duur genoeg t e s t a a n kwam. A delbold kwam ten tweede male in
het Teld, maar liij lccd eene gedachte nederlaag, zoodat hij te
naatnvernood inet ccn schuitje ontkwam ; zijne magt alzoo gebroken
ziende, maakte hij vrede nict D ir k , daarbij afstand doende van alle
regten op de Holländers en de Friezen , en aan den Graaf onder anderen
.B odegraven lalende, dat in het jaar 1117 aan Woerden kwam,
en sedert allijd daarmede een gcdeelte van het graafschap Holland heeft
uitgemaakt.
BODEGRAVEN, gem. in het balj. van Woerden, prov. Zuid-
Holland, arr. Leyden, kant. Woerdeii, (14 k. d. , 16 m. k . , 5 s. d.
2 afd.) ; palende N. aan de gem. Aarlanderveen en Nieuwkoop , Z. 0 .
aan Zegveld, 0. aan Waarder, Z. aan Lange-en-Ruige-weide en
aan Zwammerdam , W. aan Zwammerdam.
Deze gem. wordt door den Rijn in twee deelen gescheiden , waarvan
het eene deNoordzi jde van Bo d e g r a v e n en het andere de Zu id-
zijde van Bodegraven genoemd wordt. Zij bestaat uit de volgenda
vijf polders : den Mei jepoldcr, den Noordzi jdepolder , den Wei -
l a n d s p o l d e r , den Weipoor t spolder en den Zuidzi jdepo 1 der ;
bevat het d. Bod egr aven- , de bdürfen Bodegraafsche Mije,
M o le n b ru g en Ni e u w e bru g en de W i er i kk'er s . ch ans ; beslaat
eene oppervlakte van 2887 band. 99 v. r. 93 v. eil. ; telt 408 h.
en ruim 2800 inw. ; die meest hun bestaan vinden in den landbouw
en het boter en kaas maken. Vroeger hielden velen zieh onledig met
het maken van houten liielen voor muilen en schoenen , welk bedrijf
thans echter van geen belang meer is. Men heeft in deze gem. ook 1 grut-
terij , 1 bierbrouwerij en azijnmakerij, 2 touwslagerijen, 1 leerlooijerij
1 loodwitmakerij , 2 loodaschbranderijen en 2 scheepstimmerwerven.
Men vindt er ongeveerl800 Herv., die eene gemeenteuitmaken , welke
tot de kla s. van Leyden, ring van Woerden, beboort , en door eenen
Predikant bediend wordt. De eerste Predikant, die na het afschüd-
den van het Spaansche juk, te B odegraven wcrd beroepen, is geweest
C o r n e l is van d ek L a e r . Hij liad reeds , ten jare 1868 , op bet kas-
teel in de slotkerk te Woerden gepredikt.. Bij gelegenheid van de
beeldstorming, in het volgende jaar, toen de stad Woerden zieh voor
de leer van L u th e r , verklaarde , werd hij , door de regering aldaar, tot
Predikant in de stadskerk aangesteld. Nadat Holland door de Span-
jaarden ontruimd was, en , den 8 November 1876, de vredehande-
ling te Gent was gesloten , gingen ook de gemeenten ten platten lande
tot de Kerkbervorming over. B od eg raven verklaarde zieh voor de leer
van L u t h e r , en beriep van Woerden C o r n e l is van d e r L aer die in
de dorpskerk aldaar lict predikambt bediende tot in het jaar 1894.
In dat jaar gingen de beide Predikanten van Woerden, S eg e r iu s Ko-
n in g sb erg en en H en d r ik B oxhorn tot de Herv. over, en de plaats van
C o r n e l is van d e r L aer , te B odegraven , werd , in September 1894; ver-
vangen door S e g e r iu s K oningsbergen , die, van Woerden derwaarts beroepen
, de eerste Predikant der Hervorinden aldaar was. Het beroep
van den Predikant geschiedt door den kerkeraad.
