îùs parmenianum jQuis fidellum nefcit in peragendis
myfteriis ipfa ligna linteamine cooperiri ? Ubi ligna func
jpfa alcaria lignea, qua: turn in Africa erant ufitata, uc
clarum eft ex eodem Optato fupra eodem libro : S e d , u t
txiftimo , alio loco copia lignorum frangi juffiit ; a lio ,
ut raderent, lignorum inopia imperavit ; u t removeren-
tur , e x parte verecundia juffit. Nam refert caufas cur
Schifmatici alibi altaria fregerint, alibi raferint, alibi
removerint. Cur in quibufdam locis fregerint-, in caufa
fuit lignorum copia > quare alibi raferint, lignorum inopia
, ne forfitan novis altaribus erigendis ligna deef-
lent ; cur demum in quibufdam locis tantum removerint,
id fecit verecundia. Et paulo poft : jQuid perditorum
conduElam rcferam multitudinem, & vinum in meree-
dem fcelerit datum ? quod ut immundo ore a facrilegis
hoftibw biberetur , calida de fragmentis altarium fa fta
efl. id eft , calefecerunt aquam de fragmentis altarium ;
& infra, inter Sacramenta. ( id eft, inter Miflàrum fo-
lemnia ) velamen potuit tangi, non lignum : aut f i taEht
potuit penetrari velamen , ergo penetrantur & ligna,
Se e. Ibi refert caufam , cur non debuerint rädere altaria :
quia ta<fta non funt à Sacerdotibus Catholicism fed tan-
turn velamen inteE offerendum. Quod fi tadhi potuit penetrari
velamen, ergo lignum j quod fi lignum, ergo &
terra : ac proinde concludit quöd debuerint Schifmatici
terram ipfäm, in qua fundata funt altaria, rädere, feu
effodere.
Hinc capiendus eft S. Auguftinus lib. c. de bapt. contra
Donatiftas cap. 20. Cur ergo ad verba , qua procédant
ex ore homicide, poßit tarnen Deus oleum fanSli-
ficare & in altari quod haretici pofuerunt, non pof-
f i t ? nefcio : nifi forte quem cor hominis fallaciter con-
verfum intus non impedit : lignum fallaciter pofitumim-
pedit foris , quominw Sacramentis fu is adejfe digne-
t u r , nullis hominum falfitatibus impeditus ? Ubi 7» l i gnum
fumitur metonymicè pro alrari ligneo.
Olim etiam in Gallia quibufdam in locis fuit ufus alta-
rium ligneorum : nam in Concilio Epaonenfi , can. 16.
cautum eft, V t a ltaria , nifi lapidea , Chrifmatis unftio-
ne facrarentur. Fuerunt ètiam olim in Oriente, tempore
S. Achanafii Magni, altaria lignea, ut ex ejus Epifto-
la ad Solitarios perfpicuum eft : dpmtnzvn; 1» ov/ufiMiei , jy*}
to'» Spów, KSM "dm VÇ <ón,cur, £ha/>'» 3S W , njq ni /âifoa 7«?
ExxAtunoi. id eft, cùm rapuiilènt fubfellia, & cathedram,
S c menfam (. erat enim lignea ) Sc vela Ecclefix.
N o ta 5 6 3 . O m n î p o t e n s et m i s e r i -
c o r s D eü s . See.
Hxc oratio defideratur in codice Remenfi, & in Or-
dine Romano.
Nota 5 6 4 . Pu R I F I C A R E , SsANCTIFl CARE,
BE NE DICE RE. ,
In codice Ratoldi Abbatis ad lingula verba hxc fin-
gulx cruces apponun tur.
N o ta 5 6 5 . O m n î p o t e n s s e m p i t e r -
n e D eu s , a quo o m n i a , &c.
Ha:c oratio non extat in codicibus Ratoldi, & Rem.
Sed loco illius hæc habetur : Domine D ew omnipotent,
fient ab initio hominibus u tilia , &c. ut in Ordine Romano
: in qua hæc verba fequentia notanda veniunr :
Mac Unteamina in ufum altaris tu i, ad tegendum invoU
vendumque corpus & fanguinem F ilii tui Domini nofiri
Jefu Chrifii > quibus intelliguntur pallæ corporales , quæ
Corporalia vulgo dicuntur : quæ ita olim amplæ erant,
Ut involverent ipfiim Chrifti corpus & calicem i de quibus
confule obfervationes noftras ad concordiam regula-
rum , in cap. 66. §. 1.
Porro in codice Ratoldi fequitur : BenediElio ad omnia
ornament a E cclefia : Dignare, Domine Deus omnipotent,
Hex regum, &c. In codice Remenfi fequitur ordo infe-
rendarum Rcliquiarum in bafilicam.
