E t ' ordine f e q u m t u r a l i i v e r fu s . San&um Evangelium, A fedus eft & rcv.erfus eft riicnfe O ä o b ji, & paulö poft
^ j j j j j j j *«- a|>iic. Tandem piu's ille Imperator & mifericors., anno.
d c c c x x i, in convcntu generali apud Theodonis Viliam,
cum celebrarentur nuptix Lotharii filii fui, & Irmin-
gardis Hugonis Comitis filix, accerfitis conjuratoribus in-
jurianrcondonävit > eifque omnia bona facultatefque refti-
tuic , ut teftatur iEginhardus ad prxfatum annum : E m ic u it
in hoc p a la tio p iiflim i Im p e ra to r s m ifertcordia fin g u la r is , .
quam o ftendit f i tp c r t o s , q u i cum B e rn a rd o n ep o te fu o in
I ta l ia contra ca p u t a c regnum fu um co n ju rav e ru n t. Q u i -
b u s f i b i a d p ra ftn t iam ven ir e ju f f i i non fo lu m • v itam ( ft
membra coriceffit, v e rum etiam poßefftones ju d i c io leg is in
f i f c um r ed a ü a s magna lib e ra ls t a t e r e ftitu it. Idem teftatur
fupra fcriptus Anonymus in vita Ludovici-Pii. Ex quibus
patet non donatum fuifle crimen ipfi Theodulpho Andecujus
hic mentio fit, illud eft , quod in quodam feretro po-
fitum gcftabatur in illa proccflione, ut fcribit idem Alcui-
nus fupra codcm capite. In loco citato notandi funt ii verfus
, Ifra e l es tu R e n , 8 c c . G lo r ia la u s , &c. Quos vul-
.gö dicunt ä Thcodqlpho Epifcopo Aurclianenfi , Andega-
vis in carcere compofitos. Is enim , ut ferunt, cum infi-
mulatus eilet conjurationis , adversus Ludovicum Pium
Imperatorem cum Bernardo, Italix Rege, Andegavisdi-
Imperatoris juflu in cuftodiam datus eft, ubi hos verfus
compofui't, quos cum in die Palmarum in ipfo carcere de*
cantarec , iliac forte tranfiens Imperator carminum melo-
dia captus Theodulphum carcere liberavit, & ad federn re-
mifit. Hoc fcripfere quidam auftores non adeo antiqui,
quos erroris locuslupra citatus Alcuini, in quo horum ver-
l fit mentio, - convinciIt : cum Alcuinus obierit anno gavis in carcere exiftenti. Et çertè valde erat infenfus ipfi
oftingen tefimoquarto^ longé ante, conjurationem Bernardi, g Theodulpho Ludovicus, necparcere volebat, nifi prius
-t teftatur Oderannus Monachus S. Petri Vivi inChron. - crimen farerctur, ut fcribit Modoïnus Epifcopus ad ipfum
Anno dccciv. ob iit A lc u in u s P h ilo jo p h iis A b b a s S .M a r t
Theodulphum :
in i. Sed apud antiquos fcriptores, qui de geftis Ludovici
Pii Imperatorfsfcripfere, mirum eft de ejufmodi hiftoria,
C om m ißum f c e lu s omne t ib i d im it t ere m a v u l t ,
feu potius fabella filentium, 8c quod ipfi' feribunt de
S i peccajfe tarnen te memorare-velis.
Theodulpho , & aliis conjuratoribus huic commentp
N am prodejfe t ib i confeffio p u ra v a le b i t ,
prorfus adverfetur. Nam Imperator eodcm anno d c c c-
x v i i i . captis conjuratoribus, Aquiigranum reverfus eft,
S i te v o c e p ro b a i criminis e ß e ream.
tranfadfoque Quadragefimali jejunio paucis poft Pafcha die-
Et pàulo poft :
bus conjurationis audtores, & Bernardum regem judicio
Francorum capitali fententia condemnatos luminibus tan-
N allo alio ßup erare modo puto principes iram
rum juflit orbari: Epifcopos Synodali fententia depofitos ,
P o ß e j probes n ifi te c r im in is e jfe r eum .
