zelden of in het geheel niet gebruikt worden, om eenen pot te vuur
te zetten. Aart allé huizen zijn tvvee deuren , waarvan de hoofddeur ,
welker drempel wordt weggenomen , waardoor de ingang wel drie of vier
voetboven den grond verheven is , voor ieder lid des huizes hoogstens drie-
malen gebruikt wordt, namelijk bij het doopen , trouwen en begraven,
als wanneer er een drempel, tot dat einde, gelegd wordt 5 terwijl overi-
gens de kleinere deur tot dagelijks gebruik dient. In ieder huis heeft men
00k eene pronkkamer. waarvan de vloer niet betreden wordt ■ dan om
ze schoon te maken, of bij gelegenheid van eene bruiloft of eene be-
grafenis. Het fraaiste en kostbaarste huis van B r o e k is d a t, betwelk
in bet begin dezer eeuw, aldaar door den Heer Ditmars gebouwd en van fraai
plantsoen omgeven is, wordende dit voor het schoonste gebouw , benoorden
h e tlJ , gehouden. De straten van dit dorp, die in het jaar 1661 gelegd zijn,
worden meerendeeis längs de huizen, figuurswijze, met wit zand bestrooid en
zijn zoo rein en schoon , dat men , om geene onzuiverbeid te veroorzaken ,
zoude kunnen vérlokt worden, om den gemeenen weg, ongeseboeid te
bewandelen. Ailes wat slechts eenige onreinheid kan aanbrengen ,
wordt zorgvuldig geweerd. Ook is het niet geoorloofd met eene brandende
pijp tabak längs de straat te gaan ; hoewel dit laatste ook ter
vermijding van brand verboden is. Er wordt aile maanden eene al-
gemeene schouwing gedaan, om aan het zindelijke onderhoud der
straten niets te laten ontbreken.
De kerk was voor de Hervorming aan den H. N icoeaa s toegewijd.
De pastorij stond ter begeving van de Graven van Holland, maar de
bevestiging moest bij den Aartsdiaken van Utrecht gehaald worden.
Zij had een inkomen van dertig Rijnsche guldens , die uit de land-
vruebten opgebragt werden. Deze kerk is een fraai, becbt en luchtig
gebouw , gedekt met twee kappen , die van binnen door zeS pilàren
ondersteund worden. Zij is, binnenwerks, 88v. (27 e ll.6 palm. 2 v.) lang,
behalve het koor , dat eene lengte van 25 v . (7 ell. 8 palm. 5 v.) beeft, en
62 v. (19 ell. 4 palm. 6 v.) breed is. Zij was, tot in het jaar 1720 , van
rondom met geschilderde glazen vèrsierd , die men toeri , omdat ze door
oüderdom zeer beschadigd waren,’ alle, uitgezonderd eén, beeft weggenomen.
Dit overgeblevene, of liever geheel vernieuwde glas , betwelk, in he
jaar 1720, geschilderd is , heëft vijf afdeelingen of vakken. In het eerste
vak wordt de brand der kerk, door de Spanjaarden, in het jaar 1573,
vertoond, met eenige Spaansehe Soldaten en vlügtende dorpeli-ngen.
In het tweede beschouwt men , hoe het muurwerk dezer kerk , met
een rieten dak is gedekt, om het gebouw tot godsdienstoefenîng geschikt
te makeri, hetwelk in het jaar 1585 voorviel. Het derde vak stelt
de kerk voor, zoo als die in het jaar 1628 gedeeltelijk hermaakt en
aan de zuidzijde met den tören werd verbonden. In het vierde vak
ziet men de kerk ten volle weder hersteld, in dezelfde gedaante als
zij voor de verwoesting geweest was en zoo als zij , sedert den nieuwen
opbouw, in het jaar 1639, gezien werd. Onder ieder dezer vier vakken
heeft men een zesregelig versje ter uitlegging. In het vijfde of
laatste vak, waarvan de afbeelding, door eene toepasselijke schriftuur-
plaàts, zijnde L ukas X III, vs. 26 , wordt opgehelderd, is eene kerk-
vergadering afgebeeld ,- en ter eener zijde het zinnebeeid der enge poort,
die ter heerlijkheid uitloopt, doch ter andere zijde de wijde poort,
die ten verderve leidt. De predikstoel, die voor eenen der fraaisten van
gansch Noord-Holland gehouden wordt, is geheel met sakerdaan- en
ebbenhout overtrokken, en met zijnen trap en kap zeer prächtig, met
kenrlijk lofwerk versierd. Deze predikstoèl, met het doophek, hetwelk
zeer zindelijk is en het koperwerk, dat insgelijks ztjne sreraden heeft,
werd bij het hersteilen der kerk, in het jaar 1685, door J a s S im o i j s z .
