venste Sa^ er,j heeft men een fraai uitzigt over de stad en de om-
streken; maar hetgeen^deze kazerne bijzonder bezienswaardig maakt
is het kunstig gemaakt ijzeren traliewerk, dat men er voor ziet en zoo
weL on* zijne gedaante als zeldzaamheid opmerking verdient.
j j * t a *re Z i e k e n z a a l was voorheen een vrouwenklooster
van de orde der Reguliere Iianonnikessen van S t . M a r g a r e t h a , dat in
hetjaar 1461 gesticht werd, door J o i ia x I I , Heer van Bergep-op-Zoom ,
en in het jaar 1377 vernietigd is. Daarna diende bet tot een verbliif
van den Gouverneur der stad., die door den Markgraaf aangesteld werd ,
waarom het nog wei den naam draagt van G o u ve r n em e n t sh u is.
/'s ' s *1/ t “0g een fraa> gebouw , ofsehoon de kapel, de toren en het uur-
werk, m de belegermg van het jaar 1747, geheel zijn yprnield gewprden.
l)e voormalige L a k e n h a i , die de stad , den 20. Junii 1399
vergund werd dient thans tot M i 1 i t a i r e H o of d w a c h t , en de
Vl e e s c h h a l wordt tot een Magaz i j n d e r G e n i e gebruikt.. De
e T j n f f e n p o o r t is een oud gebouw, waardo'or de eigenliike stad
van de haven wordt afgescheiden.
Onder de verdere openbare gebouwen verdienen opmerking fj het
Groot Ar senaal , gelegen aan den Ham, omgeven met eenen ring-
muur, lang 6 0 , breed 13 eil. met twee verdiepingen en zolder, bevat-
tende vele oude en nieuwe wapenrustingen en een groot parkvoor kogelsta-
pels; het Klein Ar senaal , gelegen tegen den Walgang, lang 34 eil.,
breed 14 eil. met verdiepingen zolder; de Af fui t loots, in het hoornwerk
Belcaf, lang47, breed 11 eil., met verdieping; een Groot Bomvrii
Kr uidmagazyn, in het bastion Harte! , nabij de stallen, lang
3 / , nreed 8 en hoog 6 eil. , voorzien van eenen bliksemafleider, en
ruim genoeg, omal het buskruid te beyatten, dat, ip tijd yan vrede,
Mi de vesting noodig is; het Buskruidmagazi jn Dumont , nabii
het bastion Ede mögende , lang 12 , breed 6 e il, met verdieping, te
zamen hoog 3 eil; het buskruidmagazijn St. Jakobstogen, bij de
Waterpoort, aan de keel van bastion Unie , lang 1 2 , breed 3 eil.
voorzien van eenen afleider , doch niet bomvrij ; een b u skruidrr(aga-
zi jn, in het fort de Wat e r s e h a n s ; voorts nog 29 kruidkelders in
de poterne der bastions W i l l i a m , Pucel le, Coehoorn , Belvedere
Oranje Gadel i er e , H a r t e i , Ginkel , Hoogmpgende,
Edelmogende, Noyelle en in de ravelijnen Antwerpen, Dedem
en Stoelemat , benevens zeerbelangrijke mijngalprijen en kanonkelders'
De Groote ke rk, in het jaar 634 door de H. G e e r t r u i d a gesticht,
en aan haar toegewijd , behoorde, voor de Hervorming, aan de abdij
van Nyvel, mede door de H. G e e r t r u i d a gesticht, die aldaar gestorven
en hegraven is. Deze eerste kerk werd echter, dopr den brand van
het jaar 1397, geheel in asch gelegd; waarna er in het jaap 1442 ,
door J a n v a n G l i ä e s , _ terzelfder plaalse, een ander kerkgebpuw , veel
prächtiger dan het vorige, gesticht werd. Dit was een voortrcflelij|t
kunststuk , van gehouwen steen. Het schip der kerk was zeer hoog
en steunde op tien gropte pilarqn, vijf aan iedere zijde. Rondom
l Ac P f ad men eene verwelfde galerij, die breed was en yer-
scheidene kapellen had. Het koor der kerk , dat overwelfd ep
j c T C" °P eeniiie p’laren rustte, had de gedappte van
een dubbel kruis. Boven den ingang dezep kerk las men van ouds,
met gülden letteren : Sancta Gertrudis liujus terrae quondam Domina
Intervent, pro populo tuo ! dat is : Heilige G e e r t r u i d ! eer-
tyds Vrouwe dezer landen! Bid voor uw volk ! Dit opschrift
werd echter, reeds kort nadat de kerk bjj de Ilervorrnden ip
kwam, weggenomen. Men zag ook in deze kerk onder
s n 7“ “ "i s f Ä
gebrnik
scheidene aanzieniijite graisLeuei»,»«**— — HMH H B i “j _ j ;_
den Snaanschen oprlog, geschpnden en verwoest zijn ; onder die,
welke men echter later opgerigt had , vinden wij vernaeld de praalgra-
„„„ Ä X l Ä a .