No ta 5 6 6 . B e n e d i c t i o s u p e r m u n u s
QU O D V I S.
Munus hoc loco intelligttur de his omnibus, quæ z
fidelibus offeruntur ad Ecclefiæ ornatum, ut videre eft in
A ipfa benedi&ionis formula, qua: abeft a codicibus Ratoldi
, Sc Remenfi, Sc ab Ordine Romano. Siquidcm
olim in ipfa templi dedicatione omnia cjus donaria, feu
munera in ufiim templi a fidelibus oblata, ab Epifcopis
confecrabantur , ut fa&um eft in dedicatione templi,
quod Conftantinus Imperator Hierofblymx xdificavic,
quemadmodum teftatur Sozomenus lib. 2. hift. cap. 25.
N o t a 5 6 7 . A d c o n s e c r a n d a m p a t e -
In codice Ratoldi legirut : C o n ftc ra tio p a t t n a , f i t c
c ru c em d e oleo. <
N o t a s 6 8 . C o n s e c r a m u s , Se e.
Hxc formula confecrationis patenae non extat in Ordine
Romano.
N o t a 7 6 9 . I n d e f a c i e n s s i g n uM cru-
C I S D E •' S'A N C T O O L E O , &C.
_ Ita in codice Rodradi & Remenfi. Sed in codice Ratoldi
aliter : I tem btnediElio p a ten a . E t f a c crucem de
C h r ifm a te . Confecrare, &c. Etnota in hoc codice ad-
hiberi oleum Sc Chrifma, at in Ordine Romano Chrifma
tantum.
N o ta S 7 ° - B e n e d i c t i o p a t e n e . Do-
Mi n e D eus o m n i p o t e n s , &c.
Hxc non extant in codicibus Ratoldi Sc Remenfi,
neque in Ordine Romano.
N o t a j ? 1 . A d c a l i c e m b e n e d i c e n -
d u m .
In Ordine Romano legitur : P ra fa tio ca lic is . Confecrationis
feu benedi&ionis Vaforum altaris habetur men-
tio apud Burchardum lib. 3. cap. 58. ex.epift. Felicis I V.
E a q u e d iv in is p r e c ib u s , & fa n t t i s unSlionibus cum a lta
r ib u s & v a f i s •, v e flib u s q u o q u e & r e liq u is a d d iv inum
culturn e xp len d um u ten filib u s d ev o te & fo lem n ite r
Q fa c r a r e . Hie tarnen notandum nullam in benedidtione
calicis adftiberi undtionem ; ut in codicibus Remenfi ,
Rodradi, & Ratoldi: cum tarnen in Ordine Romano
undtio Chrifmatis adhibeatur.
N o t a S 7 2 . P 1A f a m u l i tui i l l . d e votion
e.
In cod. Ratoldi hxcvocabula ,p i a fam u li tu i ill. non
extant. Poft hanc orationem in Ordine Romano hxc haben
tur : E t f a c i a t crucem d e C h r ifm a te fu p e r ipfum c a licem
p e r la t e r a : qux non extant in codicibus noftris mfs.
S. Eligii, Rodradi, Remenfi, & Ratoldi.
N o t a S 7 3 . D e u s ,' qui M o y si f a m ul o
tuo, Sec.
Non extat in codicibus Remenfi, & Ratoldi: fed in
cod. Rem. fequitur: P ra fa tio ch r ijm a lis : O r tm w , F r a t
r e s c a r ijf im i, u t D e w omnipotens hoc m in ifie r ium cor-
„ poris F i l i i f u i D om in i, n o fir i J e fu C h r i f i i g e rolum bene-
J d it lio n is ,fa n £ lificatio n is tu t am in e , d e fenfionis donatione
im p le r e d ig n e tu r o ra n t ibw nobis. P e r . Ubi Chrifmalis,
feu Chrifmal, five Chrifinale fumitur pro vafe, in quo
Chrifti corpus fervatur. Quod clarum eft ex Ordine Romano
, ubi hie titulus prxfigitür: P r a fa tio v d fe u li in quo
E u c h a r if lia reconditur. Ibi vafeulum haud dubie pro
Chrifmali ufiirpatur. Id etiam patet eX lib. 6 . Halitgarii
mf. Biblioch. Corb. Q u i a u tem pe'rdiderit fu um C h r i f m
a l , a u t fo lum fa c r ific ium in regione q u a l ib e t , S e c .
