op Zoom, 8 u. N. N. W. van Antwerpen; 81° 58' 21" N. R. 22° 26' 22"
Q. L. Zij is de hoofdplaats van een arr. en van een kanti en , als
zoodanig , de zetel van eene arrondissementsregtbank en van een kan-
tongeregt.
Dour bet riviertje de Ma r k , dat B reda doorstroomt, heeft de stad
gemeenschap te water met de steden der andere provincien en , aange-
zien het tot aan de stad voor groote beurtschepen bevaarbaar is , levert
bet eene opene vaart naar de Zeeuwsche stroomen ,ivan waar die sche-
pen verder alle steden van Holland en Zeeland, en andere provincien. kun-
nen bereiken. Om die reden varen van daar wekelijks onderscbeidene
beurtschippers af. De terugkomst dezer schepen, door de Roodevaart,
die veelal het Bredasche gat genoemd wordt, is echter, bij oostelijke
winden , wel eens moeijelijk. Er zijn daarom vroeger meermalen : ont-
werpen beraamd, om uit de Mark, van Terheyden a f, eene vaart,te
graven, naar den Moerdijk, waardoor de schepen längs eenen korter.en ge-:
makkelijker weg in het Hollandsdiep en van daar verder zouderi kunnen
komen , doch de uitvoering daarvan is achterwege gebleven, en is na de
afsluiting en de verbetering der Mark , in 1828 tot stand gekornen
minder noodzakelijk, Binnen de stad vormt de Mark eeneruime en
diepe haven.
De naam dezer stad, zoude, naar men wil, eene verkorting zijn
v a n B r e ed s A a , hetgeen .echter door velen wedersproken wordt, op
grond dat de A a ,, welke hier vroeger met twee: takken in de Mark
uitliep zeer smal was; wij gissen echter , dat deze beide armen , ten.
tijde toen men de stad begon aan te leggen, . vereenigd zijn geweest
of ten minste slechts door eenen moerassigen strook grönds gescheiden
waren, zoodat deze riv>er, bij hoog watery hier eenen zeer Vijden.
mond had en dus wel degelijk de Breede Aa kon genoemd iworden.
Men wil dat B r e d a reeds in h e t jaar 888 tot eene stad zoude zijn,geworden,
doordien Witger IV , zeveride Graaf van Strijen, rde weinige hui-
zen en het kasteel,. dat tusschen 840 en 880 doör de Deenenrgobouwd
was, met eenen miiur orogaf; zeker gaat het., dat zij vöör dedertißnde
eeuw al eene stad was. ln het jaar 1282 verkreeg zij vau H e n d
r ik I I I , Heer van Breda, onderscheidene voorreglcn. Nadat J a n v a n
P o e a n e n , Heer van de Lek, in het jaar 1380,. bij koop eigenaar. was
geworden van het Land van Breda , begon bij de stad met hooge muren
en grachten te omgeven, welk werk eerst omtrent het jaar 1410, in
eene bijna ronde gedaante, werd voltrokken. De oppcrvlakte dies, i«.
deze muren besloten was, bevatte toen alleen dat gedeelte., hetwelk
thans nog de Binnenstad genoemd wordt, en, aan de, westzijde tegen
de Mark aanpäalde.. Vermits echter! deze orawalling.; de, stad ¡riaauW'
beperkte en daarbuiten eemge voorsteden waren aangelegdj .welke jaar-
lijks vergroot werden en in volkrijkbeid toeuamen , werden de burgers
van tijd tot tijd door de Heeren van B r e d a aangemaand, orn hunne
stad z'oo ver uit te breiden, dat de voorsteden mede binnen’ de vesten
ingesloten werden , en daarmede werd een begin gemaakt in het jaar,
1831, ; vöornamelijk door toedoen van Graaf H e n d r i k vAN..i,ji*ssAD , en
naar het plan van den beroemden landmeter M e e r t e n T r o m a s z o ö n , . van
Ooltgensplaat. Zoodra deze nieuwe wal , .in het jaar 1836,: voltooid'
was, werd de oude muur , met zij we torens, benevens de oude poorten,
afgebroken , waarmede vier jaren. werden doorgebragt j: door welke om-
walling de stad die gedaante gekregen heeft, welke zij thans nog be-
zit, behalve dat de vestingwerken , van tijd tot tijd , groote veranderiug
en verbetering ondergaan hebben. Zoo werd B r e d a , in het jaar 1878,
onder Prtns W.uem I , in plaats van met ronde torens met bolwer-
ken omringd ; bij welke Prins M a u r i t s , in het jaar 1622, vyf groote
hoornwerken voegde. Doch de grootstc verandermg ,s daaraan ^m a a k t
door Prins W il lL IIP, onder bet beleid van den beroemden M enno
van COEDOORN die, in het jaar 1682, den geheelen onden kapitalen
wal met alle de’ daarvoor gelegene buitenwerken, deed omverwer-
pen5 en de stad bijna de tegenwoordige gedaante gaf , gebrmkende
daartoc een proot gedeelte der Staatsche krijgsbenden , die rondom de
ftad iu tenten gelfgerd waren ; waardoor het werk spoed.g tot stand
gebrap-t werd. Deze versterking geschiedde op s lands kosten , waar-
ioe de stad en baronnie 73,000 guld. opbragt .