monafteriis mancipari : ceteros prout quifque vel nocen-
Hæc refert Henricus Canifius libro fupra citâto. Sed pius
tior, vel innocentior apparebat, vel exilio profcribi, vel
Imperator poftea fententiam mu ravit, ut paulô ante dixi-
detonderi, atque in Monafteriis convcrfari, ut feribit Egin-
mus, 8c omnibus conjuratoribus pro fua dementia fingu-
hardus ad eumdem annum. Idemfcribit Theganuslib.de lari pepercir
geftis Ludovici Pn Imperatoris num. E g folius depofitionis g Quidam Anonymus.qui vixit tempore Philippi Atigufti
tpilcoporum, nulla m Monafteriis detrufioms mentione Francorum regis >•« • > • - ri> -&
fadta. Idem teftatur quidam anonymus antiquus fcriptor in | * ' • ■ -
vita Ludovici Pii , ubi refert Theodulphum, & ceterbs
' Epifcopos fuifle depofitos, & Monafteriis obtrufos nempe
in exilio. Siquidem fe in cxilium adtum fuifle teftatur ipfe
Theodulphus, cpiftola ad Modoinum Epifeopum :
H o c M o d o t n e , t ib i T h e o d u lp h u s d ir ig it e x u l,
Summo P o n t ificum cernuus ecce melos, .
Et in Epiftola ad Aigulphum Epifeopum :
H o c , A ig u lp h e , t i b i , p r a fu l f a n f t i j fm e , m it te
Th e o d o lp h u s carmen e x u l , a b e x ilio .
Et in epiftola citata ad Modoinum conqueritur fe non faf-
film injùftè fuifle Epifcopatu abdicatum, idque fine audto-
titate Romani Pontificis :
N o n ib i te fiis in e f i , ju d e x n ec i do ne us u llu s :
' N o n a liq u o d crimen ip fe ego fa jfu s tram.
E f lo :fo r em fa j fu s , cu ju s cenfura v a le r e t
D t d t r e ju d i c i i congrua fr e n a m ih i ?
S o liu s illu d opus Romani pra fu lis e x t a t ,
C u ju s ego a c cep i p a llia fa nE la manu.
Qua: videre eft apud Hcnricum Canifium tomo 5. antiquas
ledtionis, parte 2. Ex his patet, cum jam effet condemnatus
paulopoft folcmnitatem Pafcha» Theodulphus , eum non
fiiifle vinculis folutum in ramis palmarum ab lmperatore,
ejus melodia dcledtaro, qui tum erat Aquifgrani. Ivit poftea
Ludovicus Imperator in Britanniam minorem, hoc eft
Armoricam, ut compcfeeret Mormanpm, qui fibi in Bri-
tones regiam poteftatem arrogaverat, qup ad ordinem reda- ^
w cap. 3. Iibri de tranflatipne Rcliquiarum 1
Si Mamantis in Gallias, hos verfus tribuit Reinalclo Epif- 1
copo Lingonenfi , & fimilia ferme narrat iis quæ falsô de '
Theodulpho crédita fuiflè fupra fcripfimus : P roceden te
tempore ajfum tus a d regimen urbis L in g o n ica R e in a ld u s
E p ifco p u s p ia r e cord a tion is, <jui decirnus f e d i t a n te v en e -
rabilern W ilhelm um , q u i n un c eft e le iïu s nofter. V i r ille
quidern Jp etta bilis g e n e r e fu it ; f e d nobilitatem g en er is ho-,
neftas rnorum, & m u lt ip le x litte ra rum fe ie n t ia illu ftra b at.
N o n fo lum lib e ralib u s ftu d iis é ru d it us f u i t , f e d u tr iu fq u e
te ftam en ti p a g in is fu jfic ien te r inftruElus. Ip fa enim ejus
opera teftimonium p e rhibent v e r ita t i. N a m cum ip fe t en e -
r e t comitatum T om o d o r tn fem , & com itatum B a r r i fu p e r
Seq u a n am p r o fu i s n ep o t ib u s , q u i e ran t ad h u c p a r v u l i ,
p ropte r difeordias q u a fd am , f i c u t d i c i tu r , R è x F ra n co -
j j r u m , q u i tu n e e r a t , ipfum ten u iT in N o v iom en f t c iv i t a t e ,
in tu r r i j u x t a portam : u b i non fr a ë lu s a d v e r f i ta t e , f e d
g a u d e n s , qu ia in tellig eb a t q u o d f ilium quem a i lig i t f l a g
e llâ t D e u s , f e c i t hymnum ; & modulatis vocibus d e ca n -
t a v it cum p ue r is in ramis p a lm a rum , f c i l i c e t , G l o r i a
1 A v s. Ip fe e t iam v i tam b ea ti M a r ty r i s ( Mamantis J
tra n ftu lit de Graco in L a t in um . Hæc ille , quem fequen-
dum putarem, nifi mentio illorum verfuumapud Alcui-
num obftaret.
