•Autoris tac
in cvpofitionc
iftftitutum.
Sacrarum Seri-
pturarum in-
terprcs fpccu-
latori firailisv
Scrip tura Giera
cx menfura
traäatorum
non aritiman- •
da.
Sancfci Gregorii Papæ Prooemium. 4
delium mentibus projfinarent î A tus eft, ut proficere ultra non poffit : quia inferior ineusf
z. Quorum proretto morem nos quoque in præ- eft omnis profcttus hominis, divinitatis altitudine wmoj,,'
fenti operc fequimur ^ qui ad ingentem hanc hi- earn infpirantis. Unde & per Pfalmiftam de Dorni- «|
*10 dicitur : £)tà tegit in aquùfuperiora. ejus. Si enim
aquarum appellatione illæ fupernæ defignantur p*j
profundæ intelligentiæ Angeîorum : dum facri
eloquiialtitudinem Deus in aquis tegere dicitur;
conftat nimirum, quia homo femper ilia fit inferior,
cui folùm ejus inferiora revelantur. Hinc lxoi j
etiam per Moyfen præcipitur, ut agni refiduum '
igne comburatur ; quia videlicet Scripturæ facræ,
fidelium exponere * habuiflent. Dei ergo omni- quæ ad cognofcendum Redemtorem funt editæ
potentis adjutorio confifi, à principio voluminis pro fublimitatis fuæ dignitate venerandæ tunce-
ufque ad David régis unttionem explanare pro- tiamfunt, dim non intelliguntur. Itaque etfi nihil VcneJ
Hpnimus: ut breviifto, quod cernitür, experiri ß penfatur, quod à me dicitur ; nihilominus pen- pMl
poflimus , fi ultra progredi exponendo debea- fandumeft, quiahæc facra Scriptura, quæ à me l3
indigne exponitur, e i, cui omnipötens Deus fe-
creta aperire voluerit, bona &: fublimia multa di-
cit. Scriptura etenim facra tarn mirabiliter ab omnipotente
Deo condita eft, 11t etfi multipliciter
videatur expofita, non défunt tarnen ei fecreta,
quibus fervet occulta : quia ferè numqüamfic exponitur,
ut ei non plura remaneant, quæ quoti-
die exponantur. Qua profettö ejus incomprehen-
fibilitate omnipotens Deus humanæ mutabilitati
magna difpenfatione confulüit : nam, ut vilefce-
re nota non poflit, fie mire difpofita eft, ut co-
gnita nefciatur : be eo legatur gratius, quo quoti- j0 J
dfe difcitur : ac dum femper recentia intimât, fua- gùur,d
vius oblettet. '• ’ ,yie®
4. Hiftoria ergo Regum, quia eo fpiritu con- RcgllB
ut tanto periculpfius iter expleat, quanto & eum Cdita,quo & cetera Scripturæ fanttæ Volumina co- ma®
in via, expleto die, nottis error intercipit, qui ve- gnofcuntur, non debet credi eis elfe minor facra- P'UI
lut in paryi itineris fpatio nec diei partem fe ex- mentis, quibus non eft inferior titulo auttoritatis. f|]
plere cogitavit. Sic fic nimirum, dum facræ hif— Nam omnes fcriptores ejus Prophetæ fuifle refe- ritai
toriæ intellettum in quadam fenfuum ejus fum- runtur : qui cùm hiftorica narrant, fpiritualia fi-
mitate _confideramus, omnipotentis Dei gratia, gnant : exteriora loquuntur, &: intima innuuht :
velut altos opacioris filvæ vertices de quadam terrena proppnunt, ut cæleftia exeqnantur. Un- Librife
füblimitate attendimus. Sed quia dum iidem fen- de & hic liber primus & feçundus ejufdem hifto- 1
fus fubtiliùs confiderari & proferri cceperint, alios riæ, ad hoc Prophetæ Samueli adfcribitur, ut ex ^
fe multiplicioresgignunt, velut in fuperficie,ut auttoris titulo lentiatur hiftoria, quam fcribit,
