Apoftolus aut Evangelium commémorant ; & ex S. Jufti- A »mus infra mox citandus haric orationem | |É g j g | , id eft
Marryre, cùm agit de faera Liturgia, Apojogfe %. f>rq
Chriftianis, astj m -ünopu/rpuyArpuLTa Ameo\uv
fiaiot- $1 UpofHTUn «titçyvcomtTUi S^upei. id eft > &
commentaria Apoftolorum vel fcripta Prophetarum legun-
tur quoad tempus fere. Qui tamen locus poteft etiam de E-
vangelio intefligi,
N o t a 1 2 . G r Ad A U . Ita in codd. Rodradi, &
Ratoldi. In editis, Sc in vulgatis Miflalibus , G raduate.
N o t a 1 3 . L e g i t u b . E v a n g e l i u m .
Ex antiquo ricu Ecclefizut mapifeftum eft ex S. Baflr
Ei loco paulo ante citato, quo etiam referri poteft locus
s ! Juftini paulb ante produ«ftus. Id etiam fuadetutexE-
piftola S. Cypriani 24. E t p le b i um v e r fe p ro honoris fu i
c la r ita te co n jp icu u s , lega t pracepta & E v a n g e lium D om in
i . Et paulo poft, n ih il eft in quo magis Con ftffor F ra tr i-
bus p r o f i t , quam dum E v a n g e lic a le ft io de ore e ju s a u d i- g bono viduicatis cap. 16, H o c
tu r . Porro nulla hie Symboli poft Evangelium mentio j qu ia h oc d ignum e f t , hoc ju f t i
de quo tamen commodius infra ad Miftam Pafchalcm di-
cetur.
N o t a 1 4 . D e i n d e Q f f e r t o r i u m .
Jta in codd. noftris mfs. Rodradi & Ratoldi, qua tamen
defiderancur in editis. Qftertoriqm Antiphon? eft, quz
dum caneretur, popqlqs fua dopa in alcari offerebac juxta
antiquum morem , de quo infra ad Miftam Pafchalem di-
N o t a i f . S u r sum CORpA.
Hie incipit Przfatio, de quo vocabulo infra. Hare au-
tem verba non funt novellas inftitutionis : fiquidem haben-
tur in Liturgiis SS. Jacobi, Bafilii, & Chiylbftomi, quorum
Sc mentionem fecit S, Carfarius Aielatenfts Homil.
12. P en e otnnes r e c itatis l e ft tomb us e x e u n t de E c c le f ta :
i d iftu ru s eft Saqerdos , S u r fum corda ? D. Auguitinus
gratiarum adtionem appcllat.
N o t a i l . DlGNUM ET JUSTVM EST.
Haec verba tangunt S. Cyrillus Hierofolymitanus Cate-»
chefi j. myftagogica. « to «?'«>' KSM «CH® id eft,
deinde dicitis, dignum & juftum eft. S. Johan. Chryloft.
Serm- 18. in 2. Epift- ad Cor. to jhc ih ^ e *d o t mva,
ou A 5b ÔKHI-0Ç ( k p d c ) ’djyao.cu fs sm ' ÄMÄ ô fiait am t ,
mtynpov y> wbmy xttGày çmUu' «’to ouvvSi/^eov, on ’dfëicoç jyq
/)ns/juf ytyiTKf, tm ap-^iw, vit th^ejidtu. Id eft , rurfus quz
ad gratiarum a&ionem fpeftant , communia funt , non
enim ille ( S açerdos ) folus gratias ag it, fed etiam omnis
populus antjeipata eorum voce, deinde illis confentienti-*
bus, quia hoc digne Sc juftè Ht , tunc incipit gratiarum
a&ionem. Et S. Auguftinus libro de dono perfeverantiz
cap. 13. E t dignum ç r ju f tum effe refpondent; Sc libro dc
; continua comrnonemur ,
•ft recordari. Hisautcm
probat S. Auguftinus adversus Pelagianos , quod omnia
Deo referre debeamus accepta. Nam cum plebs refpondet
habere fe cor furfum ad Dominum , turn monita à Sacer-
dote ut de tanto munere ac bencficio furfem levati cordis
Deo gratias agat, ftatim in gratiam tanti beneficii-refpondet
, dignum & juftum eft.