N o t a 2 3 s . D a quæ s ü mus o m n i p o t e n s .
D e u s , ut qui in t ô t a d y i k s i s , & c.
'Alcuinus lib.2.contra Elipandum Toletànum Epifeopum
citât hanc orationem, fed earn adfcribit Miflæ ad palmas :
A i t enim in M i j f a a d P a lm a s , in oratione quadam : D a ,
qu a fum u s , omnipotens D e u s , u t q u i in tô t à d v e r fis e x in -
firm ita te noftra d e fe ç im u s , &c.
N o t a 2 3 6 . H um i l 1 t as e r i g i t .
Præclarè S. Auguftinus lib. 1. de Symbolo adCathecut
ßilliolhm
loriacenft J1
£ to rediens, Andegavos venir, ubi Irrningardis Regin a con- menos : E x a l t a v i t f e homo, & c e c id it : h u m i l ia v it f i D e u s ,
j u x e ju s , quam profic ifcens ib i agrotantem d im ifir a t , duo-
' s diebtts , p o ftq uam ip f i a d eam v e n i t , morbo inva lefcen -
nas O ü o b r is d ifc e fß t , ut fcribit Eginhardus ad eum*
^a
mmj id etiam'teftantur Theganus & Anonymus
fiipra citati. .Bis eo anno fiiit Andegavis Imperator eun-
do in Armoricam , 8c redeundo ; nec tarnen potuit fblvere
.Thcodulphum, qui tantum poft Pafcha Andegavos, prodem
& e r e x it . H u rn ilita s C h r i f l i q u id e ft ? M a n um D e u s h
m in i ja c e n t i p o r r e x it. N o s c e c id im u s , ille d e fe e n d it : nos
ja ceb am u s , ille f t in c lin a v it. P r en d am u s , & fu rg am u t
u t non in poenam cadamus.
N o t a 2 3 7 . S ac r a m e n t a , id eft, fefta.
N o t a 238. . Q v b m e d i c i n A l i bus sunt;
I N S T I T U T A JEJUNI I S.
id el l
id eft, qua: fiint inftituta in medicinalibus jejuniis cclebran-
da.
N o t a 2 3 £t digit o r a t i o m e s s o l e ü -
N E s. .
Ex more antique, quem videre eft apud Alcuinum liBi
dc divinis Ofliciis cap. de feria quarta mäjoris’Hebdomadx:
D i ä t orationes fo lem n e s , f i c u t in f e x t a fe r ia . Et ratio-
hem fubjungit, quia hac feria confilium inicrunt Judxi
de Jcfu capiendo; & apud Amalarium lib. 1. de Offic. Eccl.
cap. 11. in t im a t fu p r a diSlus Ubellus ( RomanusOrdo)
e x Romana co nfuetudine debere eadem d ie a n te p u b licum
officium o ra tio n e s , q u a folemus in f e x t a f e r ia a g e r e , r ecita-
r i. Hoc videre eft in Ordine Romano , in ordine de feria
4. Hebdomad® majoris: E t d ic it orationes fo lem n e s . O r e -
m u s , d ilc t lif fim i n o b is , in p r im is pro E c c le f ia D e i , & 'c e tera*
p e r ordinem ; tantummodo p ro f e in te rm itt i t . P o ftea
ve rb d i c i t orationem pro R eg e F ra n co rum , f i v e p ro Im p e ra
tor e. A d u ltim um p ro J u d a i s non fleÜ u n tu r g en u a . Is
mos etiam videtur in cod. TiIiano,qui olim fuit Ecclefia:
Salaricnfis, hoc eft Sagienfis, ut in, Prxfatione notavimus.
Ita cnim in hoc codice feriptum eft, in ordine feria: 4.
majoris Hebdomad® : E x pc Slant es p o n tificem , q u i f im p e r
( ip f i ) in E c c le f ia majore orationes folem n e s ip fa d ie . f i cu
t in Sacramentorurn lib ro continetur, h oc continet o rd in t.
Et paulö poft: P o ft Amen d ic it orationes fo lem n e s : oremtss,
dileEHJfuni nobis , in pr im is p ro E c c le f ia ill. & ceteros
p e r o rd in em ; tantummodo p ro f e in t e rm i t t i t , poft Im p e ra torem
ve rb d iä t- p ro R ege F ra n corum . A d ultim um pro
J u d a i s non f leÜ u n tu r g en u a . Hujufmodi orationes haben-
tur etiam in editis hac eadem feria-quarta, fed non extant
in aliis codicibus noftris mfs.a neque apud Pamelium. Sed
nec modp dicuntur hac feria iv. -~
N o t a 2 4 0 . O r em us.
