der PrediJf.an.t«n en andere kerkelijke bedienden te doen strekken. De
t|jd der stichting dezer kerk is niet te bepalen , alleen wect men , dat
onderscbeidene Heeren van R h e d a haar van tijd tot tijd vergroot en
■verbetcrd hebben, en onder deze Graaf E n g e l b e r t I , die in hetjaar!410
b>et prächtige koor voltooid en met vele sieraden verrijkt heeft. Ook
•»varen tfer eere van onderscheidene Heiligen in de beide zijpanden veer-
tien kqpellen gesticht, waarin door de Kapellanen de dienst verrigt werd.
in een dezer kapellen , d eN i s p e n s k a p e l genoemd , wordt nog een
iraai koperen doopvont bewaard. Deze kerk is van het koor tot de
westerdeur onder den toren, 283 v. (98 eil. 8 palm.) lang en van de znider
tpt de noorderdeur, 130 v. (40 eil. 7 palm 3 duim) breed. Het middel-
plaiojjd of dat van bet scbip der kerk is hoog boven den vloer rnim 33 eil.,
terwijl de npk van het dak nog ruim 9 eil. hooger is. In het koor dezer kerk
werd vroeger om de elfjaren, de vergadering gehouden der Znid-Holland-
Bcbe Synode, waartoe deslyds B r e d a gerekend werd, In den omgang van dit
koor ziet men de begraal'plaatsen van sommige der vorige Heeren van
B r e d a ; als : aan de noordzijde die van J a n v a n P o l a r e n , den eersten
d?e de heerlijkheid , dooraankoop aan zijn geslacht gebragt heeft, waarop
zyne beeldtenis, beneyens die zyner tw.ee vrouwen O e d a v a n H o o r n
en M e c r t e l d v a n R o t s e l a e r , de eene ter regier, de andere ter linker
zyde, in steen uitgehouwen zijn. Wat verder Oostwaarts van daar is
ßet graf van E n g e l b e r t I v a n N a s s a u en zijnen Zoon , J a n v a n N a s s a u
welke beide, benevens hunne vrouwen , daarop afgebeeld zijn als
kmelfnde voor een altaar. Doch deze beide tomben zijn , hetzij door
ouderdom , hetzij ter gelegenheid der beeldepstorm aanmerkelijk ge-
scbonden. Hierna volgt de alom vermaarde graftombe van E n g e l b e r t II
v a n N a s s a u en zijne gemalin L im b u r g v a n B a d e n , die als een zonder-
ling knnststuk van beeldhouwkunst geroemd , ja zelfs door sommigen
San M i c h a e l A n g e l q B u a n a r o t t i toegeschreven wordt. Graaf E n g e l b e r t
en zijne gade liggen op eene verheven zerk van zwart marmer , naast
elkander boven bet graf uitgestrekt ; . daar over is eene zware
talel van denzelfden steen, welke, door vier marmeren beeiden ; voor-
Stellende vier beiden van den oudcn tijd , op hunne eene knie limrende
gedragen wordt. Yoorts, debegraafplaats van J a n II v a n P o l a n e n , Heer
m n der Le k , die mede , m zijnen wapenrok, boven het graf is uitc-e-
houwen , met dit bijschrift: °
$$iti i e n ö e t f c e r r r a b im S i a n / ta a g h a n trc r KCßtße
e t i j e b a n m m bit i n t j a t r nn*S ®tnn / ai*S m e n
m i u f M € € € f €% ® / m öa jj&e in a ^ M i t a e n t . 55i ö t D o o r # ijn 3iele*
De toren dezer kerk is een Iraai konststuk. De vorige toren die to
.gelyk met de kerk gebouwd was, den 16 Febrjiarij 1437 ingestort zijnde
is men in het jaar 1468, in de week van 0. L. Y. visitatie , in Julij ’
me(, den bouw van den tegenwoordigen begonnen, die in het jaar 1309
zoo ver voltooid was, dat men er den 21 Julij van dat jaar het kruis
op kon plaatsen. Deze toren, die van den grond tot den lantaren
440 trappen hoog was , werd den lld en Mei 1694 door den bliksem
in brand gestoken, waardoor een voornaam gedeelte daarvan vernield
werd. Korten tijd daarna , door de milddadigheid , bijzonder van Koning
VViixEM 111, met eene verandering aan het boven werk, bijna tot deo
/ ii ,°SlC» ’ van de ke,'kvJoer af tot aan den haan toe, bijna
94 eilen hoog, weder opgetrokken zijnde, werd hij met nieuwe zware
klokken voorzien, aangezien de vorige door den brand versmolten waren,
terwijl hij in het jaar 1723 met een ongemeenw.eHuidend kloikenj
spei versierd werd. _ „
Voor eenigen tijd badden de* Her v. hier eene andere kcsk
k e n d a a l gehecten , welke aan de Westzij.de; d e r Haven Staat, en
mede met eenen kunstig gebouwden toren pronkt, waarop. in de laatsta
tijden eene telegraaf geplaatst was. Deze, veelal de Kl e i n e k e r k
geheeten, is bij het uitbarsten van den opstand in Belgie, eerst inge^
nornen, om er krijgsgevangenen in te bewaren, heeft daarna tot hooi-
en stroomagazijn gediend, en Staat nu ledig.