N o ta 1 9 . N o s TIBI SEMPER ET UBIQUE
GRATIAS AGERE.
Hujus gratiarum a&ionis meminit S. Irenzus lib. 4.
cap. 34. E t hanc oblation em E c c le f ta fo la p uram offert
fa b r ica tor 's, efferent ei cum gra tia rum a ftione e x cr ea tu ra
e ju s . Sc S. Johan. Chryfolt. paulo ante citatus : n'n up-
7?f d ^ ^ iç ta t. id eft, tunc incipit gratiarum adhonem.
Hzc autem gratiarum adtio non tantxim fiebat, quod furfum
haberemus corda, fed & pro beneficiis omnibus à Deo
lib. de dono perfeverantiz cap. 13. JQ u o d ergo in S a c ra - ç receptis,ut docet S. Auguftinus Epift. 120. ad Honoratum ;
mentis fid e lium d i c i tu r , u t fu r fum cor habeamus a d D o m
in um , m un ut eft D om in i s Sc de bono viduitacis cap. 1$ .
Q u ia & illu d q u o d in te r fa c r a rnyfteria cor habereJurfurn
ju b em u r , ipfo a d ju v a n te i d v a leb is . Sc multis aliis locis.
S. Anaftaiîus Sinaïta in Sermone de Synaxi : Swro Sfepiapiv-
ptTWi 0 itpift tiiywr, <üu mt WpMm id eft, hæc teitacur
Saçerdos dicens , Surlum habeamus corda. S. Cyrillus A-
lexandrinus Çatechefi 5. myftagogica : pum SJw ßoa » itpd^,
tu U to( t&pSiat. id eft, poftea Saçerdos clàmat, Surfum
corda. Et S. Cyprianus lib. de oratione Dominica : E t
ideo Saçerdos a n te orationem p a ra t fr a t r um mentes dicen-
d o , S u r fum corda.
O m n i a la rg itu r & p r a f e i t , f e d p eccata p r a d i â t , fu p p l i-
c ia m in â tu r , beneficia pollicetur. F i l i i ergo promifftonis ,
f i l i i bénéficia H a c eft g r a t ia , q u a g r a tis a a tu r , non m e n t
is op e ra n tis , f e d m iferation e do nantis. H in c g ra tia s agi-
mus D om in o D * o noftro : q u o d e ft magnum Sacramentum
in fq c r ific io n o v i te ftam en ti, q u o d u b i , & q u a n d o , &
quornodo offera t u r , cùm fu e r i s b a p t iz x ttu s , in v en ies . Ce-
lebratur etiam hæc gratiarum adtio ratione ranti myfterii
ac beneficii, ut patet ex S. Juftino Martyre Apol. 2. pro
Chriftianis : D e in d e e i q u ifra tr ib u s p r a e f t , offertur punis
& pocu lum a q u a & v in t : quibus ille ac cep tis, ajVov jyt} J i -
£<*» tçS Havel opajt SJÿ. n ivô/urnf n fio S im) n FyéUpumç
TV aytcv tda.7njj.7ni, njij ai^Le/çicw W KStn^icSsoj nu7tuv nup
dan , 'ffhi otav mitlius. id eft , L ä ndern d r gloriarn rerurn
univerfarum P a tr i p e r nomen F i l i i & S p ir itu s fa n f t i offert,
& g ra tia rum a ftionem pro eo q u o d nos b ife e donis fu i s d i -
N o t a 1 6 . H a b e m u s A d D o m i n u m .