Grxci dicunt w Kuefou SkvfttZfiv. id eft, Oremus Domi- y
num, ut planum eft ex Liturgia S. Johannis Chryföftomi,
& ex Euchologio Grxcorum paflim. Diciturque a Diaco-
no, non a Sacerdote, ut darum eft ex eadem S. Johan.
Chryfoft. Liturgia: 0 Aulxovo*, n K uez-ou id eft,
Diaconus, Oremus Dominum, & ex codcm Euchologio
paflim. Nota quod in hac feria, ut in fexta fequenti, in his
orationibus non folum facerdos annuntiat orationem di-
cendo dumtaxat, O r em u s , pro more folito : fed infiiper
monct pro quibus , & quid orandum fit : quemadmodum
olim uutatum erat in omnibus aliarum Mdurum orationibus,
cum facerdos populum de oratione moneret, ut mani-
feftum eft ex S. Auguftini epift. 107. ad Vitalem : E x e r c e
contra orationes E c c le f ia diffiu ta tion es t u a s , & quando
a u d is Sace rd otem D e i a d a lta r e exh or ta n tem p opulum
D e i orare pro in c r e d u lis , u t eos D e u s co n v e r ta t a d f id em ;
d r pro C atechumenis , u t eis de fid e rium r egeneration is in -
Jp ir e t •, d r p ro fid c lib t is , u t in eo q u o d ejfe ccep eru n t, e ju s
munere p e r ftv e r en t. Su b fa n n a p ia s v o c e s , eft d ie t e non
fa c e r t q u o d ho r tatu r .
N o t a 2 4 1 . F l e c tamus g e n ua .
Vctus eft confiietudo Ecclefiaftica, ut Diaconus clam&r,
F leü am u s g e n u a : quam videre eft horn. 34. S. Cxfarii A-
relatenfis: N a m dum fr e q u en te r , f i c u t o p o r t t t ,& d ilig en t e r
a t te n d o , c lam a n tt D ia c o n o , Fledamus genua, m ax imum
p a r tem p o p u li f i c u t columnat e r eü a s fla r e con ffiicio, q u o d
C h r if t ia n t s , dum in E c c le f ia o r a tu r , non l i c e t , n ec e x p e -
d i t . Et in fine Homilix : & qu otie fcum qu e D ia co n u s c la -
m a v e r i t , u t in oratione g en u a f l e ü e r e , a u t ben ed iü io n i
in c lin a r e ca p ita d e b e a tis , obedient e r & f id e l it e r cum v e -
ra hutn ilitate fa c ia t is .
N o t a 2 4 2 . PoSTQJ JAM ORAVERINT.
Olim poftquam Diaconus clamaverat: f le ü a m u s g en u a ,
populus orabat. Jefle Ambianenfis in epiftola de baptifino:
Poftmodum admoneantur d D ia c o n o , O r a t e , E l c E l i , f l e -
ü i t e g en u a : & poftq uam o ra v e r in t , d i c i t : lev ate . Oraba-
turque fub filentio. Unde in cod. Rem. E t nuntiat D i a -
^ c o n u s : f le ü am u s g e n u a , d r popultss file t',
N o t a 2 4 3 . D i c i t ifevATfc. .
Diaconus oratione completa olim clamabat , l e v a t t :
ijuod videre eft loco citato Jeflè Ambianenfis : P o ftq u am
o r a v e r in t , d i c a t , le v a te . Et in cod. Rem» feria 6. majoris
Hebdomadx .• E t n u n t ia t D ia co n u s , f le ü a m u s g e n u a , &
p o p u lu s f i l e t . D i c i t , l e v a t e ; & d o t orationem. Qux ultima
verba, & d a t ora tio n em , intelligenda funt de Ponti-
fic. & apud Alcuinum lib. de divinis Ofliciis cap. de feria
fexta, qux & parafeeve dicitur : D i c i t , oremus ; & D i a conus
, f le ü am u s g e n u a : item D ia co n u s , l e v a t t : dr P o n t if
e x d a t orationem. Et in Cod. Tiliano, ubi agitur dc hac
feria fexta: E t d ic a t oremus , d r D ia c o n u s : f leü am u s
g en u a ; & oret d iu tiffim e > & D ia c o n u s d ic a t : levate .
