* t . quo- »» dia nuda. Ampulla cum Chrifln'atc * quomodo fignificat
dam modo» » corpus Dömini fumtum de Virgine, quod antcquam tran-
» firet ad altare crucis,. aliquo tempore erat coopertum L
» aliquo nudum. Primp tempore erat coopertum, quando
»> ita fugit in ^Egyptum, quafi non cflec rex regum j 8c
»> quando ita portals eft in templum , quafi non eflet om-
»» nipotens, 6c quando ita erat fiibditus parentibus, quafi
»> audior non eflet parentum. In his Sc fimilibus coopertum
» latebat. Nudum erat poftquam miracula ccepit facere,
« fimulque prxdicare, 6c fe Dcum demonftrare, ut inquit :
» E g o & P a te r unum fum u s . In his 6c aliis nudum erat,
»> Ampulla verb poftquam bencdidta fucrit, ab altari red it,
»> qux ä Pontifice 8c miniftris altaris vifibilis 8c nuda falu-
>» tatur. Hoc fignificat, quod Chriftus poftquam ab altari
» crucis exivic, prxfentiam corporalem cis prxbuit , quos
sj teftes fux refurredtionis efle volujt. Quod ceteris inyiubi-
lis 6c cooperta ad falutandum defercur, fignificat quod
m Chriftus rediens in cxlqm , inyifibilis hominibus fadlus
» eft, ut ipfe teftatur: E x i v i a P a t r e , & v e n t in m u n d um :
„ h e r um relinquo mun dum, & v a d o a d P a tr em . Nos veto
3) quamvis prxfentiam ejus corporalem non videamus s ta-
B> men venerando quotidie eum falutamus.
»> Incipit Exorcifmus olei, quo ungendi funt Catechu-
3i meni. Defcendente autem ampulla cum Chrifinate, fta-
3, tim alia cum oleo Catechumenorum afeendat, ficuc prior,
33 ufque ante Epifcopum > 8c halet inipfam, ficuc in prio-
33 rem : 6c in primis faciac ei exorcifinum, 6c benedicat earn
3> quafi legens ledlionem. Exorcifmus Grxcb, Latine con-
3> juratio leu fermo increpationis eft adversüs diabolum, ut
3» difcedat j 8c concluditur per D. N. J . C. F. yium, qui
x3j venturus eft judicare vivos 8c mortuos 8c fcculum per ig-
nem. In illo oleo unguntur Catechumeni: ut fi qux mail
culx adhxferunt corpori aut menti, poftquam ad feruti-
* All 6 ** n‘um acceflerunt, recedant, * deinceps munimentum haticulam
Be. n bcant per hanc undtionem : ut non poflit diabolus repe-
3i dare ; ut hxc verba orationis demonftrant dicendo : U t
si f i q u a Hits adverfiantium fp ir itu um inhafierint macula, a d
si taU um fa n EH ole i h u ju s ornnes abfeedant. Exorcifmus
3i ein Idem olei : E x o r c iz .o te , c reatura o l e i , 8cc. Tunc
3, dicatur : D om in u s vo b ijeum . E t cum S p i r i tu tuo | Ore-
31 rnus. D e u s incrementorum , 8cc. Tunc Dominus Ponti-
3, fex, 6c qui juxta eum funt, falucenc prxdidtam ampul-
3, lam, dicendo : j i v e fa nE lum oleum. Et defeendae per or-
3, dinem , ficuc altera, 8c.deferatur omnibus ad falutan-
3, dum.
3, His ira peradlis eodem ordine, Sc dudlore, quo afeen-
„ derunc in Ecclefiam, redeant ambx ad facrarium. Tunc
a, Pontifex lavet manus , 8c Diaconi vadanr ad^altare, 8c
3, difcooperiant fandla, 8c Pontifex veniens ad altare di-
3, vidat oblatas ad frangendum: 8c flume de ipfis oblatas
3, integras ad refervandum mane die parafeeves; de quibus
»3 communicent abfque fanguine Domini. Sanguis verb ea-
3i dem die penitus conflimmatur. Et Schola dicat com-
3i muniotjem : D om in u s f e f u s , See. Fradtis oblatis com-
31 municent Presbyteri 8c Diaconi, 8c ceteri omnes, 8c
a, ita perficiatur Mifla in ordine fuo. Tunc dicantur Vefpe-
3, rx. Antiph. Ca licem , dec. Pf. C r e d id i. Antiph. C um
h i s , dec. PI. A d D om inum . Antiph. A b hominibus in i-
os j 8cc. Pf. E r ip e me. Antiph. C u f to d i , dec. Pf.
