fabrijken, eene katoenenbontweverij, vier «pinnei tjen met Lantknolens
VQOr katoenengarens, eene fabrijk van hennepenbrandspuitslangen en
brandemmers en twee eichorcifabrijkcn. Er zijn ook bombazijn-, mar-
Seille- en bontfabrijken , alsmede drie brouwetijen , waar men zeer göed
hier brQUwt, dat ander den naam van Bornsehbier bekend is en ververzonden
wordt. De koopmansgoederen en de brandstoft’en worden eenen geruimen
lijd van bet jaar door middel van schuitcn , zompen genaamd , längs
bet rjviertje de Aa, af- en aangevoerd.
De R. K., van welke men hier ruim 2400 le lt, maken de statien
van Borne, Bornerbroek en Kolk-en-Her tme Bit.
De Herv., die hier ongeveer 800 in getal zijn, maken eene gem.
tiit, welke tot de klass. van Deventer, ring van Almelo behoort en
te B.orne eene kerk heeft. De eerste , die in deze gem. het leeraar-
ambt beeilt waargenomen, is geweest J ohannes N t i io f f , die in het
jaar 1603 te B o r n e is overleden. Het beroep gesehiedt door den ker-
keraad met medestemming van den eigenaar der havezatbe' Weleveld.
De Doopsgez., van welke men er 90 aantreft, die alle in het dorp
, zelve wonen, maken eene gem. u it, welke door eenen Predikant be-
diend wordt, en eene kerk te Borne heeft. De eerste vaste Predikant
dier gemeente is de tegenwoordige L achens v a n Cleeff , die in het jaar
1809 hier gekomen is. Het beroep gesehiedt door de mansledematen.
De Israeliten , wier getal hier ruim 80 beloopt, hebben er eene ker-
keiijke bijeenkomst.
Men heeft in deze gem. drie scholen, als: eene te Borne, eene te
Bornerbroek en eene.te Senderen, dietezamen door een gietal van
478 leerlingen bezocht worden.
Vroeger had men ook in deze gem. de havezathen Weleveld,
Grootkuis en Homberg, welke alle drie afgebroken zijn, zijnde de
eerstgenoemde havezathe de plaats , waar de beroemde Geleerde Rad>-
-800» I I e rm a n S c iu b l e . geboren is en gewoond heeft.
Het dorp B orne ligt 2 u. Z. O. van Almelo, 1J u. N. O. van Beiden
, aan den straatweg .van Zwolle naar de Pruissische grenzen. -Het
telt in de kom van het dorp 183 b. en 284 huisgezinnen., te zamen
uitmakcnde ruim 1200 zielen.
De dorpskerk, die voor de Hervorming aan den H. S t eph a n o s was
toegewijd, stond destijds onder het palronaatschap van den Drost
van Overijssel, hoewel men elders opgeteekend vindt, dat het regt ivan
patronaatsehap aan St. Lebuinuskapititel te Deventer toeliehoorde. Den
7 Mei.1420 werd hier eene vikarij yan Qnze Lieve Vrouw gesticht, en
hegiftigd door M ach te ld van d e r S o u w e , Overste der Nonnen te Almelo
en door twee Priesters, te weten J odan en J acob Hilbingii, m e t1 dat
beding, dat het regt van voorstellingde Rloostervoogdesse -van Almelo
zoude, toebehooren. Maar den 27 Mei 1444 werd de gezegde: vikarij
door R ud o l f van R ie p h o l t , den drie en vijftigsten Bisschop van Utrecht,
uit de kerk van B orne in die van A lm e l o overgebragt, en is met
den last hezwaard, dat de bezitter, eens ter maand, de mis
moet doen in de, kerk van B o r n e , en driemaal ter week in het gezegde
Nonnenklooster. Thansis. deze kerk bij1 de Horvormden in gehruik.
Het is een zwaar gebouw , met eenen hoogen toren, en van een orgel
voorzien.
Do R.. K. kerk , aan den II. S t eph a n u s toegewijd, is in het jaar
1788 geboowd en in het jaar 1818 hersteld. Zij heeft eenen toren,
doch geen orgel. De statie,, die tot het aartspr. van Twenthe behoort,
wordt door eenen Pastoor bediend , en. telt ongeveer 1300 zielen.
De Doopsgez. kerk is een klein doch net gebouw, zonder toren oß
°r^De dorpschool wordt door een getal van 290 leerlingen bezocht.
