69fr BR E.
Verdere inrigtingen van weldadigheid zijn: de M i l i t a i r e Z i e k e n -
za a 1 in het voormalige Hu i s v a n Brecht , in de Singelstraat, helwelk
doordien het, in het jaar 1831, toen een groot gedeelte des legers in
en om B r e d a lag , te klein bevonden werd , met het Gouvernement ver-
eenigd is geworden , door het afsluiten van een gedeelte der tusspheu beide
deze gebouwen gelegene Singelstraat, zijnde het laatstgemelde gebouw
thans echter weder daarvan afgescheiden ; het A r m k i n d e r h u i s aan
de Oude Vest, waarin wezen van Hervormde ouders, geeri burgers of le-
dematen zijnde, opgenomen worden ; Abr ah ams - s c h o o t , op de Bosch-
s tra a t, bestaandeuit dertien huisjes , waarin bedeelden van de Hervormde
Diaconie vrije woninggenieten; eene LiefdadigeCommi s s ie, bestaande
uit 1 President en vijf Leden, ten doel hebbende , des winters, uit inge-
zamelde liefdegaven, ambachtslieden, die zieh tijdelijk zonder werk
bevinden en van geen der armbesturen understand genieten , in hunne
behoefte te gemoet te körnen ; eene distrikts-commissie van het Fonds
t e r a a nm o e d i g i n g en o n d e r s t e u n i u g va n de gewape n -
de d i e n s t in de N e d e r l a n d e n ; eene subcommissie van de
Ma a t s c h a p p i j t o t v e r z a c h l i n g van h e t l o t van b e h o e f -
t i g e K r a am v r o u w e n en d e r z e l v e r pas g e b o r e n k i n d e -
r e n ; eene B a n k v a n l e e n i n g ; en twee B e g r a f e n i s b u s s e n .
Onder de wetenschappelijke inrigtingen te B r e d a , verdient voorzeker
eene eerste plaats de Ko n i n k l i j k e Mi l i t a i r e A k a d emi e , eene
instelling, ten doel hebbende, om jongelieden , die daartoe aanleg en
geschiktheid bezitten , tot Officieren voor alle wapenen en tot Ingenieurs.van
den waterstaat zoo voor de dienst in Nederland als in Oost-Indie , weten-
scbappelijk op te leiden. Zij is geplaatst in het voormalige K. a steel van
Breda (zie over dit gebouw bet art. B r e d a [ K a s t e e l v a n ] ) . , hetwelk daartoe
zeer doelmatig is ingerigt, als bevattende ruime leerzalen , lucbtige slaap-
plaatsen enz. Yooral bezienswaardig zijn: de welvoorziene modelzaal;
de fraaije , uit meer dan 9000 banden bestaande boekerij , waarin men
de voornaamste werken over wis- en krijgskunde , alsmede betrekkelijk
de vaderlandsche geschiedenis, bijeen vindt, en de uitgestrekte zaal
van uitspanning, prijkende met portretten van Z. M. den Koning,
door J. B. v a k d e r H u i s t ; van W il l e m I , Prins van Oranje,
door C o r n e l i s K r u s em a n ; van M a i ir it s , door I saa c S c h o um a n ; van
F r e d e r ik H e h d r ik , door F r e d e r ik L o d e w i jk H u y g en s ; van W il l e m III,
door C o r n e l i s K r u s e m a n , en van den Generaal F r a n c o is N ic o l a a s F a g e i ,
door L. A. V in c e n t ; welke portretten bet begin uitmaken van eene
beeldengallerij van roemrijke Nederlandsche helden en vermaarde
mannen, h ier, uit vrijwillige bijdragen der Officieren, Leeraars en
Radelten, op te rigten. Aan deze Akademie, die onder het besluur
van eenen Eersten en eenen Tweeden Kommandant Staat, wordt on-
derwijs gegeven door drie Hoogleeraren, eenen Lector en 30 Officiers
en burgerlijke Leeraars van verschillenden rang, terwijl er zieh thans
190 Kadets bevinden.
In het jaar 1646 werd er door Prins F r e d e r ik H e n d r ik te B r e d a ,
eene I l lust re school opgerigt, waartoe het Klooster van St. Cathari-
nendal werd ingeruimd, en waarbij eene ontleedkamer , kruidhof en
rijschool gebouwd werden. Door de daarop volgende oorlogen en mis-
schien nog andere oorzaken ging deze school al spoedig te niet, wordende
de daarvan nog overige gebouwen tegenwoordig door de bezetting tot
kasernen en andere doeleinden gebruikt.