Przter antiquas Liturgias, etiam przfeti Patres horum
verborum meminerunt. S. Cæfarius Homil. 16. E t S v e r d
o ie d icen ie , fu r fum corda, curn fe c u r a confcientia refpon- _ , . .
d eam u s , nos habere a d D om in um . S. Cynllus eadem Ca-D g n a t u s f t t , p r o lix e e x e q u itu r . Eadem repetit infra : Sc ex.
rcchefi, g ihnKfincdf, "nv we/w- id eft, deinde ref
pondetis, habemus ad Dominum. S. Cyprianus libro citato
: U t d um refpondet plebs , habemus a d D om in um .
Et S. Anaftafius Sinai'ta Serm. citato: «to n npO( & b u
yfujif ybrntfivofuStt > eoz)c n* we/-0*- id eft, deinde quid
ad hzc nos refpondemus, habemus ad Dominum 2 Ec infra
i'tfiv •apcf & & % “>{ tnwiäieSi, ixfpfy wes-tv W HstpSJetf.
id eft, ecce Sc paulo ante conienfiftis, habemus ad Dominum
corda.
N o t a 1 7 . G r a t i a s a gam u s D qm i n q
D eq n o s t r o .
Hue fpe&ant ilia S. Auguftini lib. de dono perfeverantiz
cap. 13. D e quo munere ip f t D om in o D e o noftro g r a t
ias agere d S a ce rd o te p o f t h anc v ocem , q u ib u s d ic itu r ,
admonernur. Sc lib. de bono viduitads cap. 16. E t ideo f e •
q u i t u r , u t d e tam o bono fu r fum le v a t i cord is non nobis
prefsè habetur in Liturgia S. Johan. Chryfbftomi :
mi xstj vdp n f aeinupyiac IseSniç, mV %tpdv tiffj/f JÎ-
%aâaj Kst7H%i<,<cruf. id eft, gratias agimus tibi pro hac Liturgia
, quam dc manibus noftris iufeipere dignatus es.
N o t a 2 0 . L a u d a n t A n g e l i , 8cc.
Mos eft andquus Ecçlçfîz in Miflz Przfatione menrio-
nem fecere czleftiurn illorum Spirituum, qui Deum fine
intcrmiflione laudant in czlis, ut darum ex Liturgiis SS.
Jacobi Sc Chryfbftomi, ex S. Czferio quzft. 44. dialogi
primi, ù imp&poi i l iS f s&aç 7IAi-nç h f i t s etiatpuioSai Site' at
vpmSjjv afyiMr, Sporn, xue-wwitf » dpjgq, i%ourtaf,
JtwafMif. id eft, quern divini facrificii fèquences Sacerdoces
Deo clamant, te laudant angeli, archangeli, throni,
dominatione5, principatus, poceftates, virtutes. Sc S. Cyrille,
Çatechefi fzpius citata, g pum UtZaa punpuv&jopSp, See.
, cipyfffhow , Jïutâpuiuy, umpoTtmsy, àççfv, ,
gloriarn quafe noftrarum v i r iu m , tribuamus-, fed D om in o £ Sp«r«v, ifitf %pauCip* , See. id e f t , facimus deinde memio-
D e o noftro g ra tia s agamus. Sc Serm. 21.de diverfis: N o -
ru n t f id è l e s , u b i & quando d ica tu r ; g ra tia s agamus D o mino
D e o noftro. Q u i s autem g ra tia s a g it D e o , n if t q u i
fu r fum cor h a b e t a d D om in um ? Er Epift. ad Honoracum
mox citanda. Et ilia 5 . Cyrilli Çatechefi citata : « to itp d ç
AtM. &xpejisyiozep8p i d iLuefu. ideft, deinde Saçerdos diçit,
gratias agamus Domino. Quapropcer S, Johan. Chryfof-
, S e e. angelorum, archangclorum, virtutum, do-
minadonum, principatuum, poteftatum, thronorum, cherubim,
S e e. idem apparet ex S. Ifidoro mox citando. Sed
Przfedo videtur concradia. Nam in Liturgia fandi Jacobi
fit mentio folis & lunz, fiderum Sc univerfz creature,
quod etiam videre eft Catech. citata $. CyriUi: & te f
tatut S. Ifidorus lib. 1. de Off. Ecclef.cap.i j. In q u a etiam
a d D e l la u d em tir r e ftr ium crea tu ra , v ir tu tum q u e ca le f- A gis caftigata Conftantinopoli, arque infîiper gravi terrz motu
S A I>
conquaflàta , ac propterea populo urbe fècodetc coaÆo,
arque in campum recepto , exoranteque divinam clemcn-
tiam , ut tantis malis eriperctur, puer quidam fub omnium
confpe&u in czlum raptuseft, & Angelico minifterio hune
hymnum cdoiftus in terras demiflus eft : ac omni mulcitun
iv e r fita s p r o v o ca tu r .