Hodie verö 7» l e v a t e , dicitur a Subdiacono; Prxterea no-
tandum eft in Ordine Romano, in ordine de feria fexta, in
his folemnibus orationibus, O r tm u s , d ile ü ijf im i nobis, p ro
1 E c c le f ia f a n ü a D e i , 8 c c . tantum dici a Diacono, le v a te
, in fine eujufque orationis, quo didto dicit Sacerdos p e r
D om in um , in hunc modum: Om n ip o ten s fem p ite rn e D e u s ,
q u i g lo r iam tu a m , &c. L e v a t e . P e r eumdem. Om nipotens
fem p ite rn e D e u s , cu ju s ju d i c i o , 8cc. L e v a t e , P e r
D om in um .
N o t a 2 4 4 . T a n t u mmo d o p r ó s e i n t
e r m i t t i t , 8cci
Ita Alcuinus cap. fupra citato de feria 4. majoris Hebdomadx
: H o c f e i e n t e s , u t q u o d P o n t ife x p r o f e intermitt
i t , ib i ilium com memorent..
N o t a 2 4 s . P r o J u d a i s n o n g e n u f l e ct
a n t.
In cod. Til. A d ultim um pro J u d a is non f i e ü a n tu r g e n
u a . Hanc rationem profert Alcuinus lib. de divinis Of-
ficiis cap. de feria fexta, qux & parafeeve: E t p e r omnes
, a lia s orationes g e n u f le ü im u s , u t p e r hunc h a b itum corpo-
' r is , m entis hum ilitatem atten dam us : e x cep to qu a n d o pro
p e r fid is J u d a is oramus. I l l 's enim g e n u J le ü e b a n t D om in o ,
opus bon um m ale o p e ra n tes , q u ia i lin den do h a c fa c i e bant.
N o t a 2 4 6 . C o n f e s s o r i b u s .
Confeflores hoc loco funt Cantores, 8c Pfalmiftx, qui
funt in inferiori Clericorum gradu, can. 11. Concilii 4.
Carthag. Id fatis patet ex Concilio Tolet. 1. can. 9. N u l la
profefla v e l v id u a ,a b fen te E p ifcop o v e l P r ejb y tero , in domó
fu a A n t ip h o n a s cum Con feflore v e l f e r n o f u o fa c ia t . Et
ita capiendus eft canon fextus ejufdem Concilii: I tem q u e
p u e lla D e i n ec fam ilia r ita tem h a b ea t cum confeflore. Ita
didti, quia confiteri paflim in facra Scriptura eft, Dei lau-
des decantare. Cum igitur in hoc Sacramentarii loco mentio
fiat omnium perfbnarum Dei cultui mancipatarum, par
eft credere in eo per confeflores intelligi Cantores feu Pfal-
miftas.
) N o t a 2 4 7 - , V i r g i n i b u s .
Intelliguntur Virgines devotx , feu profeflx, hoc eft
qux Deo virginitatem devoverint, de quibus infra.
N o t a 2 4 8 . V i d u i s .
Similiter intelliguntur illx Vidux, qux viduitatem fo-
lemni ritu profeflx fuérint, de quibus etiam infra.
N o t a 2 4 9 . P ro C h r i s t i a n i s s i m o re *
GE NOSTRO.
Ita in editis. In b codice Remenfi legitur, P r o C h r ift ia - b
nifftmo lm p e r a to r e , v e l rege noftro. In codicibus Rodra-
d i, & Ratoldi, & apud Pamelium: E t pro ChrifUaniJfs -
mo lm pe rator e noftro. In Ordine Romano hxc habentur ;
P o ftea ve rb d i c i t pro R eg e F ra n co rum , f i v e p ro Im p e ra -
to r e. In codice Tiliano feria iv. fic habet: P o f t Im p e ra to rem
v e rb d i c i t p r o R eg e Francorum. Sed nullx affigriantut
particulares orationes, nec in feria vi.
N o t a 2 3 0 . R e s p i c e ad R om a n o r um
a t qu e F r a n c o r u m b e n i g n u s i m p e-
r iu m.
Ita in excufis. In codice Remenfi legitur: R e jp ice p ro-
* In priori Theod. in officio ïerix vi. hujufmodi orationibus ti- 1 In Gemet. quoque legitur, fro Chriftianiffttno imftratore noftro ,
tulus hic prxmittitur : jncifiunt orationes qua ditendt Junt quarta & licet infra feriptum fit : rtjfict ad AngeUrum benignus regnum.
fexta feria.
Tom. III. X