namelijk het H esensermeer vroeger , eri Let Wi e uw e r d e rme c r i t f
1834, in vruchtbaar laud lierscnapen, zoudat alleen het niet groote
B r i t sw e r d e rm e e r nog aanwezig is.
Over het geheel is het land vlak en effen , en alleen de dorpen zljn
meestal op eenen iets hoogei’en grond gestiebt, hetwelk bijzonder met
de kerken het geval is.
Onder de dorpen Jorwerd, Oosterlittens en Winsum, bevinden zieh
versclieidene terpen , 'waarvan die onder Winsum verreweg de grootste
en hoogste is ; en hoewel die onder Jorwerd en Oosterlittens eerder
door de natuur gevormd scbijnen, geeft de regelmatigheid van de terp
te Winsum wel aanleidiug om die, of althans de verliooging daarvan,
aan menschen liandcn toe te schrijven. Hoewel thans geheel binnenlands
gelegen, voorziet deze grietenij echter met 6,401 floreenen mede in het
onderhoud van de belangrijke zeedijken, genaamd d e Z e e d i j k e n d e r
v i j f d e e l e n b in n e n d ij k s , waarvoor, naar het gemiddeld bedrag
over de laatste 20 jaren , per floreen jaarlijks betaald is f 1,71, 73.
Vroeger waren hier eene menigte stinsen of staten, maar, zoowel
de vernielende tand des tijds , als de veranderde levenswijze onzer voor-
vaderen , hebben de meesten geheel doen vervallcn en vernietigen , en
het aandenken daarvan blijft alleen door den aanleg der grachten en
singels , alsmede door het nuttig aanwenden der oude steenen, bij het
tegenwoordige geslacht bewaard.
Onder de beroemde personen in deze grietenij geboren of geleefd
bebbende, kunnen,onder meer anderen , als staatsmannen genoemd worden:
K e ib p e van U nia , Grietman van Leeuwarderadeel, die op Lfnia-state te Beers
in de 13de eeuw woonde; de in 1494 verkozene, hoewel dit hoogste
fcerambt niet aanvaard hebbende, laatste Potestaat van Friesland, JuW
of J ulius van D ekama, welke op Dekama - state, te Baard , zijn verblijf
hield ; de gebroeders H ector en A esge van H oxwier te Mantgum in het
midden der 16e eeuw : de eerste, na als Raad in den Hove van Friesland,
onder andere werkzaamheden , ook in 1339 een bestek te hebben
opgemaakt en vastgesteld, waarnaar de toen vervallen Slachtedijken
der Vijfdeelen zouden worden opgemaakt, als President van het Hof van
Utrecht, ovCrleden ; de laatste was Grietman van Franekeradeel en beide
waren Ridders van de orde van het Gulden Vlies ; en eindelijk S eerp
van G alama , die , in het laatst der 16e eeuw, Grietman dezer deele
zijnde , zoowel met de pen als met het zwaard , de aloude vrijheid der
Friezen tegen de Spaansche dwingelandij hielp beschermen. lerwijl ook
nog verscheidene leden uit het beroemde geslacht der A ylva s , waarvan
het mannelijk oor thans is uitgestorven , de betrekking van Grietman
dezer deele bekleed hebben, en tevens, tot de hoogste eerambten in
dit gewest geroepen , daaraan, even als aan het geheele Vaderland,
gewigtige diensten hebben bewezen.
Onder de geleerden kan deze grietenij bogen op H ajo P ierius W in-
seiöius en zijne zonen , de beide Professoren aan de Franeker Akademie,
M enelabs en P ier ib s W insemius of van W insum , waarvan de laatste
zoobekendis door zijne. Kronijk en andere werken over Friesland; zoo
ook op eenigen uit de S chotarussen , welk geleerd geslacht door vijf
Professoren den roem der Friesche Akademie mögt helpen handhaven,
eil waarvan Christianbs , door de uitgave van zijne Geschiedenis en Be-
schrijviiuj van Friesland en andere werken , het nageslacht ten duurste
aan zieh verpligt heeft; terwijl zijn zoon B ernardos S chotanus ä
S terringa, destijds Medicivw et Matlieseos Studiosus, op last der Staten
vau Friesiand, de zoo bekende kaarten van Friesland en der grietenyen
m -var .■
B A A. 9
heeft helpen opmaken , en naderhand, als een nieuvr werk, de groote Atlas
van Friesland heeft vervaardigd en uitgegeven, waarvan de naaow-
keurigheid nog ten huidigen dage niets te wenschen overlaat. Deze
Ghristianus S chotanus, wiens vader als Predikant te Britswerd en Wieu-
werd was overleden, is in den jare 1671 te Britswerd begraven,
waarvan nog de in de kerk liggende grafsteen getuigt.