N o t a ß /.> S a n c t u s
Antiquuseft hujus hymni ufus in /àcro fan dis myfte-
riis , ut yidcre.eft can. 3. Concilii -II. Vafènfîs provinciz
Viennenfis, celebrati anno Domini 529. Homil. 12. S. Cz-
ferii Arelatenfis : C ùm enim m a x im a p a r s p op u li, imo q u o d
p e ju s e ft , pene omnes r e c itatis L e ft io n ib u s . e x eu n t d e E c -
c le fia , cu i d iftu r u s e ft Sa çe rd os S u r fum corda l n um q u id
ref p ondéré p o f fu n t , qu a n d o deorfum in p la te is & corpore
firn u l & corde d ife td u n t ?■ & q u a lite r cum timoré f im u l &-
g a u d io c lam a b u n t , S a n f tu s , S a n ftu s , S a n ftu s l Orauo-
ne S. Gregorii Nyflèni de non differendo baptifino : M e
tu i p u d e t , q u o d cùm fe n u e r is a d h u c e jic ia r is cum C a te ch u -
menis , & c . u n ir e populo rnyftico, & arcanos difee fe r -
dine hunc hymnum concinente Deus placatus cft : quern-
admodum refertur à S. Johan. Damafceno lib. 3. de fide
orthodoxa cap. 10. Gcorgio Cedreno in compendio H i f
toriarum anno 30. Theodofii junioris , Theodoro Balfâ-
monc in can. 82. Cone. Trullenfis, & Jobio , qui refert
hunc hymnum rum ab Angelis cancatum fuifiè. Sed in-
ftimtio eft antiquior, nam iflius mendonem fecit S. Czfa-
rius fupra citatus, Sc Concilia Nicznum I. & Conftanti-
nopolitanum I. ut feribic Afclepiades Trallium Epifco-
pus in epift. ad Petrum Knapheum. Neque in ea umquam
•. <p3ty%tu pud’ m'f if f okhyet « xsq St i ^ t p v j a Si&upip fuit opinioneS. Johan. Damafcenus, ut quidam objiciunt:
puToL jgistcwcSy upuowjm AtyJ. id eft , D i e nobifeum ea ° non enim feribit inftitutum fuifle a Proclo, ut Trifagium
q u a f e x alas h a b en tia S e ra p h im cum C h r ift ia n is d icu n t. ‘
Catechefi quinta mvftagogica S. Cyrilli Jerofolymitani,
a. ayio(, o-ytof, ctyiof Kve/oc miCccuS. SJg> TtSn y> iiw q&tySbSunu
i f iy ok <rif fACSf-Vt* Sto^ofeu Isunito a om c noirayoi vie
vpuKpfiat luff xaftiuoploie •jfjdpuSa.tspa.vcU{. id eft , San d u s ,
Sandus, Sandus Dominus exercicuum. Propterea enim
traditam nobis hanc Seraphicam thcologiam dic imus, ut
cum czlefti militia in hymnodia communicemus. Hie
hymnus in liturgiis appellatur Zfarhuoç, id eft, vidoria-
lis. Quapropcer hunc hymnum quidam male confundunt
cum Trilàgio, quod eft hujufmoefi, ay*oç 0 9toç, aytos ijÿ pH ,
ctytof cidó.ra.7tf. id eft, Sandus Deus, Sandus fords, Sandus
immorcalis. Siquidem in Liturgiis diftinguuncur : ca-
niturque T rilagium uc primùm accedic Saçerdos ad altare ,
ut teftatur Jobius lib. 15. cap. 6 . apud Photii
n Liturgia caneretur j fed tantum probat audorirare hujuL
hiftoriz, Sc Concilii Chalcedonenfis non debuifle Petrum
Knapheum huic hymno hzc verba addere, Q u i c r u c if ix us
es pro nobis. Hie enim Petrus KnaphcUs, id eft fiillo
Pontifex Antiochenus adjecit huic hymno, 0 eu.vpuSu( sjff,
npmei id eft, qui crucifixus es pro nobis, ut referunt Theo-
dorus Ledor lib.» colledaneorum, S. Johan. Damafc.
