opbrengst der beplanting aan den Heer wlerd uitgekeerd. He voor-
naamste granen, welke hier gebouwd worden , zijn rogge en boek-
weit, maar op de läge landerijen kweekt men ook haver, eenig vlas
en oliezaad a an , terwijl van het laatste olie tot eigen gerijf gesla-
gen wordt. Het voornaamste rriiddel van bestaan der ingezetenen is
de landbouw ; ook bestaan er damastfabrijken, waar allerfijnste servet-
ten en tafellakens worden geweven, en men vindt er eenige linnenwe-
vers, hekelsters en spinsters , als ook linnenbleekers, zijnde er lang»
den Dommel zeer goede bleekerijen ; almede worden er vele klompen
gemaakt. In het jaar 1802 is in deze gemeente eene papierfabrijk
gevestigd, waarvan de molen, in Augustus 1819, in dertien dagen,
over eene lengte van 3714 Rijnlandsche voeten verplaatst is. Ook werd
er destijds nog eene tweede bijgebouwd; eene dezer fabrijken is later
afgebroken, terwijl de andere tbans tot oliemolen dient. In de laatsta
jaren is er echter te K le in -L ie mp d e eene andere papierfabrijk
opgerigt.
De R. K., wier getal hier 5900 beloopt, maken gedeeltelijk de par.
van Boxtel u it, en worden gedeeltelijk tot die van Gemonde gerekend.
De Herv., van welke men er ongeveer 100 aantreft, behooren tot
de gem. van Boxlel-Esch-en-Liempde. De Evang.-Luth., die er slechts
weinig in getal zijn , en de Israeliten, van welke men ei? een rfertigtal
aantreft, worden tot hunne respective gem. te 's Hertogenboscli geteld.
Men heeft in deze gem. twee scholen, beiden in het dorp Boxte
l. Ook vindt men er een kasteel, namelijk het H u is te Boxtel
of S ta p e le ; vroeger had men er nog een, het H u is v an ß re -
d ero d e geheeten. Er stond hier eertrjds, aan den oever van den
Dommel, een weinig ten W. van de kerk van Boxtel, een C la ris-
s e n k lo o s te r , dat echter reeds voorlang afgebroken is , terwijl op den
grond, waar het gestaan beeft, andere huizen gebouwd zijn.
Deze gem. is eene heerlijkheid, met den titel van baronnie. Eertijds
was het eene vrije rijks baronnie, leenroeng aan het Duitsche keizerrijk,
die door het geslacht van Meekiiem of M erheim , uit dat van B erthout
gesproten, bezeten werd; maar E lizabetii van M eerhem , Vrouwe van
Boxtel, verhief, omdat men toen niet regt wist, wie Keizer was, deze
heerl., in het jaar 1439, aan Fnirs de Goede , ücrtog van Braband,
hoewel onder voorbehouding, van altijd de verheffing aan den Keizer
te willen voldoen. De Hertog n u , gaf ze weder aan haar ter leen
u i t , en daardoor is de baronnie bij Braband ingelijfd. Door het huwe-
lijk , dat gezegde E iiza b e t ii , ten jare 1430 , met zekeren H endrik van
R anst , had aangegaan , is de baronnie in diens geslacht gekomen. Zijne
kleindochter, A nna van R a n s t , in het jaar 1472, in den echt getreden
zijnde, met J an van H oorne, bragt die daardoor in het grafelijke geslacht
van H oorne over. waarna zij, door erfopvolging, tot het huis van S alm
kwam, uit hetwelk zij echter later, bij verkoop, aan anderen is overgegaan
, zijnde thans eigenaar der baanderheerlijkheid van B oxtel de
Heer G. C. B ogaers , te Tilburg.
Het vlek B oxtel of B okstel , in oude Schriften B ucstel , en thans
meestal B oksel geheeten, ligt 2 u. Z. van ’s Hertogenbösch, 4 ü. N,
ten W. van Eindhoven , aan den straatweg tusschen deze beidasteden
51° 35' 26" N. B., 22° 39' 27" O. L.