videtur, totius inlpctti nemoris ; at vallium con- non tarn hiftoria, quam prophetia : fimplex vera- utmpj
cava, & diftentib Matini latent fpatia, quæ nonj) que littera, fed alta nimis, muldplicitate oc- P,hc!'ä"
videntur. Tutiùs ergo gradimur, fi fic metimur cultorum fenfuum profunda. Nos autem de tan- '
to ejus pondéré pro modo pufillitatis noftræ afiii-
mimus Ferenda, quæ pofliimus. Nam cùm fuavis
fit in fuperficie litteræ, altior in typis allegoriæ,
moribus inftruendis utilis, lucida in exemplis ex-
hibendis, in locis tarnen fingulis de hiftorica afle-
rere, & typica proferre, &c çonferre moralia, &
proponere exempla refugio : quamquam alia fub
uno intelle&u, adjuvante Domino, fim expofitu-
rus, alia vero fub pluribus. Maxime cum his tem-
poribuS fcribendi operam dare cenfuerim, in quibus
dum cordibus quorumdam Ecclefiafticorum
virorum vêtus follicitudo mundanæ intentionis
ftoriam gratia aperiendie intelligentia; ejus acce-
dimus, cujus tamen univerfitatem exponendam
fufcipere non audemus ; hoc videlicet a przefatis
venerabilibus patribus diftantes, quia non fpar-
fim, &: de diverfis locis eligimus quod expofi-
turi fumus, cum illi non ex ordine aliquam faerie
hiijus hiftoria? partem, fed fparfim teftimo-
iia qua!dam fufeiperent , qux ad ^eruditionem
mus. Plerique etenim dum immoderata propo-
nunt , executores propofiti fui fieri numquam
poftunt : maxime cùm tra&ator faai eloquii morem
gerat viri in alta fpecula confiftentis, Scri-
ptura verb faera filvæ vaftioris fimilitudinem.
Qui profefto vir in alto fitus , etfi acuta vifio-
ne nemoris vaftitatem confiderat, tamen dum
fumma montium, dum extrema collium, dum
arborum celfa, in quadam æqualitate fibi conve-
nientia refpicit, quàm magnæ valles, quàm diften-
tæ planifies in medio lateant, non attendit. Sed
fi perambulare, quod ei breve videtur, cceperit,
repente cognofcit, quia qui fe totum vidiflepu-
taverat, vaide plura remanferant, quæ non vide-
rat. Unde & fæpe immoderatus viator decipitur
ea qu^ cernimus, ut etiam ea qua; procedendo vi-
furi fumus, percurrenda elfe cogitemus. Itaque
dum ingentis hiftoria; parvam partem explanare
proponimus, pro modulo imbecillitatis noftra; cur-
fum itineris in vicinio terminamus, tarn videlicet
ingenii tenuitate diffifi, quam facri voluminis pro-
funditate perterriti.
3. Sed & primum non tarn inftituere, quam
obfecrare ledorem cenfui, ut inanitate expofitio-
nis mex pondus Czcrx hiftoria; nequaquam pen-
fe t: quia divina eloquia ex menfura tradatorum
numquam icftimanda funt. Nam nec idcirco funt
vilipendenda, quia non fubtiliter confiderantur : £ immergitur, nova fcribendi ftudia, eo efle fuper-
nec celfa & venerabilia ideo, quia facundè &c fu b- flua judicant,quo & dodorum venerabilium abuntiliter
exponuntur. Alia quippe vimis eft, quæ
apud feculi fapientes tanta habetur, quantum earn
extollere pofliint præclara ingénia. Sacra verb
Scriptura, quia divinitus infpirata eft, tanto fubli-
miûs etiam præclara hominum ingenia fuperat,
quanto ipfi præclari homines Deo inferiores funt
& nihil in ilia fpiritali fublimitate confpiciunt, ni-
fi quod eis ipfius divinæ dignationis bonitate re-
velatur. Nemo igitur in ejusfcientia itaperfec-
* Gilot. debuijfent.