De Evang. Luth. , van welke men onder B odegraven 38 telt , heb-
ben hier mede eene gem. , die tot den ring van ’s Gravenhage beboort
en waartoe ook gerekend worden , de leden dier gezindle , Welke in
de gem. Aa r l a n d er v e e n , A l p h e n , Nieuwkoop, Te r Aar en
Zwamme r d am wonen, met welke zij ruim 120 zielen telt. Sedert
het beroepen van S e g e r iu s K on in g sberg en tot Predikant bij de Hervormden
te B o d eg r a v en , badden de Lutheranen aldaar met groote bezwaren te
kampen, want niet allen, die tot de gem. van v a n d e r L a e r behoord
badden , voegden zieh bij die van K o n in g s b e r g e n . Gedurende dertig jaren ,
van 1894 tot 1624 , werden zij, onder de zwaarste vervolgingen , nu eens
bediend door eenen Predikant van Woerden, alwaar den Lutherseben , in
hetiaar 1603, vrijheidvan godsdienst hadden verkregen, dan weder door
eenen Predikant van Leyden. . Eindelijk gelukte het den Lutheranen
te B o d e g r a v e n eenen eigenen Predikant te erlangen, en deze was W i l l
em S l h i t e r , die , na aldaar omtrent 80 jaren gestaan te hebben , in
hei jaar 1672, toen de Franschen B o d e g r a v e n plunderden , op eene
verwonderlijke wijze de handen zijner vijanden ontkwam, en naar Enk-
huizen vertrok, alwaar hij , den 29 September 1679, in hoogen ouder-
dom overleed. Bij vacature van de predikanlsplaats ontvangt de kerkeraad
van het consistorie van Amsterdam eene nominatie, om daaruit
eenen Predikant te beroepen.
De R. K., die hier ongeveer 700 in getal zijn, behooren tot de statie
van Bodegraven-en-Zwammerdam, waarvan de kerk aan den overtogt of
de scheiding tusschen Bodegraven en Zwammerdam , op den grond der
laatstgemelde gemeente Staat.
Men heeft in deze gem. 4scholen, als 2 in het dorp Bo d e g r a v e n ,
1 te B o d e g r a a f s c h e Meve, en 1 te Nieuwerbrug, gezamenlijk
een gemiddeld getal van 280 leerlingen teilende.
Ook vindt men er de buitengoederen R i j n l u s t ,V r e d e r u s t , R h o-
d e s , B o s c h l u s t , J a v a - r n s t en Rh i j n l e v e n .
B odegraven was vroeger eene heerl.j die in het jaar 1722 door Schont
en Ambachtsbestuurders , voor zestienduizend gülden , verkocht werd ,
hetwelk, met de onkosten , twee en twintigduizend vijfhonderd gülden
beliep. Schout en Ambachtsbewaarders waren van gedachten , dat de
koop voor rekening van het ambacht was aangegaan ; doch bij alge-
meene buurspraak , werd dit door de ingezetenen afgekeurd , waarom
de heerlijkheid in vijftien deelen verkocht werd. Aldus is zij door de
deelgenooten bczeten tot dat zij, in het jaar 1747, allen gezamenlijk
en ieder zijn aandeel verkochten aan C o r n e l is S c h i p p e r s , Officier van
Berkel, door wiens weduwe, Vrouwe E l iz a b e t h C h a r lo t t e V is s e r , zij
nagelaten werd aan hunnen zoon Mr. P ie t e r L eona rd ScnippERs. Later
zijn echter de heerlijke regten, door de gemeenten, van den toenmaligen
bezitter, afgekocht. .
Het dorp B o d eg r a v e n , oudtijds B agoude later B o d e lo d en g r a v e , thans
bij de landlieden meestal B o r e f of B o r if geheeten , ligt 8 u. Z. O.
van Levden, 2 u. W. van Woerden en 2 u. N. van Gouda, 82" 8'
11" N. B. 22' 2 4 ", 30" 0 . L. Het is , ter wederzijde van den Rijn,
waarover het eene wipbrug heeft, zeer deftig gebouwd, doch wel voor-
namelijk aan de Npordzijde , waar de kerk Staat. Het is eene pleis-
terplaats tusschen Utrecht en Leyden , terwijl de doortogt tusschen die
beide steden hier veel levendigheid geeft. De groote sluis, welke hier
in den Rijn ligt, dient, om het opperwater uit Rijnland te houden.
De Kerk van B odegraven was voor de Hervorming aan den H.
G a l lu s toegewijd. De Paus en de Deken van Oudmunsler te Utrecht
hadden het regt, om beurtelings de pastorij te begeven. Deze kerk
Werd in het jaar 1672 , door den moedwil der Franseben , aan de vlam-
men ten, prooi gegeven. De tegenwoordige kerk werd op de oude'
grondslagen en muren opgetrokken. Het is eene kruiskerk, met
onderscheidene geschilderde glazen versierd, van welke eenige zinspelen
op de verwoesting, die de Franschen in het voormelde jaar hier hebben
aangeregt, terwijl anderen prijken met de wapens der steden, door