Het is een der levendigste, aangenaamste en fraaiste plaatsen van
de Meijerij, waar veel doortogt i s , zoo van postwagens en andere rij-
tuigen , als van zware karren , die van ’s Hertogenbosch , over Eindhoven
, den weg nemen op Maastricht, Luik, enz. MeO heeft er te
midden der plaats een fraai marktpleln en vindt er Bommtgo fraaQe huizen
die meest längs den straatweg gebouwd zijn, en daaronder goede
lopementen , uitspanningen en herbergen. Vooral op zon- en feestdagen
wordt B oxtel veel door de inwoners van ’s Hertogenbosch bezocht, die zieh
hier komen vermaken, dit, gevoegd bij den gestadigen doortogt, zet
deze'plaats veel levendigheid bij. De Dommel, die midden door het
vlek stroomt, e n o p eene gerlefelijke wijze, door hare kronkelende
b o g tM 'fä a SW m h ^ e b u iz e n , voor of achter, water verschalt, draagt
hier eenen schoonen waterkoren-, ros- , schors- en oliemolen, even als
de Beerze, die hier ter plaatse in den Dommel v a lt, terwijl de Dommel
, tusschen B oxtel en ’s Hertogenbosch, zoo breed en diep i s , dat
hij schuiten en geladene pleiten dragen kan.
De kerk , die aan de noordzijde van het vlek lig t, en den n . P e trus
als beschermheilige viert, werd , in het jaar 1493, door J ohannes
van H oorne , Bisschop van Luik, tot eene collegiale kerk gemaakt;
waarin hij een kapittel van zeven Kanonniken , met eenen Koordeken,
stichtte, als daartoe aangezocht zijnde door Jonkheer H endrik van
R anst, Heer van Boxtel en Kessel, en diens huisvrouw, H endrica van
H aae ten , die de prebende tot onderhoud der Kanonniken, uit hunne
eigene goederen verstrekten. Het kapittel bleef, na de Kerkkervor-
ming, in wezen, hebbende de Baron van B oxtel het regt tot vergeving
der kanonikaten , die hij echter aan geene anderen, danaan Hervormden
geven mögt. De Kanonniken hadden toen ook nog hunnen eigen Deken
en Rentmeester van het kapittel, die zij zelve benoemden, terwijl zij
bet grootste gedeelte der tiencien onder B oxtel bezaten , waarvan nog-
tans een gedeelte aan den Lande moest worden uitgekeerd. Het gestoelta
der Kanonniken is nog aanwezig. Bij de omwenteling van het jaar 1795 ,
is het kapittel te niet gegaan , en zijn de inkomsten aan het domem gekomen.
De kerk was voorheen zeer vermaard, door een wonderwerk , hetwelk
aldaar , in het jaar 1280, zoude geschied zijn. De Priester dezer
k e rk , onder het lezen der mis, beginnende te twijfelen of de wijn in
de kelk, na de uitgesproken woorden der consecratie , wel waarlijk in
J ezus bloed mögt veranderd zijn, had de proef daarvan willen nemen,
en ten dien einde dien wijn over het korporaal en de andere altaar-
kleeden uitgestort. Zoodra was dit niet geschiedt, of hij bespeurde,
dat zij met bloed bevlekt waren. Hierop terstond de doeken zamen-
gevouwen hebbende, beproefde h ij, nadat de dienst geeindigd was, de
vlekken uit te wasschen , doch ziende, dat alle moeite te vergeefs was,
bgsloot hij daaruit, dat e r , te zijner volkomene overtuiging, »een won-
der moest geschied zijn. De met bloed bevlekte doeken zijn, eenen ge—
ruimen tijd, in de kerk te B oxtel bewaard gebleven , en gaven aanleiding
tot onderscheidene bedevaarten derwaarts. Zoodra echter de Meijerij van
’s Hertogenbosch, ten gevolge van den Munsterschen vrede aan de Alge-
meene Staten was ingeruimd, zijn deze doeken van B oxtel naar Hoogstraten
overgebragt, waar zij, tot beden toe, in de hoofdkerk bewaard,
en op zekeren feestdag, ter eere van dit wonderwerk ingesteld, aan het
Volk vertoond worden. -De kerk van B oxtel heeft veel van hare fraaiheid
verloren, sedert zij, in het jaar 1660, voor de helft instortte. Daarna
is zij weder bersteld , namelijk het koor en de kruispanden , terwijl het
sebip der kerk reddeloos is blijven liggen , tot dat zij in het jaar 1827
weder geheel is opgebouwd en tot de kerkdienst bekwaam gemaakt.
De toren 9 een lioo^ cn sierlijk. gebouw, voorheen von een klok.*
kenspel voorzien , schijnt naar het model der hoofdkerk van s Hertogenbosch
gemaakt te t y n , ten minste heeft hij veel overeenkom&t