„ Dornine c lam a v i. Antiph. Con fiderabam a d d e x t r am ,
a, dec. Pf. V o c e mea. Antiph. Coenantibus , dec. Pf. M a -
3» gnificat. Tunc vertat fe Pontifex 8c dicat: D om in u s v e -
3, btfeum. E t cum fp ir i tu tuo. O r emus. Poftcommunio-
,, nem : RefeEli v ita lib u s a lim e n t is , dec. Alia poftcom-
3, mun. O r em u s . C o n c e d e , quttfumus, omnipotens D e u s , u t
u fe r c ep tum n o v i S a c ram en ti myfterium & corpore fe n *
3, tiamus dr mente. P e r D om in um nofirum. dec. D om i-
„ n u s v o b ife um , dec. D ia c o n u s : I t e A ii j fa e fl. D e o gra~
3i tin s . Oratiopoft Miflamante altare: P lac ea t t ib i , D o -
3, mine D e u s j'anEla T r in i t as , ob ,eq u ium f e r v i tu t i s m ea :
si d r p r a f ia , u t h oc fa c r i f i c iu m , qu o d oculis tu a m a je fia -
3, it* in d ig n u s o b tu l i , t ib i f i t a c ceptabile s m ih iq u e , d f
* la edit. Henridi Valefii eft cap. 30.
A omnibus , p r o q u ib u s oblatttm e f l , f i t , te m ife r a n t e , tk
p r o p it ia b ile . P e r D om in um . Tunc PonuFex. depofitis **
Pontificalibus indumentis, defeendat in facrarium man- **
dans Presbyteris quod voluerit. Hadtenus ritus fe- “
rix v. in Cana Domini ex Pontificali Rothomagenfi *•
N o t a 2 8 3 . F e r i a s e x t a .
. Defcribitur folemnitas fandfx parafceVes j cujuscxre-
monix exdem ferme habentur apud Alcuinutn lib. dedi-
vinis Ofticiis cap. de feria vi.
N o t a H o r a TERTlA CONVENIAHT
om n e s Pr e s b y t e r i .
Ira in edicis. Sed nihil fimile habetur in aliis codicibus
noftris mfs.' 1
N o t a 2 8 j . I n S a c r a j i i e n t a r i o . '
Nota diftinbtionem inter Sacramentarium dc librum
g Sacramentorum. Cum enim hie codex S. Eligii inferi-
batur liber Sacramentorum , citetque Sacramentarium,
nemo eft qui non videat Sacramentarium a libro Sacramentorum
diftingui.
N o t a 2 8 6 . A s c e n d i t ad s e d em.
Pontifex dicitur ad fedem afeendere : eo quod fedes five
fella Epifcopi ceteris efle debeat eminentior in Eccle-
fia, ut fere mos antiquus Ecclefix , quern videre eft apud
Burchardum lib. 11. cap. 10. Ex Epiftola Urbani Papx ,
in qua moris hujus caufa profertur : Q u o d a utem fe d e s
E p ifco p o rum in E c c le f ia e x c e lfa co n f t itu ta , & p ra p a ra -
ta e fle in v e n iu n tu r , in throno Jpeculationem & p o t efta-
tem ju d i c a n d i , fo lv e n d i , a tq u e lig a n d i a D om in o f i b i
d a tam materia docent. Ita docet S. Ambrofius lib. de di-
gnitate Sacerdotal i cap. 6 . N a m q u id a liu d in terp retatur
E p if c o p u s , n i f i fu p e r inJpeElor ? rnaxime oum in f o l i o ,
C in E c c le f ia , editiore fe d e a t . Et S. Auguftinus in Pfal-
mum 116. N a m ideo a ltio r locus p o f itu s e fl E p if c o p is ,
u t ip f i fu p e r in ten d a n t . Ita ftatuitur in Concilio Cartnag.
iv.'can. 35. U t E p ifco p u s in E c c le f ia in confeflu P r efb y -
terorum fu b lim io r fe d e a t. Id videre eft apud Eufebium
lib. ip. hift. Eccl. cap. 4. in deferiptione magnifici illius
templi, quod Tyri a Paulino Epifcopo xdincatum eft :
etna. y> d J l £ n r vtdr 'ffnnxiovu, Sf*tug n n 7( aiutcmt tie
nUu ©t tfyav it/duj, 8cc. id eft , porro templo hoc ita
abfoluto atque perfe&o , thronifque quibufdam in altifl- •
fimo loco ad prxfidum Ecclefix honorem collocatis, fub- %
felliis prxterea ordine ceterx Clericorum turbx difpenfa-
tis decenter exornato. Et apud Prudendum in paflione S.
