De stad heeft bijna de gedaante van eenen driehoek. ZH heeft
89 bund T iT v ’ Ü? i ‘ Cn wT*!! d® mUreU t \ p r * v‘ ta s tb a r e n grond. eenEer °PziPjne rvvliaekrt ep ovoarn-
Ia n ’ de 7 d/ \ BoschP0° r t > aan de Oostzijde; de Ginne ke npoor t ,
aan de Zuidzijde ; de Haagpoor t of Antwerpsche poor t , aan de
n o o r tZl ' e" d e , W a te , r P ü° r t ’ aan de Noordzijde. Be dne eerste
S d S f a waren, r f ds ln den vorigen w a l; maar bij de geraaakte ver-
ing van liet ja a r I d o l , zijn deze gebeel verbouwd en verder uitiinn
iK15i-fiib ; ?terrSwteij l,i ld!1 e ^Gt.i njanaer1k e1n03p7o ’o rdt e, tiwn eehdeet jiana r1 S1388 1e6n, mdee t laeaetnsetne
traaijen bmtengevel versierd en in het jaar 1819 aan het binnenfront-
hersteld , s , en de H a a g p o o rt in het jaar 1810 aan het buitenfront
en m het ja a r 1819 aan het binnenfront, aaumerkelijke verbeterWen
heeft ondergaan De W a te r p o o r t was vroeger allein voor d e v o e t-
gangers bestemd , ten einde längs de Mark, waar men weleer met een
scnmtje moest overgezet worden, den vrijen uitgang te hebben, maar
eze is mede m het jaar 1802 verbouwd en toen tevens ten p*ebruike
van rijtuig-en geopend. ®
Het getal der straten, zoo groote als kleine, beloopt onpeveer 60
van welke zeven op de markt uitkomen. Onder de voornaamste en
tüchtigste straten te lt men de S t. C a t h a r i n a s t r a a t , de V e em a r k t-
s t r a a t en de B o s c h s t r a a t , terwijl vooral de zoogcnaamde N ieuw e -
Kade ol P r >n s e n h a v e n , in de wandeling veelal de R ijk e h a v e n itf.
eeten en de Westzijde der Haven uitmakende , eene reeks van aanzien-
I.jke gebouwen aanbiedt. Er zijn vier markten, als: de G r o o t em a r k t
de H a v e rm a r k t , de V e em a rk t en de B o t e rm a r k t , van welke de
eerste, waarvan het midden 8 ell. boven A.P. gelegen is, zeer uitgestrekt en
door fraaije gebouwen omgeven is. Ook heeft men binnen de stad een ruim
exercitieveld , de G a s th u i s v e ld e n geheeten. Men telt er 1986 huizen
waaronder voorheen velevan Edelliedengevonden werden, die, ten tlide *
oen de Graven van Nassau binnen deze stad hunne hofhoudinp hielte
n aldaar zieh ter woon hadden nedergezet, als: de Renessen (ook
VAff„ f , de Assendelften , de Breciiten , de Steelanden
de Bruheses de Wijn Gaarden , de Waalwijken en vele anderen- doch
de meesten dezer huizen zijn , in den grooten brand van het iaar 1334
vermeld geworden, en ofschoon weder opgebouwd, toch geheel veranderd ’
e n , to t een , twee of dne bijzondere woningen gemaakt. Nop heden
p n jk t de stad met vele fraaije huizen, die niet zoo zeer naar den Bra-
bandschen aft naar den Hollandschen trän t gebouwd zijn. Men telt in
non . . lsi??Zjnnen.1’. ««tmakende, behalve debezetting, ongeveer
o,UOO mw., terwijl de militairen met hunne huisgezinnen, ruim 2700
zielen bedragen. ’
1 Dt r,1?n(?e l d ,,e eart>jds te Breda zeer Moeijende was, is , ten tijde
der Nederlandsche beroerten, meest naar Holland en Zeeland verlegd.
b a te r bloeide Breda door den h an d e l, die uit Holland en van elders
over deze s ta d , gewoonlijk op Maastricht, Luik , Aken, Venders en
andere plaatsen in dien omtrek , gedreven werd , aangezien men de goe-
deren, welke derwaarts gezonden werden, veel te scheep naar B r e d a ,
en ■van daar te land, om de zware tollen op de Maas te ontduiken
verder vervoerde, terwijl hetgene , van die plaatsen naar Holland
en elders terug ging, ook veeltijds over B r e d a en 's H e r t ö n en-
j verzonden werd. Thans nog brengen de handel met omlig-
gende plaatsen, de doorvoer van koopwaren , de verschillende snelwa-
gens (diligences), toerkarren en andere rijtuigen, welke hier door rijden,
aankoin'en of van hier vertrekken, alsmede de krijgsbezctting,
der stad eene aanmerkelijke levendigheid aan.