Thans is er te B r e d a nog eene Latijnsche school , die reeds voor het
jaar 1300 moetbestaan hebben, aangezien J a c o b u s Z e v i t iu s des tijds tot
B R E. 697
Rector dier school benoemd werd. Boven den ingang dezer school Staat
in hardsteen uitgebouwen : D e o P a t r i a e J d v e n t u t i S a c r u m G y m n a s iu m
B r e d a n u m (d. i. Bredaasch Gymnasium aan God, het Vaderland en de
Jeugd gewijd). Tegenwoordig wordt aldaar onderwijs gegeven d o o F eenen
Rector eenen Conrector, en eenen Onderwijzer in de wiskunde ; ter-
wijl zij door 20 leerlingen bezocht wordt. Ook heeft men aan deze
school eene kleine bibliotbeek , meest auctores classics bevattende.
Verdere wetenschappelijke inrigtingen zijn: het bij uitstek goed in—
gerigte S t a d s t e e k e n i n s t i t u u t , waar door 2 leeraars aan
190 * leerlingen, als 160 voor het handteekenen en 30 voor de bouw-
teekenkunde, onderwijs wordt gegeven ; het in het jaar 1837, door den
Hoogleeraar P. P. R o o r d a v a n E y s i n g a , opgerigte B r e d a a s c h Ge-
n o o t s c h a p v a n VVet e n s c h a p en L e t t e r k u n d e , onder
de zinspreuk : Oritwikkeling is het doel, met 16 leden; eene afdee-
ling der Maatschappij van Bee i d e n d e Kü n s t e n , met 70 leden;
een département der Maatschappi j : Tot IVut van t jdlgemeen , dat
den 1 Januarijl8'i6 is opgerigt en 33 leden t e l t , en hetwelk ’s winters
, door middel van inschrijving , voeding en brandstof aan de be-
hoeftige volksklasse verstrekt en eene spaarbank heeft opgerigt ; drie
muzijkgezelschappen , als: de Harm o n i e , dat reeds in het jaar
1789 opgerigt is, maar , later in verval geraakt zijnde, den 4 December
1824 weder hersteld werd , en 30 werkende , henevens 30 honoraire
leden te lt; de Ph i l h a r m o n i e , in het jaar 1837 opgerigt en 30
leden teilende; en de zangvereeniging Concordia, in October 1838
opgerigt en uit 60 leden bestaande.
Ook heeft men te B r e d a nog twee S c hu t t e rs ge nool sc ha ppe n,
als: de Karner of Broeder schap van den Voet- of Kruisboog,
gemeenlijk in de stadsscliriflen de Oude Sch üt te n of het Oude
Gi ld van St. Jor is genaamd, thans 30 leden teilende; en de
Karner of Broeder schap van den Edelen f landboog, anders
gezegd van S t. Sebas t iaan, tegenwoordig met 16 leden. Vroeger
had men er nog eene dergelijke instelling, namelijk de Nieuwe
Sc h ü t t e n of Klovenier s , anders genaamd het S t. Anthonies-
Gi ld; dan, deze is reeds op het einde der vorige eeuw te niet gegaan.
Er zijn 16 scholen , onder welke : 1 stads Fransche en Nederduit-
sche kostschool, met 63 leerlingen , drie particulière kostscholen voor
jonge heeren , drie partikuliere kostscholen voor jonge jufvrouwen,
acht particulière dagscholen, en eene stads armenschool, aan welke
laatste 1 Hoofdonderwijzer en 4 Medeonderwijzers geplaatst zijn, terwijl
zij door 300 leerlingen bezocht wordt.
Men heeft te B r e d a het grenspostkantoor en eene station der paarden-
posterij,
De volgende beroemde mannen zijn te B r e d a geboren; de godge-
leerden : A n s e em u s S m it , gezegd F a b e r , •{• in 1449 , als Protonotaris van
den Apostolischen stoel en Aartsdiaken van Henegouwen in de kerk te
Luik ; G u e ie l m u s A b s e l i b s , f 3 Augustus 1471, als Prior van het
Carthuisers klooster te Brugge; G e r a r d u s d e B r e d a , j - in 1474, na zieh
door onderscheidene Schriften te hebben beroemd gemaakt ; L a u r e n t iu s
v a n R o s e n d a a e , vermoedelijk in het jaar 1499, terwijl zijne Schriften
nog in Mss. voorhanden zijn; J o h a n n e s B r ü h e s iu s , geb. 3 Mei 1327,
•f den 10 Sept. 1620, na Deken van het domkapittel te Utrecht geweest
en later tot Aartsbisschop aldaar benoemd te zijn ; M a c a r iu s H a v e r m a n s ,
geb. 30 Sept. 1644 , t 20 Februarij 1680 , als Hoogleeraar in de godge-
leerdheid tc Antwerpen ; P a u e u s H u e s i u s , geh, 23 Dec. 1633 , f 14 Jan,