Brielle is door onderseheidene grachten doorsneden , over Welke go<v
de bruggen liggen. De voornaamste markten zijn: de G r o o t e m a r k t ,
de Yis cli mar kt en de Gr oenmar kt .
Het Stadl lui s, in de Voorstraat, is een geheel nieuw gebouw,
dat in het jaar 1792 gesticht i s , ter vervanging van een oud gebouw,
dat van een torentje voorzien was, op welks spits men het jaartal
1654, vermoedelijk dat der bouwing, las; terwijl, in den voorgevel
van het tegenwoordige het stadswapen, met bet onderschrift: Libertatis
Primitiae ,(d. i. cerstelingen der vrijheid), met gülden letters, prijkt.
Voorheen diende het stadhuis te B rielle mede tot vergaderplaats van
Baljuw en Leenmannen van Voorne; tbans komen er nog, behalve de
stedelijke regering, de Dijkgraaf en Heemraden van Voorne. bijeen,
en is tevens de geheele tweede verdieping ingerigt voor de lokalen,
vereischt bij. de arrondissementsregtbank.
. Verdere wereldlijke gebouwen zijn : de Wa a g , het Gemeenelands-
hui s, thans dienende tot bergplaats van oorlogsbehoefte, en de Stads-
gevangeni s , naast elkander staande, aan de Groenmarkt, en in het
jaar 1623 gebouwd; het Ar senaal , in de Rozemarijnstraat; het
Kr uidmagazi jn, tusschen de Kaai- en Waterpoorten; de Hoofdwacht,
op de Grootemarkt; de Ki jkpaal , op den Noordwal, dienende tot ge-
bruik der loodsen, om naar zee en de rivieren te zien; de . Stadst
immerwe r f , op het Slagveld; en de Stadsdoelen of St. Joris-
doele.n, aan het einde van de Langestraat, aan welks voorpoort, ter
eener zijde St. Joris , den draak doodende , af'gebeeld is , terwijl men ,
ter andere zijde, het stadswapen ziet. Dit gebonw is sinds het jaar
1821, toen het door de stad aan het rijk is afgestaan , ingerigt voor
militaire kazerne, terwijl als zoodanig, bij gelegenheid van groote be-
zetting, ook wordt gebezigd het P r i n s e n k w a r t i e r , yroeger
het ,'P e s t h u i s. Voorheen liad men hier nog het Ko.mman deurs-
huis , in het voormalige Ca thari j n en kl o o s t e r , maar dit is in het
jaar 1724 aan partikulieren verkocht. De voormalige Vleeschhal
dient thans tot pakhuis.
De Herv., die te B rie ll e 5700 in getal zijn ,11 maken eene gern;
u it, welke tot de klass. en ring van B rielle behoort, en door
drie .Predikanlen bediend wordt. Hoewel reeds in het jaar 1566,
te’ B r ie l l e , naar de leer der Hervormden werd gepredikt , : i s
de eerste vaste Predikant , aldaar, in het jaar 1572 beroepen,
geweest A ndreas C ornelius, H agius , die van daar naar Sneek vertrok.
Niet lang echter bleef de zörg der Brielsche gemeente aan eenen Leeraar
overgelalen; want reeds in het jaar 1581 treffen wij er twee Predikanten.,
aan, namelijk Aegidids. J ohannes, F risiu s en J acobus P ostelius Coloniensis !,
.waarbij , ten jare 1585 , nog N icolaus D ammius D elinde , als derde Predikant
, beroepen werd. Onder de latere Leeraars , die hier gestaan hebben,
vinden wij vermeld J ohannes C loppenburg, • die hier in het jaar 1630
beroepen en in het jaar 1640, tot Hoogleeraar in de godgeleerdhcid
aan de pHoogeschool te Harderwijk,, benoemd werd; Taco Hato
van den H onert , die hier van 1694 tot 1698 Predikant was,; en in
het jaar 1714. tot Hoogleeraar te Leyden werd aangesteld, en F rancis-
cDSißDRHAN!, die er van den 12 October 1698 tot in het jaar' 1703
«Je dienst waarnam , en, in het jaar 1715 ■ totnHoogleeraar; aan, de
Hoogeschoolite.Utrecht,werd beroepen. 1 Het beroep van de::Predikari-
-ten geschiedt door den kerkeraad.