Er bestaat te B r e d a ook eene Waal sehe ol Eransche gemeence;,, diö
mede tot de klass. en ring van Breda beboort en 100. zielen telt. Voor deze
gem. werd, ten jarel390, C h r e t i e n d u Rxoc, door Prins M a u r it s tot Predi—
kant aangesteld. Zijn opvolger L a z a r e B a v a r d , moest in het jaar 1628
de stad verlaten , maar werd zoodra zij wederom in der Staten magt
was, in zijne dienst hersteld. In volgende jaren is deze gemeente door
twee Predikanten bediend, van welke de jongste den titel van extra«
ordinair Predikant had , thans echter wordt de dienst weder slechts door
Oenen Leeraar waargenomen. De k e rk , bij deze gem., in gebruik,
Staat in de St. Catharinastraat, ter plaatse, waar vroeger eene kapel
stond , aan den H. W e n d e e in u s toegewijd. Deze, in den grooten brand
van het jaar 1334, in asch gelegd zijnde, werd door eene ändern,
vervangen, die Graaf H e n d r ik v an N a s sa u , aan het door hem, tea
jare 1331 , verplaatste Beggljnhof toevoegde, sedert wanneer zij de he-
woneressen van dat gestiebt tot kapel diende, tot in bet jaar 1399,
toen zij, op bevel van Prins M a u r t t s , aan de Fransche gemeente werd
ingernimd. Deze, kerk is uitwendig van een spits torentje., inwendig
van een fraai orgel en nette zitbanken voorzien.
De E v a n g e l i s ch - Ln t h e rs e he gemeente te B r e d a , die tot
den ring van Rotterdam behoort, en behalve de roilitaire ruim 13 9 ,
doch met deze 200 zielen t e l t , heeft eene kerk ia de Veemarktetraat,
welke in bet jaar 1784 gebouwd is, ter vervanging van eene, welke
aan de noordzijde der Nieuwstraat, naast de stads Spilschuur, stond,
e n , in het daarop volgende jaar afgebroken zijnde, door eene bur-
gerwoning en tuin vervangen is. De thans bestaande kerk is eea
net en fraai gebouw, dat in het jaar 1837 onder den tegenwoordigen
Predikant, F r a n s G h r i s t ia a n B ü h r m a n n , aanmerkelijke herstellingei*
ondergaan heeft, bij welke gelegenheid tevens het minder gepaste op-
schrift, dat voorbeen boven den ingang stond : R e p o s a il l e b r s (d. i .
elders rust), door de meer toepasselijke woorden: Sou d e o G l o r ia
(d. i. Gode alleen zij de eer), vervangen is, zijnde terzelfder tijd
de daarneven staande pastorij mede veel verbelerd. Inwendig prijkt
deze kerk met een fraai orgel, terwijl in dit jaar (1840) de consisto-
riekamer aanmerkelijk verkleind , maar tevens verbetcrd en voor het ge-
bruik doelmatig ingerigt is. De eerste, dien wij als Leeraar in deze gem.
vermeld vinden , is geweest J u s t u s B r o u w e r , die den 20 Julij 1618
beroepen is, en den 23 Junij 1623 verjaagd werd; hoewel het meer daa
waarschijnlijk is , dat hier vroeger eene gem. bestond. Na de reductie
der stad B r e d a , onder de Staten der vereenigde Nederlanden, werd,
den 28 Maart 1638, in deze gem. beroepen J o h a n n e s K a l k b r e n n e r , die
den 23 April 1666 overleed. Den 24 Augustus 1767 werd , door den
Heer A b r a h a m M a t t h ia s C h om b a c h , Luitenant-Kolonel der Infanterie
in dienst dezer landen, en zijne huisvrouw C o r n e l ia V e r e y c k , een
fonds gesticht, eerst bestaande uit een kapitaal van 12,000 gülden
; doch later uitgebreid tot 20,000 gülden , waarvan de reuten