Er is hier ook een distributiekantoor voor de brieven. _ '«MB. ■ •■■■
B orn e is de geboorteplaats van G e r a r d c s P o t c am p , Paussehjk Vicariua
in de Nederlanden, 16 Dec. 1708. •«*•« - 1 Aa
BÖRNE, volgenssommige de eigenlijke naam van hist watertjeöe
in Twenthe y prov. Overijssel. Zie Aa-, I '
BORNEBROOD, pold. op het eil. Schouwen , prov. ¿eelantt. ' Aie
B o r r e b r o o d . d • 7 J < 7 - ; m BORNEDIEP, voorm. zeeboezem in d e prov. bnesland. Aie ittm-
DELZEE. * • i l Tk ’ BORNEO, eigenlijk B orni of B o e r n i « bij sommige Inländers P o l o -
K l e m a t a n en bij anderen B a r n o e i genoemd eiL in O o s t - I tot'
de Sanda-eilanden. behoorende, en zieh van 4 30 Z. B. tot I 10 N» f-
en van 126° 46' tot 136' 48' 0. L. uitstrekkende- v
Het liat O. van Sumatra, N. van Javaen W. van Celebes, wordt ten-
N. W. en N. bespoeld door de Chinesche Zee, ten N. 0 . door de Solo-
zee, ten 0 . door de Zee van Celebes en de Straat van Makassar , ten
Z. door,de Zee van Java , ten Z. W. door de- Straat van Rarimata, en •
ten W. door de Golf van Siam en de Chinesche Zee. Men houdt het voor-
een der grootste eilanden van den aardbodem, als hebbende het^eeno •
lengte; van ongeveer 12° of 240 u. en eene brefedte van 10 ot 2ÜU u .■
Terwijl men de vlakken inhoud op ongeveer 11,300 v. m. schatt ' •
Het is een vrij regelmatig vierkant vlak, dat aan de •noordoos-
telijke zijde eenen langwerpigen uithoek heeft en wiens zijden op onde'r-'
scheidene plaatsen vooruitstekende punten vertoonen.
Deaanmerkelijkstekapen zijn: Aar t -Gi jzenshoek, St. Antonie- '
hoek, Ta n d j o n g - A r o n , T andj -ong'Baraom, Tand jong Brornw
of Denteko mshoek, Tandjong-Datoe, Raap-Ror p a on j 1 and-
jonp-Ladi , Ta ndjo ng-Ma tej , Tandjong-Mora, of Moewarap
Oed j ond-Se l a ta n of Buidhoek, de Oosthoek, ; Ta n d j o ng-*
Rodi , Ta n dj ong-Sab ao n, T a n d j o n g - S amb a r , T a n d j o n g -
S amp a nma n g i o of T a n d jo ng -Mä t e r , T a n d jo ng-Si sor de.
S lij kh o ek of Rij v e r s boe k- ook de V l akhoe k genaamd en T a n d -
j o n g - T a pej . . „ . . ,
De grönd van di t , bij uitstek vruchtbare, eiland is aan de Au I d en
Westkust zeer moerassig; aan de Noord- en Oostkust is dit m*ii-
der het geval. Längs de oevers der rivieren zijn banken , die in deö'
regentijd overstroomd worden, door het rivierwater , dat^telkens snh
achter laat , uit welke slib, zoowel, als dobr de aanspoeling uit zee,
gedarig nieuw land gevormd wordt, hetwelk men hier en daar tot r>jst-
bouw heeft aangewend. Op deze wijze is de geheele iritgestrektheid lands1
ontstaan ten W. van het gebergte Randang, in het landschap Landak, welk
gebergte tegenwoordigmeer dan 8 u. van zee verwijderd is. Dit läge en moe-
rassige Strand is bij uitstek vruchtbaar en zoude, bij eene behoorlijkebebou-'
wing , eenen grooten overvloed van alle de producten van Java voort--
brengen. De hoogere gronden zijn, bij afwisseling , -zand en kleiachtig.
Onder de bergen , die men er aantreft zijn er die rijk aan allerlei
delfstoffen zijn. Van het N. naar het Z ., loopt digt längs de kiist ,-
een uit drie ketenen bestaande gebergte, hetwelk veel kristal oplevert j
en hierom door de Nederlanders R r i s t a l g e b e r g t e genoemd wordt,
een der toppen is de vnnrspuwenden berg Tigabla. Over het alge-1
ineen is het eiland op vele plaatsen vulkanisch en aan geweldige aaud“