. De Grootekerk, voor de Hervorming aan de H., Caxharina toege-
wijd en daarom nog wel de St. Gathar inakerk geheeten, zoude,
Tdialdien men het eerste bestek der bouwing gevolgd h a d , eene krnls-
feerk en van achteren v e r d e r ^ uitgebouwd zijn geworden ; terwijl er na
u » . . . « t Ä
die^ni^t hoog boven bet kerkdak uitsteekt, omtrent 240 v. ( ^ el|-)h o o g
is Uit een opschrift, onder aan den toren , b h jk t, dat dezc ' « h e t
iaar 1417 gesticht, in het jaar 1456 omgestort, en in het jaar 1462
weder opgerigt is. Hij is 320 trappen hoog en rust op vier zware
kokimmen , achter het orgel in de kerk te z,en. Men heeft daann
een uurwerk, als mede een klokkenspel van twee octaaf, door den ver-
maarden Hemonv vervaardigd , terwijl een der klokken zoo zwaar is ,
dat zij door acht mannen moet geluid worden. Boven op den toren stond
weleer een honten wachtbuisje, alsmede een vuurbaken, ten dumste
der schepen. Dit wachtbuisje werd door eenen storm, die den
6 December 1703, in en om de stad woedde, met de daarm zynde
wachters , van boven nedergeworpen ln den nacht tusschen 9 _en 10
Augustus 1787 liep de geheele kerk groot gevaar van door het vuur
verteerd te'worden, doordien de bliksem op den toren nederschoot,
den zoogenaamden makelaar verbrandde en het kruis van boven neder-
wiern. De brand werd evenwel door de vl.jt der bürgen, en de stout-
moedigheid van sommigen nog spoed.g gebluscht. Men heeft in deze
kerk een welluidend orgel en eene schoone marmeren graltombe, ter
cere van den Luitenant-Admiraal Filips van Almonde , alsmede eene
fraaiie grafstede der Heeren uit het geslacht van Lenden ; benevens
eenige fndere praalgraven ; en den grafsteen van- eenen der Kanun-
niken, zijnde een spits, naar boven loopend kruis. Voorheen werden
er ook eenige gedenkteekenen der Watergeuzen bewaard. In
deze kerk was voor de Hervorming een kapittel van Kanonmken en eenen
Deken sesticht. De Kanonniken waren eerst acht m getal, en door
G e r r i t , Heer van Voorne, herwaarts overgebragt uit Dussen , m het
Land van Altena, welke Heer G e r r i t gestorven is in het jaar 1337 ,
nadat hij nog twee nieuwe prebenden gesticht Lad. ^ d e rh an d zyn er
nog twee- Kanonniken bijgekomen,. zoodat het kapittel t o n r n t L
personen bestond , werdende de kanonmkaten door den GraaJ ™n Holland
^ als Heer van Voorne, begeven. Voorts bestonden er in deze
kerk noff zeven vikarijen. _ 4
De Kleine k e r k , aan de Oostzijde van het Noordemde, is van eenen
spitsen toren en een uurwerk voorzien. Zij was eertijd^s geschikt voor de
Engelschen, die zieh hier reeds vroeg, maar mzomlerheid na
1585, toen er Engelsche bezetting in de stad gelegd werd, in grooten ge-
tale hebben opgehouden. Nadat echter het getal Engelschen verm.nderde,
werd de kerk , eenen geruimen tijd, beurtelings door de Eranschen en
Engelschen gebruikt, later alleen door de eersten, voorts beurtelings door
d e F r a n s c h e e n d e NederduitscheHervormden, welkelaatsten haar sedeit
het jaar 1828 te zamen met de Evangehsch-Luthersclien m gebruik
hebben; zijnde de Waal sche geme e nt e — die bestaan had sedert
het lautst der zeventiende eeuw , toen aldaar als eerste i Leeraar,
zekere P apon beroepen werd— in het jaar 1826 , na het ovei lj en van
den verdienstelijken Predikant, S amuel T heodore H u e t , op -den 4 December
van dat jaar, met de Nederduitsche gemeente vercen.gd
Voorheen hadden de Herv. hier nog eene kerk de Maa r l a n d s c h e
k e r k geheeten, die vöör de Hervorming aan den II P etrus was toegewijd
en daarom destijds veelal S t. P i e t e r - i n .Ma ar lan d genaamd werd
Het was toen de tweede parochiekerk van B rie ll e en zij werd aanvankelyk
II. D e e l .