h Matinus pjons eft Calabria. Horat, JEpod. iff. .
dare vetera non ignorant. Quj nimirum ratione
convincendi eflfent, nifi fignum calumniæ,, expo^
fica firontc, prxtenderent. Nam qui nova velut
nova concemnunt ; ilia quæ probant vetera, cura-
rum fecularium faturitate faftidiunt. Quos fane
plures fub unius denotatione Scriptura exponit,
diccns : Animafattirata. calcabitfavion. Favus quip- pm
pe mei novum continet. Quafi ergo dicat :,Dum
terrenarum rerum cura immoderatiùs pafcittir, in
Padits Mutina lauer
S In primum Librum Regüm. 6
ea qux valdé placere idler, recenci Scripcurarum A minus placet, quod peritus leàor invcncrit, con-*
dulcedine non lartarnr. Sed quia hujns iacrar hi- iidcret quöd dum fpiritalem hiitoriam altis ren-*
florix commenta veterum nulla reperiurit, reÉKùs fibus prbfundam,velue magni pelagi procellas nau-
agunt, fi opus noftri laboris ea caritate, qua ad ta peregrinus aggredior,, rreepprreehheennfiiibbiilke v\ aide non
utilicatem parvulorum fan£tx Ecclefix impendi-
eft, fi gubernacuium dicendi pulchrè non ducicur,
tur, ampleâantur, 6c pro reprehenfionumrpole-
ciim ipumantes undarum vertices irruune, qui pe-
ftia, nobis in tanta Scripturæ profiinditare velut
ritiflimum regimen fxpe folvere clavum cogmit.
alciftimo pelago laborancibus, præfidia orationum
Sic fic nimirum, nec filvofa colere devotus arator
ferant.-Hinc nimiriun noftri fuaoris fruclum fuum
mgrediens, rectas fulcorum difponit lineas fi ea
faciunt : quia dum ex benignitate diligunt, ad. priùs redudo vomercfæpiùsnon refeindat ■ quia
ærernæ remunerationis fibi cumulum vertunt, 8c artem facilitas nùlla fequitur,G eamdem arandi pe-
qubd tantis temporibus tam claufa 5c inexpofita ritiam conftietudo cultura: pr.xire nulla videaturi
Scriptura ad communem intelligentiam dircitur , B Vemm nec.planitiem hiftoriæ quis hac æftimatio^
& quöd parvuli fandæ Ecclefiæ dum in veteris ne confideretî quia plerumque tanto difficiliùs ad
Scripturæ tegiainibus novæ religionis fplendo- fpiritalium fenfuum fectera pertingimus, quâjïo-
rem fufcipiunt, in profe&u fuæ devotionis adju- in lictera planiori fecretorum aditüm ficum lon-
vantur. * giùsvidemusi & eo ejus tangere ftimma non pof-
. 5. Sed quia in diverfis fandorum Patrum ope- fumus, quo gradus eft inferiorjunde tangere (um-
ribus, diverfa hujus hiftoriæ teftimonia inveniun- ma cùgitamus. Quid enim eft intelloftus divini-
tur expofita, norareledor debet: quia.aliquando tatis, nifiineffabilis quædam fiunma celfitudinis ?
eorum fenfus tra&ando fubfequor, aliquando au- Et quia omnipotens Deus per Scripturas agnofei-
tem enodaré hiftoriam aliter infudo ; ut &c opus, tur,quid eft eadem facra Scriptura,nifi graÆis quiquod
fpe divinæ infpirationis aggredior,,8c anti- dam, qui confcendirur uc ilia fublimitas conrin-
quorum patrum auftoritate fit validum, 8c Iedo- gatur î Quqties ergo hiftoria planior eft, fêd altior
ri nequaquam faftidiofum : dum inter ea, quæ no- C intelledus, qiiid eft aliud, nifi quia falem gradum
vit vetera, ea eciam ei quæ non novit, novare- ilia fublimitas habet, ï quo facile contingi non
Scriptura Cacitt
gradus eft ad
Daim.
