
De Herv. kerk is een klein gebouw , zonder toren of orgel.
Men heeft te B udel een R a a d h u is , en onder hetzelfde dak een
W a c h th u i s , .alsmede eene G a re nw a a g , en B e rg p la a ts voor de
B r a n d s p u i t , benevens' eene S c h o o l, welke door 130 leerlingen
bezocht wordt.
Er worden hier jaarlijks vijf jaarmarkten gebouden , als : den eersten
Maandag in de vasten ; Maandag na St. Servaas (13 Mei); Maandag na
O. L. Y. visitatie (2 Julij) ; Maandag na St. Bavo (1 October); en
Maandag na St. Catharina (25 November).
B udel heeft in vroegere oorlogen zeer veel te lijden gehad , want,
behalve dat de ingezetenen, in vroegere tijden, met die van Weert in
gedurige onmin geleefd hebben , zoodat het dikwijls tot dadelijkheden
oversloeg, en waarbij die van B udel eens eenen hören hebben veroverd,
die nog in de gemeente voorhanden is , werd h e t, op het laatst van
October 1504 , door de Gelderschen uit Roermonde afgebrand. — In
het. jaar 1655 viel de bezetting van Roermonde in dit dorp , pleegde
er allen moedwil, joeg de Hervormden uit de kerk , sloot die digt, en
nam alles mede, wat haar beviel. — Het leed in de jaren 1672 en
1673 zeer veel door de Franschen, omdat het aan den PrinsvA» O r a n j e
toebehoorde. — De Graaf G u iesca r , Gouverneur van Namen, dreigde
h e t, in het jaar 1693 , te zullen uitplunderen en verbranden, doch
de inwoners kwamen alleen met den schrik vrij. De orkaan van 9 November
1800 heeft hier groote schade aangerigt.
Het wapen van B udel is een ärend, met een wapenschild op de
borst, waarop drie horens.
BUDEL-EN-GASTEL , kerk. gem., prov. Noord-Braband, klass. van
Eindhoven, ring van Hees; met eene kerk te B u d e l en 75 zielen.
Het beroep van den Predikant is eene koninklijke collatie.
BUDEÜSBERG, geh. in de heerl. Johannisberg, grooth. Luxemburg
, kw , arr. en 3£ u. Z. ten 0 . van Luxemburg, kant. en 1J u.
Z. ten O. van Bettemburg, gem. en | u. W. Z. W. van Dude—
lingen.
I I . D e el . 5 1