Er zijn twee tapijtfabrijken, eene liaardoekfabrijk, eene linnenwe-
verij , vier hoedenfabrijken, eene stroohoedenfabrijk, vijf leerlooijerijen ,
eene touwslagerij, eene katoendrukkerij en verwerij, vier kleederbleeke-
rijen , vier wasbleekerijen, drie waskaarsenfabrijken, vier kaarsenma-
kerijen , drie zoutziederijen , eene zeepziederij , drie korenmolens , drie
oliemolens, vier bierbrouwerijen , eene mouterij, vijf boekdrukkerijen ,
eene steendrukkerij , eene lettergieterij , eene kopergieterij , twee kunst-
verlakkers , en twee rijluigfabrijken , zes meubelfabrijken , acht kagchel-
fabrijken, eene geweerfabrijk , een orgel- , twee pianofabrijken , zeven
horologiemakers, twaalf goud- en zilversmeden en een kunstwerker.
Men heeft te B r e d a twee wekelijksche marktdagen , zijnde Dingsdag
en Vrijdag, en eene najaarsmarkt, die des Maandags na Allerheiligen
begint en acht dagen duurt. De kermis neemt eenen aauvang op Za-
turdag voor den eersten Pinksterdag, en houdt mede acht dagen aan.
Nu tot de beschrijving der openbare gebouwen overgaande , zouden
wij eerst moeten spreken van het vermaarde Kasteei van Br e d a ,
thans de I ioninkl i jke Mi l i tai re Akademi e , maar hieraan hebben
wij een afzonderlijk art. toegewijd (zie B r e d a [ K a s t e e l .v a n ] ).
Het Gouve r n emen t , een uitgestrekt gebouw aan het Kasteelpleinr
nabij het kasteel staande, is gesticht door J u s t i n u s v a n N a s s a u , een
natuurlijke zoon van Prins W i l l e m I , die van het jaar 1606—1623 ,
den post van Gouverneur bekleedde, waarom ook de wapens van de-
zen J u s t i n u s v a n N a s s a u , en zijne Gemalin , A n n a v a n M e r o d e , boven
de poort, in steen uitgehouwen staan. In het jaar 1680, heeft de
Raad vau State dit gebouw, voor 9,773 gulden gekocht, van W i l le
m H e n d r i k , Graaf van Hoome} die A n n a , de dochter van J u s t i n u s
v a n N a s s a u , ten huwelijk had, om tot bestendige woning voor de
volgende Gouverneurs te dienen. Van het jaar 1802 tot 1811 was het
tot een departementaal geregtshof ingerigt. Later werd het veelal door
den plaatselij,(.en kommandant en andere militaire beambten bewoond,
tot dat het in het jaar 1828 tot woning van den Gouverneur der ko-
ninklijke* Militaire Akademie werd ingerigt, waartoe het tot aan het
uitbreken van den opstand in Belgie diende; na dien opstand werd
het tot een militair hospitaal gebezigd, thans echter Staat het ledig.
HetSta dhui s , aan de Groote M a r k t , ter zelfder plaatse, waar het
vorige gestaan heeft, dat den 25 Julij 1334 is afgebrand, heeft eenen
deftigen, in 1776 in den tegenwoordigen stand gebragten v.oorge-
v e l, waarin men boven de poort de geregtiglieid ziet uitgehouwen.
Het is redelijk groot en van ruime, zindelijke vertrekken voorzien r
waaronder vooral melding verdienen de vroegere B u r g em e e s t e r s -
k ame r , thans meestal de Col legiekamer geheeten, die versierd is.
met de fraai geschilderde portretten van eenige Vorsten , uit het door-
luchtige huis van N a s s a u ; en de voormalige La n d s c h a p s k ame r ,
la te r ook tot vergaderzaal voor de Kloveniers gediend hebbende , thans.
veelal gebezigd werdende tot onthaal van vorstelijke personen , die de stad
met een bezoek vereeren, waar men onder anderen de afbceldsels ziet
van de Prinses, moeder van W il l em III, met liaren zoon op den arm,
alsmede van Prins W il l em III en diens gemalin ; terwijl almede in de-
Mi l i t iezaal nog portretten van Vorsten , uit het gezegde huis, gevonden
worden. Ook heeft men er eene kleine Bi bl iotheek, meest van
historischen en regtsgeleerden inhoud, waar onder anderen bewaard
wordt eene uit hout vervaardigde afbeelding van den toren der groote