R i j z e r , burger te Broek , en zijne huisvrouw G r i e t j e J amsz , geschonken.
Öp de zes koperen kerkkroonen, waaronder drie zeer zware , zijn
omschriiten gegraveerd.en sommigen zijn met beeidwerk versierd. In het
jaar 1833 werd deze kerk van een goed orgel voorzien. De toren is
van den grond af, tot aan den omgang ,• Vierkant ter hoogte van
70 v (21 ell 9 palm. 7 v.) en gaat met nog eene vierkante hoogte, die
minder breed is , van hier nog 50 v. (15 ell. 7 palm.) hooger, wanneer
de achtkante spits , die er in het jaar 1648 op geplaatst i s , ter hoogte
van nog 30 v. (9 eil. 4 palm. 2 v.) tot aan den weerhaan naar bovcn
rijs t, zoodat de toren in het geheel 150 v. (ruim 47 eil.) hoog is.
Het R a a d h u is , staande aan de noordzijde van het d., ten W. van
den kerktoren, is in het jaar 1721 nieuw gebouwd, in plaats van een
ander, dat aan de zuidzijde stond. Het heeft boven maar een ver-
trek , hetwelk tot vergaderzaal der Regering gebruikt wordt. Daar
onder was vroeger de dorpschool, doch, dit lokaal daarvoor te klein
wordende , heeft men, in het jaar 1826, eene ruime en fraaije , afzon-
derlijk staande school gebouwd , zoo als er weinige gevonden worden.
Deze school wordt door een gemiddeld getal van 170 leerlingen be-
zocht; terwijl het voormalige locaal thans gebruikt wordt tot andere
plaatselijke noodwendigheden.
Ook heeft men te B r o e k een goed, in het jaar 1775 gebouwd,
W e e s h u is ; alsmede een distributiekantoor voor de brieven.
Bezienswaardig is er de tuin , in het begin dezer eeuw door den Heer
B a k k e r aan gelegd, waarin men eenen koepel ziet, die men voor de
fraaiste van geheel Noord-Holland houdt. Deze tuin wordt dan ook door
vele buitenlanders bezocht, even als de P a lm tu in , aldus genoemd
naar het aantal figuren, van palm gesneden, dat men er ziet; a ls :
eene tafel, met glas en- flesch, stoelen, eene ladder, onderscheidene
liggende en zittende honden, eene paauw , eene sirene j welke laatste,
ten gevolge van den watervloed van het jaar 1825 veel geleden heeft.
In het jaar 1420 kwamen de opgezetenen van B r o e k met die van
M 0 n n ic k en da m overeen, tot het leggen van eene sluis in die stad.
De Spanjaarden namen dit dorp in het jaar 1575 in , rigtten er
vele moedwilligheden aan, verbrandde er vele huizen , alsmede de spits
van den kerktoren.
In het jaar 1624 ontvingen die van B r o e k , met die van M o n n ic -
k e n d a m , R a n s d o v p en X u i d e rw o u d e , octrooi tot het bedij-
ken van de Broeker- en Buikslotermeren.
Door.den watervloed van Februarij 1825 werden in deze gem. oO huizen
vermeid, en vele anderen onbruikbaar gemaakt, terwijl men een
verlies van 514 stuks hoornvee, 1096 schapen en 13 paarden te be-
treuren had.
Het wapen van B r o e k - i s -W a t e r ea sd bestaat uit eene witte zwaan ,
op een rood veld, staande op eenen groenen grond, houdende in de
regter poot zes vergulden pijltjes, en hebbende om den hals een bandje
van eene bruine kleur. -
BROEKXANT, geh. in de Meijerij van ’s Hertogenbosch, kw. Peelland
, prov. Noord-Braband, Derde distr., arr. en 3 u. N. O. van
Eindhoven, kant., en 1J u. N. van Helmond, gem. Beek-en-Donk,
i U- 0 . van, Beek; met 470 inw.
BROEKKANT, geh. in de Meijerij van ’s Hertogenbosch, kw. Peelland
, prov. Noord-Braband, Derde distr., arr. en 4 u. Z. Z. 0 . van