cap. draco, Afclepiades Trallium Epifcopus epift. citata,
Felix Papa epift. ad eumdem Petrum, & Theodorus Bal-
famon in canonem citatum: atque hoc additamento Trini-
tatem pro nobis crucifixam efie volebat, ut fads darum
eft ex Ephrzmio Theopolitano aritiftice in epift. ad Zeno-
bium Scholafticum Emiflenum , in Bibliotheca Photii
num. 228. Sc in fecro Triadis myfterio inducebat quartam
perfbnam, ut vult S . Johan. Damafc. cap. citato. At Acam
“ P * Tt' Suactw&ior timetw tuc UfHç, 0 ç . dus Epifcopus Conftantinopolitanus in epift. ad eumdem
Upoda-hTTi’f ctsuSivaiaC0« ayio{ 0 Stog^yiof ißppoc, ayof ajaventf.
id cft,quapropter fimul atque Sacerdoces ingrediuntur ad altare
, facer Cantor de fuperiore loco clama, Sandus Deus ,
Sandus fords,Sandus immortalis: hoc eft enim Trifegium.
Id ctiam videre eft apud Codinum de officiis palatii Con-
ftandnop. g uxnug. ohoiyun Tue v if Exx^mnuf 9vg$t(,£pitm wy tsa-
ouytoy opwey, aiaynamtTtu 0 Àitfemç, y f sgtdtl;»; mtikStu^ m âda
MTtvpytet. id eft, ftatim aperiunt portas Ecclefiz , Sc poft
cantatum trifagium hymnum , legitur Apoftolus, perfici-
turque ordine Liturgia. Ac hymnus Vidorialis canitur poft
Przfetionem, quz omnia videre eft in Liturgiis. Horum
hymnorum differentia internofeitur ex S. Czfario frarre
S. Gregorii Nazianzeni, interrog. 29. g&n to. aya. %pouCipt
àyuojxoo or w & iiiï th Sw« T cictJl, ro ayoç, oyof,
a-yof “otus cwatpatoOoi, ou/é sraA/y li/djf öv leumylco äyof 0 Stof, a-
yoç io/jftç, ttyt oç ddavecnç ÔuSouvtuv, ayaspeov H !%j y, f ctfaya-
Petrum dicebat eum inducere duos filios; cum poft w i%ipôçt
adderet fttupaStiç tfg- Jpûif , eumque aflèrere Spiritum ïan-
dum fuiflè crucifixum juxta hzrefim Manichzorum, cùm
ad 79 àdûyitTtf adjiceret eadem verba. Porro Ephræmius fupra
laudatus ait hunc hymnum Chrifto ab Orientalibus
attribui j ac proinde nihil eos peccare, fi addanc, Q u i c ru c
if ix u s es : at Conftancinopolitanos & Occidentales hunc
hymnum fandæ Trinitati' accommodantes hæc verba om-
ninô repudiare : Sc in multis Europz ptovinciis hzc qui-
dem verba rcfpui, fed adjici àya. Ttu d irdimy «pûiç. Id eft,
Sanda Trinitas mifèrere nobis. Sed Calandio Epifcopus
Antiochenus addidic Trifegio, pgiç* (banaé«T, propter eos
qui addiderant, Q u i c ru c if ix u s es p ro nobis, ut refert Theodorus
Ledor colledaneorum lib. 2.