De vesting is onregelmatig versterkt, heeft dertien groote bast.ons ,
,1.“ ' ¿ J b L a a r , I r i n , à Pr ina, H . U . n J , N « « d G.nn«.
k e n , Nassau, Ma r t i n i , Maur i t s , Bosch, Mans feld, Dui l
huis en Bekaf , en twee kleine bastions, te weten : Groote molen
en Camus: De hoofdgrachten zijn breed en diep, en bevatten vele
belangrijke buitenwerken ; zij worden door goede bedekte wegen om-
seven Het geheel is door eene tweede gracht met glacis gedekt ;
terwiii het laag gelegen terrein om de vesting, door inundatiewater,
kan overstroomd worden, zoodat het meerendeeis zeer diep onder wate
r kan gezet worden. De rivieren de Mark en de Aa geven genoeg-
zaam water tot het daarstellen dezer inundatien, en de sluizen zijn
in eenen goeden Staat en worden nog altijd verbeterd. Indien men
door kleine aarden werken, die, op goed ^ekozene p.mten, m het
p-e'inundeerde terrein opgeworpen werden en door enkele voorgeschovene
lunetten de niet te innnderen deelen kon vcrzekeren, dan wäre B r e d a
onder eene der stcrkste vesten te rekenen; immers de Ironien , welke
op drie zijden in eene regte lijn gelegen zijn, en waarvan er zelts enkele
rentrerende of naar binnen gebogen voorkomen , worden als zeer
sterk beschouwd. De drie uitspringende fronten kunnen nog versterkt
worden , , zoo door eenigè wijzigingen in die fronten zelve, als door
flankverdedigingen. : Enkele lunetten, met bomvrije réduits, eemge
aarden redoutes.of andere werkjes , in de inundatiën aan te leggen, die
door goede dijken in verbinding staan met de bedekte wegen, en dus als
centre-approches te gebruiken zijn, kunnen deze drie fronten byna on-
neembaar maken, vooral als bet sterke garnizoen goed gezind is goed
aangevoerd wordt, en dat men bij vorst en ontijd de gebruikelijke
en doelmatige voorzorgen tegen verrassing in acht neemt. Up den
hoofdwal treft men vele hooge cavaliers of katten aan, die veelai 1U
à 12 eil boven het maaiveld en 16 tot 17 eil. boven peilshoogte verheven
ziin. Voormaals dekte de Linie de Vu c h l , zijnde een geretrancheerd
kamp de vesting aan de Noordoostzijde, en deze linie stond in verband
met de liniën dé Mu nn ik h of , den Hout en den post te
Steelhovenj zij zijn gelegen in de zoogenaamde Groote-Zinder- ot
Walerlinie , die zieh van Steenbergen tot Grave uitstrekte , en die wel-
: ligt binnen weinige jaren , zonder aanmerkelijke kosten en tot groot voor-
deel der landerijen , tot eenen uitmuntenden Staat zal gebragt worden.
De omliggende landouwe dezer stad is bij uitnemendheid vermake-
lijk, vooral door het lommerrijk geboomte, waarvan breede wan-
deldreven naar de nabij gelegene dorpen zijn aangelegd. Ook m
de stad heeft men eene bijzonder aangename wandclplaats,. het V al-
kenberg geheeten, zijnde vroeger een tuin van het kasteel geweest,
• die thans aan het doinein behoort, en door zijn digt geboomte, aange-
i- j «tnmad fier stad uitmaakt.