Eindelijk heeft A n n a M a r i a v a n S c h u rm a n in de , toen door J e a n d e L a-
b a d ib te Wieuwerd, op de stins Thetinga, opgerigte vereeniging der
zooeenaamde Labadisten nog eenen gerusteu ouderdom mögen beleven,
aiwaar zij , in 1678 , op het kerkhof begraven is.
BAARDERBUIREN of B aardeburen , geh., prov. Friesland, kw.
Westergoo, griet. Wonseradeel, arr. en 3 u. N. W. van Sneek, kant.
en l j u. N. van Boisward, 3 min. 0 . van A n im , waartoe het behoort.
BAARDWIJK, gem. in het Land-van-Heusden, prov. Noord-Bra-
baud, arr. ’s Hertogenbosch, kant. en distr. Waalwijk (9 k. d., 4 m. k.,
9 s . d.), 31° 41' 43" N. Br., 22°43'28" 0 . L., palende N. aan degem.
Brongelen-Hagoort-Gansoijen-en-Doeveren, 0. aan Oudheusden-Elshout
en-Hulten en Drunen , Z.aan Loon-op-Zand , W. aan Waalwijk.
Deze gem. bevat niets dan het d, Baardwijk en daarin ongeveer
1100 inw., onder welke 160 Herv., terwijl de overige R. K. zijn. Da
inw. vinden meest liun bestaan in den landbouw.
De gem. B aa rdwijk is eene heerlijkh., die vroeger hoog en laag geregt had,
en waarmede in het jaar 1407 zekere F oyke F oykensz. , in 1413 H ugo
VAN WlELESTEYN FoYKENSZ. en in 1438 G eERTRUID VAN WlELESTEYN V e r le id
werden, welke laatste haar in 1443 aan Heer D ied er ik van M erwede ,
ridder, Heer van Elhcn en Meeuwen, Kastelein van Geertruideiiberg , en
Dijkgraaf van Zuid-Holland overgaf, door wien,in het jaar 1447, deze heer-
lijkheid , bij toestemming van den Graaf van Holland , aan zijnen zoon
K laas van M erwede is opgedragen, die haar zijne dochter M achteld
naliet welke bij haar huwelijk deze heerlijkheid in het geslacht van
de J onge overbragt. Thans is zij in eigendom toebehoorende aan Mevr.
de Gravinne de H ochstadt , douariere van den Baron R enatus d ’O verschie
W isb e r g , als mobilaire en tochtenaresse erfgename der goederen van
gezegden Baron d’O verschie W isberg.
Het d. B aa rdwijk of B a a r tw ijk ook wel B a a rw ijk , B ardw ijk en
B a r tw ijk geschreven , is een van de dorpen , die de Langstraat uitmaken ,
cn 3 u. W. van ’s Hertogenbosch, 1 u. Z. van Heusden , £ u. 0 . van
Waalwijk gelegen. Het is een zeer aanzienlijk dorp, dat volgens sommigen
reeds in de zesde eeuw door de Denen zoude gesticht zijn, terwijl anderen
willen , dat het zijnen naam ontvangen hebbe van de Longobarden,
wier wijkplaats het zoude geweest zijn; beide meeningen zijn echter
slechts op gissing gegrond, en missen alle bewijs.
B aa rdwijk is een der dorpen , die, bij den iubraak en overstrooming
van den Grooten Zuid-Hollandschen waard, op den 18 November 1421,
ondergeloopen , maar een der 34 , die naderhaud weder droog geworden
zijn; vele inw'oners verloren daarbij hun leven, terwijl anderen groote
schade aan huis en have leden.
De R. K. hebben hier eene kerk, die aan den U. Paus en Martelaar
C lemens toegewijd en in 1836 geheel veruieuwd is, De statie, die
930 zielen te lt, en door eenen Pastoor bediend wordt, behoort
tot het voormalig bisdom of vic. geuer. apost. van 's Herlogen-
losch, dek. van Geertruidenlerg. De Herv. kerk is een oud gebouw ,
dat tot de gem. van Baardwijk-en-EIshout behoort.
Voorts heeft men hier een gasthuis voor oude mannen , zijnde het
eenige gesticht van dien aard, dat ten platte lande van Heusden gevon