N o t a 2 2 . B e n e d i c t u s .
Non habetur in editis.Reperitur tamen inLiturgiis Græ-
5 *»» àyit73q. id eft , neque fanda Cherubim aliquid j) cis, & mentio fit à S. Czferio Arelatenfi homil. citata : E t
fenditatis addunt fandæ Trinitati, cùm inczlofîne in-
termiflione clamant, Sandus, Sandus, Sandus : fie rur-
fus nobis clamantibus in Trifagio, Sandus Deus, Sandus
fortis, Sandus immortalis, ninil fenditatis, forritudinis,
S c immortalitatis Deo adjicitur. Nec obeft quod à S.
Johan. Damafceno S c aliis quibufdam, hymnus Vidorialis
appelletur Trifegios i quia loquuntur de ipfo extra fa-
crificium Miffz, qui etfi pomt dici Trifagios, vulgo tamen
in facris hanc denominationem non fortitur. Nec refert
quod in Liturgia Ambrofiana dicatur T r ifa g ium > quia
cùm hzc Liturgia non fit pura Ambrofiana, propter non-
nulla detrada atque addita, non confiât an hzc appella-
tio à S. Ambrôfio manaverit. Sed, ut aliquid ampliùs de
Trifegio dicamus, non mihi arridet eorum opinio qui Icri-
bunt, turn primùm inftitutum à Proclo Patriarcha Con-
ftantinopolitano, ut hic hymnus in Sacra Liturgia caneretur,
cùm régnante Theodofio juniore, multis à Deo plaq
u a li cum tremorc f im u l & g a u d io c lam a b u n t , S a n f tu s ,
S a n f t u s , S a n ftu s , B en ed iftu s q u i v e n i t in nomine D om in
i. .In editis fequitur hzc oratio : F a f t urns memoriam f a -
lu ta r is hoftia to t in s mu n d i, & c . quz non extat in noftris
cod. mfs b. ,
N o t a 2 3 . O s a n n a i n e x c e l s ! s.
Meminit S. Ifidorus lib. 1. de Off. Ecclefi cap. ly. E t
O fa n n a in e x c e lfis c a n t a tu r , q u o d Sa lv a to r e d eg en e r e D a v
i d nafeente fa in s mundo ufq u e a d e x ce lfa p e rvenertt.
N o t a 2 4 . T e i g i t u r , C l e m e n t i s s i m e
P a t e r , &c.
Hujus orationis meminit Haymo in 1. ad Tim.c. 2.Hzc
oratio vulgo appellatur Canon , quz denominatio habetur a-
pud S.Gregorium lib. 7. Regefti, epift. 6 4 . Q u ia orationem m vr l.
D om in icam p o ft Canon em d ic i fla tu ift is .q n i Sc ibidem appel- ef. >2-
lat precem , aitque compofitam efie a quodam Scholauico.
E Quifnam autem fuerit ille Scholafticus incertum eft. Qui-
* Ex darcis defumtum videtur quod legitur iu vet. Sacramenta-
xio Gallicano; aios dicitur poß aios .-Tu lumme Deus,aios, ipfc
fäudus &c.
k Abeft quoque a mf. Reg. Sueciz , a Gemet. &c. In primo
Thcoderic. tamen loco hujus orationis legitur: oratio ante Miftam.
Eiicns ante altare vernam ß t dicat orationem hanc : Placcat tibi Cmda
Trinitas Deus toe obfequium fervitutis mea:, & prarfta ut hoc
lacrificium laudis quod oculis tux majeftatis indignus ofleram, tibi
lit acceptable , mibique & omnibus pro quibus illud oUeram lit
te milerante propitiabile- Qui vivis & regoas, Deus, per omnia 1c-
cula leculorum. Amen.
S iij