Hippolyti, ubi appellatur tribunal, quemadmodum apud
S. Ifidorum lib. iy. Origin, cap. 4.
D F r o n te fu b a d v e r fa g ra d ib u s fu b lime tr ib u n a l
T o l l i t u r , a n t ifle s p r a d ic a t in d e D eum .
Nec obftant hxc Sulpitii Severi verba Dialogo. 2. S i c u t
quem dam nup e r ( te flo r D om in um ) non f in e meo p u d o -
r e v id i fu b lim i fo lio , q u a f i regio t r ib u n a li , c e lfa f e d e
r efiden tem . Namcujufaam Epifcopi faftum ibi damnat,
. qui hac in re modum excedebac, nec tamquam Epifcopus,
fed tamquam Rex.'in Ecclefia fedebat: ut S. Martini hu-
miliratem cxtollat, qui folebat in humili fella, in templo
federe. Idem dicendum eft de excelfo throno quern
fibi in Ecclefia ftatuerat Paulus Samofatenfis, ob quern
in epiftola Epifcoporum reprehenditur j nam ille thronus
excedebac modeftiam Epifcopalem, non utChrifti difH-
pulumdecet, fed utmundi principem fecretum habens ,
p &' nominans , ut loquitur Eufebius lib. 7. hift. Eccl.
cap. a 24. a
N o t a 2 8 7 . S ic .o x IN QJJ a r t a f e r i a hab
e n t u r .
Hxcaddidi exeditis: quia in hoc S. Eligii codice omnes
iftx orationes hie repetuntur. .
N o t a 2 8 8 . I n o r a t o r i o .
Ita in excufis; lege tamen in orario , ut apud Alcui-
num. Eftque oblongus tapes inftar orarii, qui fubflerni-
tur Cruccm adoraturis, pettinens a loco, ubi Crux pofi-
341 ' S â n d i G rego rii Papaé.
taeft, ufque ad medium chottim circitet : quod eriam A P a x D em in i n o n d ic it ; am a non ß a a n n t a r o p a U cira
tftantium .
N o t a
hoc tempore fieri folet in quibufdam Ecclefiis.
N o t a 2 8 9 . A d o r a t a m d e o s c u l e t u r
CRUCEM.
Mos antiquus fuit ailorareCrucem die magnx parafee-
ves. Idque olim fiebat Hietofolymx, cum eadem die E-
pifeopus Cruccm Chrifti veram populo adorandam exhi-
beret, ut teftatur S. Paulinus epift. n . E x p e r im en to re -
fu r r cE lio n is in v e n ta & pro b a ta C r u x C h r ift i e f l , digno-
q u e mo.v arnbitu con fe c ra tu r , con d it a in loco b a f i li c a ,
q u a , auratts corufeat la q u e a r ib u s , arcano p o f it am fite r a-
r io C rucem f e r v a t : q uam E p ifco p u s u rb is e ju s , q not a n -
n i s , citrn P a fch a D om in i a g i t u r , adorandam p op u lo p r in -
ceps ip fe ven e ran tium p rom it : ne que p r a te r h u n c d iem ,
q u a C ru c is ip ftu s myfterium c e le b ra tu r , ip fa q u e S a c ra mentorum
caufa e ft , q u a f i qu od d am fa c r a fo lem n ita t is
9 S . E t c o m m u n i c a n t om <
NES.