weXide eenenXer Vraaijen toren, behalve no^ een lorentje op liet
i ■ Tn lipt i'aar 1412 werd zij tot eene kapittelkerk verheven,
stTande onder het opzigt'van 6enen Deken en acht Kaponniken, die
daarin de dagelijksche dienst waarpamen : de begeving van hare
S n d e stond aan de Abdisse van St. Geertrmda, te Nyvel. Deze
kerk werd in het jaar 1387 aan de Hery. gem. overgegeven , na
alvorens drie jaren door Soldaten te zijn bewoond. Bij de belege-
rijur van het jaar 1622 werd het oostelijke gedeelte van dit fraaye
gebouw verwoest, en gedurende de belegermg van het jaar 1747
toen de stad, door de boinmen en gloeijende kogcls ^der Franschen ^er
teisterd werd, geraakte zij benevens den toren in brand,^zpodat beide
in minder dan drie uren tijds , ten eenenmaal vermeld warem WnJ
was nog het geraamte, nadat al het houtwerk van binnen afgebrand
was, staande gebleven , maar in February van het volgende jaar s
mede hot hoog gewelf, met alle de pdaren , te gehjk ^
de liefdegaven" in het jaar 1749, door het geheele land mgezameld is ,
sedert, op het overgeblevene muurwerk, eene nieuwe kerk met eenen toren
gebouwd, die den 18. October 1732 werd mgewyd , maar op verre na
niet zoo groot en zwaar als de oude is. En aangezieu ook
nield was, is er in bet jaar 1770 een meuw aangebragt, datdc lO
April 1771 werd ingewijd. De Herv. gemeente , die hier laOO zielen
telt en tot de klass. van Breda, ring van Bergen-op-Zoom behoort,
werd vroeger door drie Predikanten bediend ; doch sedert het jaar
1809 heeft deze gemeente niet meer dan twee leeraars. In het jaar
1387 werd Mr. J a c o b u s B a s e I i u s , tot Leeraar in deze gemeente be
roepen, en deze is de eerste vaste Predikant geweest aangezien de
gem. vroeger door hulppredjkprs bediend werd. Onder de later hier
gestaan hebbende Predikanten, verdient bijzondere melding J a c o b u s
B a s e u u s , de zoon, die zieh , even als zijn vader door het schryven van
geschiedkundige werken onderscheiden heeft. De Predikanten worden
beroepen door een collegium qualißcatum, waarby , behalve de leden
des kerkeraads, ook drie leden uit de Stadsregering tegenwoordig zyn.
Reeds in het midden der 16e eeuw was dp Evangehsch- Luther -
sche geme en te te B e r g e n - o p - Z o o m z o o talryk , dat haar onder het
bestuur van den Aartshertog M a t t h i a s in lö7J ?f lö 7 8 ’ f"®
werd afgestaan tot het oefenen van hunne godsdienst. Later ,s deze
gem., door de onverdraagzaamheid der Hervottnden, geheel ten onder
geraakt tot op het laatst der 17e eeuw, wanneer zy grootendeels
door te B e r g e n - o p - Z o o m in garnizoen liggende mil.tairen , of hunne
afslammelingen , die zieh aldaar met der woon vestigden, zoodan.g was
t o e g e n o m e n f dat G e r a r d u s S a s tot Predikant werd aangesteld. Een,ge
jaren te voren, eer zij zieh in Staat zagen eenen Leeraar te onderhou-
den, stichtten de Ledematen elkander onderling des Zondags, met
lezen, zingen en bidden, en ontboden, om de drie maanden eenen
der Leeraren van Rotterdam , om bet H. Avondmaa te bedienen
Na het beroepen van eenen eigen Predikant moest echter de dienst
diens wonmg verrigt worden „ tot dat, December ^1702,