præfentat. Ad quam profedtb fententiarum pro-
nunciatioliem aliquando ex neceflitate du cor ;
quia & patres venerabiles fi feriatim cunda expo-
nerent quæ ex parte tetigerunt, cam feriem locu-
tionis, quam tenere vifi funt, obfervare nequaquam
potuiflent. Dum igitur famftcrum patrum
intelle&us prætereo, neceflitate aliquando, aliquando
commoditàte utor : quia &: taftidium letton
amoveo, & dum totum feriatim difeutio ,
multa ex mediis contra me veniunt, quæ illorum
poteft ? Si ergo aliquid indecens etiam in planions
hiftoriæ explanatione lettor infpexerit, tanto be-
nigniùs dare veniam poterit, quanto rationabiliùs
agnofeit, quia dum à piano quod cernitur, ad ilia
fublimia ultra non tendimùs, facilè vacillamus.
Priora igitur voluminis, quia tam fanttæ Ecclefiæ
facramenta continent, quàm mores eletti hominis
demonftrant, pofiti in ftudio bonæ conver-
fationis , fub utroque intellettu figillatim edif-
fero : ut cùm in attibus veterum, novæ fidei rafequi
fententias non permittunt. In quo fane ope-D tiones agnofeimus, in eis etiam converfationis
re lettorem flagito, ut non verba ex eloquentium
oratorum fanttæ Ecclefiæ comparationé confide-
ret, fed fententiarum intellettus ex Ecclefiafticæ
difeiplinæ rationibus penfet : quia etfî juxta Dei
prohibitionem in ejus domo nemus plantare nef-
cio ; regulam tamen, qua fantta Scriptura fideli-
ter exponitur, in nullo derelinquo. Sed de ubi
noftræ æaificationem capiamus. Sed & quia infa-
lute fidelium fides operibus. prior eft, typicam fi-
gnificationem, velut folidum fundamentum
præmittimus , cui totius fufcepti operis fabrica
in morali, vél hiftorica expofitione imponatur,
vel fubfequatur.
S ' “ ”
prætulic ii
E X P O S I T I O NU M
I N L I B R U M P R I M U M R £ G U M,
L I B E R P R î M M J S.
C a p u t P r i m u m .
Fuitvkunus de RamathaSophim\de montcEphraim,
dr nomen ejus Helcana, filius Hieroboam yßlit
Heltit yßlii Thau ,ßlii Supb, Epbrath<eus.
1 . Uem ergo vir ifte nobis infimiat, nifiDo-
V ^ / minum ac Redemtorem noftrum,qui & in
infirmitate noftne carnis apparuit, & tamen eamdem
fufeepta; naturie infirmitatem vitx remifllo-
ris blanditiis non fubegit ? Vir quippe a virtute
nominatur: Homo autem in Paradiio conditus,
bellum cum apoftata Angelo habuit, cui tamen
per conditionalem virtutem refiftere non curavit.
Tom, I I I .
E Fortis ergo conditus, fed hofti enerviter fubjuga-
tus, vir non fuit ex congreflione, qui fuit ex mu-
nere. Sic itaque fattus eft fortis, ut damnata hu-
mana natura, vittori hofti prævalere non pofiec,
fi hanc ille non afliimeret, qui fiipra homines ex-
titiflet. Fattus eft itaque præliator nofter, Condi-
tor nofter. Sed utrum vir fueritnofeitur, fi ex
oftenfa virtute confideretur. Afliimfit noftram na*
turam, quæ dum in ipfo vinceret, nobilitatem
conditam repararet, Sc fieret in Redemtore infirma
valida, quæ in Adam fatta fuerat fortis infirma.
Cui nimirum, dum jejunaret -, in eremo ten-
tator adfuit, antiquæ vittoriæ fuæ tela reparavit,
A ij
Mätth. 4.1/. K
&c. Anciaua dia-
boli tela, gula
& clacio.