Tam Clerici quàrn laid, ut fupra ex Thcodulpho pro;
batumeft. Ohm in monafterio cujufdam antiquimona-
chorum patris, qui in fua régula Magifter appellatur &
floruit non multopoft S. Gregorium I. Papam, Mona-
chi eodem fandx parafeeves die communicabant>, ut cla-
rum eft ex cap. 43. regulx ejus in Concordia rcgularum
cap. 5 6 . §. 4. S a c ram en t a v e rb a lta r is in paten a majore
v i t r e a fin ia n tu r : u t citrn f e r ia f e x t a J u d a i a d pajfto-
n em C h r iftum q u a f ie r in t , f i t ip fo d ie mentibus noftris
reclufits ; u t S a b b a to n obis p e r refitrreclionem in n ovo S a -
crament 0 a ppar ent. J am q u i f e x t a f e r ia r e fe flu r i f u n t ,
f in e communione r e fic ia n t : u t a g nofeatur jam q u e f e x t a
f e r ia in ju f t f r e fic i f in e C h r ifto . At fecus olim in Hifpa*
in fig n e p r o fe r tu r : n i f i in terd um religiof i f tm i p o f tu ltn t , in ju jte r e ß c t j t n e u n n j to . At lecusoiim
au t ea tantum caufa t/lo p e r e g n n a tt a d v e n e r in t , u t f t - 15 nia. Si quidem illo die nec Miflàrum folemnia
h i e ju s r e ye la tio , quafi^ in p r e t ium lo n gm q u a p e r eg r i- munio peragebantur : ut manifeftum eft ex Concilio Toletano
4. can. & ubi de feria fexta Paffionis Dominic*
hxc ftatuuntur : Id eo q u e oportet eodem d ie m yfie r ium
n a tionis d e fe ra tu r . Ubi hx c , verba , neque p r a t e r h a n c
d i em , q u a ip f u s C ru c is myfterium c e le b ra tu r , fatis indicant
7» Pafcha hoc S. Paulini loco pro folemnicace fandx
parafeeves ufurpari.
N o t a 2 9 Oo E t a l t e r ..
Ita in edicis. Apud Alcuinum cap. citato additur 7»
Su bd ia con u s .
N o t a 2 9 1 . C a n i t u r s e m p e r *
Repofui 7i f em p e r , ex edicis, cùm in codice noftro ma-
lè feriptum eflet fb fu p e r .
N o t a 2 9 2 . P s a L. c x v i i i .
Apud Alcuinum hxc adduntur : I tem Cruc em tuam
a d o ram u s , d e c . Pf. D e u s tn ifereatur. Alia : d um f a b
r ica tor . At in codice Ratoldi plura habenrur, qux quia
notanda, & ab hodierna confuecudine non parum difli- r
dent, non pigebit hie fubjtcere : P o f t has orationes p e r -
g a n t duo D ia c o n i in fa c r a r ium a u t retro a lta r e . C a n -
ta n t : Popule meus. P r e fb y t tr i ve rb duo f ta n t a nte C ru -
c em , cum fa lu ta t io n e rejpondeant : Agios 0 Thcos. I tem
chorus : San<5his Deus, fendus Forcis. D e p o r t e tu r C r u x
pa u lu lttm in a n t e a , & iterum ca n t ant D ia c o n i : Ego
quidem eduxi te per defertum. P r e fb y te r i v e r b , Agios 0
Theos. E t chorus i t e r um , Sandus Deus, fandus For-
t is . I tem dep o r tatu r p a u lu lum : Quid ultra debui facere.
Agios, ƒ/«/».Sandus Deus. I te r um te rtio dep o r tetu r C r u x
a n te a l ta r e , & difcoop crietur lin t c o , q u o e rat p ra c in E la ,
à duobus P r c jb y t tr is : & d ica n t ip fi, t le v a ta c ruce, A n t
ip h . Ecce lignum Crucis. P f . Deus mifereatur. T u n c
ven ien s P o n t ife x cum duobus D ia c o n ib u s , profternens f e
t e r , & adoran tes Cru c em more fo lito . P o f t hos fe q u u n -
t u r fa c e rd o te s d r L e v i ta . D e in d e ornnis C le r u s , e x in d e
^ q u o d ip fe D om in u s cu n iïis annuntiandurn v o lu it,
p rà d ica r i : a tq u e in d u lg en tiam criminum c la ra v o c e om-
nem p op u lum p o f t u l a r e u t p cenittntia compunElione mun-
d a t i , vene rab ilem diem Do rn in ica r e fu r r e llio n is remijfis
in iq u ita tib u s fu fe ip e r e m e r eam u r , corporifque e ju s &
fa n g u in is S a c ram tn tum m un di à peccato fum am u s . Ubi
vides hoc die Paffibnis poftulandam eflè criminum indulgentiam
3 ut Dominicx refürredionis die corpus ôc fan-
guis Domini fumàntur. Id etiam clarum eft ex Concilio
Tolecano t6 . can. 8. E x c e p to P a jfio tlis D orn in ica d i e ,
quando a lta r ia n u d a ta p e r f i f tu n t , nec cu iq uam in eodem
d ie M ijfa r um l i e t t fo lem n ia celebrare.
Ne quis aucem dicat non licere quidem eo die corpus
& fanguinem Chrifti confecrare, fed poflè cum prxfan-
dificatis celebrari, obftant hxc verba, quando a lta r ia
n u d a ta p e r fiftu n t . Norî poteft enim celebrari, etiam cum
prxfitndificatis , nudato altari. S i aurem i l lo d ie Miflà
non celebratur , nec communie : quæ olim in bafîli-
.cis feu Ecclefîis extra Miflàrum folemnia non fùmeba-
tur»
. N o t a 2 9 6 . E t e x p I e t a sunt û n i v e r -
In editis hxc fequuntut : H o c fa f t o d ic it P o n t i fe x : I n
nomine P a t r i s , & F i l i i , & S p i r i tu f i n f t i i quæ in nul-
lis codicibus noftris' mfs. reperiuntur.
N o t a 2 9 7 . N uda s i n t a l t a r i a .
Nudatio altarium olim fiebat hac vx. feria, ut videre
eft in régula Magiftri mf. cap. 43. in Concordia Régula-
A n u f h o v « : Çruccm mam adoramus , Domine. T f . o t r n x . & c i c n d d , m U m i n t l . m g m r
Bead immaculati. x in t i f b . Adoramus Crucis. j in t i p b ,
Dum fabricator mundi. H ym r n s F o r nm a t i, Pange lingua
gloribli. Haftenus codex Ratoldi. Ubi ante h!c ver-
ba, ( juid u ltra d e b u i fa c e r e , fupplcnda funt iila. & ite rum
caettant D i a c m i ; & ante, A im s , fubaudi, t r e f -
b y t tr t -tierer, &anre, SattHus D e u s , fubaudi, & choru
s iterum. Hare autem verba, profteruetts f e t e r &c
corrupra funt, & fic legenda, fr c j le r u e t t t f e te ru d e ru u -
t t s C rucem .
p e ttu s . Ubi particula, v e l , fumitur copulative. Sed fuic'
diverfa confuetudo. Nani olim etiam in quibufdam locis
nudabantur in Cana Domini, ut nunc; quemadmodum
videre eft in Ordine Romano de hac feria : f t a tim duo
a co ly th i p a r a t i cum n ig r is ca fu lis in c ip ia n t nudare a lta r
ia . Ec ex Alcuino lib. de Offic. divinis, cap. de Cana
Domini: h is f in i t i s nud a n tu r a lta r ia ja m cir ca noElem.
Quod videtur etiam can. 8. Concilii Toletani 16. ubi a-
gens de fänöta parafeeve dicit: quando a lta r ia den u d a ta
p e r fiftu n t ; nam 7» p e r fiflu n t , indicac eo die non fuifle
denudata, fed priaie juxta morem, qui etiam confirma-
tur ex Concilio Toletano 17. can. 2. I t a u t n i f i in Coena
D om in i c c lt b r i ta t e , quando more fo lito a lta r ia d eb en t de-
v e f t i r i , eadem d eb t a n t oftia referari. Id etiam probatur
N o t a 2 9 3 . D e s a n c t a .
Ita in editis. Apud Alcuinum : fum itu r d e fa n f to pan
e . Cujus verba fequentia notanda, & explicanda funt:
S a n iïif ic a tu r a utem v in um non conjècratum p e r fa n E li fù
catum panem. Hxc enim non ita capienda func, quafi
feTrU^ nfen^inemraChri^r tran_ E cx l ° cione altarium, qux olim fiebat eodem die fimul cùm
lear m langumem Chrtft, lêd qubd fanaificattonem- lorione parietum, ac pavimenti templi, & „forum i de
n ex eiulmodi mmmivrinnp - _ •! f 1 1 '
quamdam exteriorem «jufmodi commixtione percipiac.
Ex quo notanda eft antiqua confuetudo, qux adhuc vi-
get,quod nimirum Celebrans in fan&a parafeeve fub uni-
ca dumtaxat panis fpecie communicatee.
N o t a 2 9 4 . N i h i l d i c e n s .
Apud Alcuinum leginir ■ .ftlende s qui hie fubjungit i
Tom. I I I .
quibus hxc breviter agemus.
Supra in eodem capite Regulx Magiftri efim agit de
feria fexta majoris Hebdomadx , hxc habentur : L o t to
v e r o r e r um , v e l apparatus P a fch a lis ipfo d ie procure-
fu r . Qux intelligenda funt de lotione altarium , parietum,
8e pavimentorum templi-, Sc facrorum vaforum purifi-
Y i j