Sumitur etiam pro Corporali, feupalla corporali, uc
notum eft ex Glabro lib. 5. hift. cap. 1. D e Ch r ifin a le
e t iam , q u o d a qu ib u fd am Corp orate a p p e lla tu r , p lu r i -
mum exp e r tum e fip r a fia r e rem edia. Et paulo poft : A p u d
A io n a f te r ium Reomenfe , tempore v en e ra b ilis 'W illelm i
A b b a t i s conti g i t , u t in cendium circum jacentia M o n a f -
t e r i i pop u lä r e t u r : ar r ip iente s a u tem e jufdem Id c if ra t r e s
C h r ifin a le conto impofitum e lev a ru n t illu d contra in cen -
d i i fiamm as d ir e f la g r a n t e s ; f ia t im ve rb id em ig n is in
f e f e r e to r q u tn s , minime am plius q u am in v a f e r a t , a r r i-
p e r e v a l u i t : p a h nw tarnen ille D om in ic a s , a u ra plant
e a contulo e la p fw p lu s m in u s du a bu s m illia r iis avola-
v i t , See.
In eadem Prxfatione codicis Chrifinale dicitur minifte-
rium, redt£. Nam minifterium pro Vafe fumitur: & vafä
aurea
aurea vel argentea Ecclefi* dicuntur minifterium. In Con. A N o ta s 7 4 - D
cilio Remenfi can. 22. apud Flodoardum lib. 2. hift. Eccl. in qjj o R " ’ ’
Reménfis cap. 5. S i E p if c o pm ( except'o f i even er it a r -
du a neceffitas pro redemtione ca p tiv o rum ) m inifieria
fa n Ü a fr a n g e r e p ro qu a licum q u e conditione pra fum fe -
r i t , a b offic io c ejfa b it E c c le f ia . In epiftola a 20. S. Gregorii
lib. 2. Regiftri; V t tarn m in ifie r ia E c clefiiarum,
q u am u fu a le argentum, & q u id q u id a liu d , idem B r e v is d
nobis co nfcriptus, v e r a c ite r rerum fa fd a in jp eftio n e , contin
en t. Et lib. b 3. epift. 15. P e r v e n it a d nos d ive r fos I t a l
ia Sa ce rd o te s in S ic iliam confugtentes p lu r im a fe cum E c -
clefiarum fiuarum m in ifie r ia detuliffie. Concilii Arvernen-
fis can. 8. N e a d nu p tia rum ornatum m in ifie r ia d iv in a
pra fien tu r . Condi. Aurcliancnfis 3. can. 23. D e r ebus
E c c le f ia f t i c i s , v e l d e fa c ro m inifie r io a lienare . Apud S.
Gregorium Tutonenfem lib. de gloria Confeflorum cap.
22. A c ip fe fa ce rd o s pelago o p e r itu r , habeas a d collurn
QU IÆ , SCC.
Defcribit ritum inferendarum Reliquiarum in tern-
plum. Antiquum eft Ecclefia inftitutum, bafilicas Rcliquiarum
fandlarum illatione Sc appofitione dedicare,
quarum prxfentia Ecclefia fan&ificatur. S. Ambrofius
lib. 10. epift. 85. ad Marccllinam fororem : N a m cum b a fi
l i c a m d edicajfem , m u lt i tamquam uno ore in t e r p tlla r t
co eperant, d ic e n t e s : f i in Romana ba filica dedices ? r e f
p o n d i : fa c ia m , f i M a r ty ru rn R c liq u ia s invenero. S. Paulinus
epift. 11. ad Severum : T e f t is eft a u tem D om in u s ,
q u o d f i v e l fc ru p u lum fa c r i cin e r is habuifiemus fu p ra
q u am n obis a d b a filicam , q u a p r o x im e in nomine D om in
i con fum m a b itu r , ded ica n d am necejfarium e r a t , m ifif i
fem u s u n ita t i v e ftra . Et paulb poft : In v en im u s q u o d
digne & a d b a filica fanE lificatio n em v o b is & a d cinerum
cumulandam beneditlionem m it t er TO fl/J* , ------- , T> .. - - - -- ' _ _ em_ us -, Ip va r ticu lam de
E v a n g e lio rum libro m in ifie r ium q u o t id ia n um , i d 0 lign o d iv in a c ruc is . Et epift. fequenti : V er urn h a n c q u o -
q u e ba filicu lam d e ben ediftis A p o fto lo rum & A d a r ty n
R e liq u iis fa c r i s c in e r ibw in nomine C h r i f t i SanElorum
S a n l l i , A d a rty rum M a r ty r i s , & dominorum D om in i con-
fe c ra b u n t. S . Gregorius c lib. j. epift. 145. B a filic am beat's
S tep h a n i A d a r ty r is q uam ƒrat em i t as v e ftra in cendio
a fie r it co n c r em a tqm , q uam etiam nuper ejfe in ftauratam
com m em o ra t, fa cu lta tem etiam tr ib u im u t d e d ic a n d i, in
q uam e tiam R e liq u ia rum fa n U u a r ia ejufdem b ea t i S t e p
h a n i A d a r ty r is v o lum w collocari. S. Gregorius Turo-
nenfislib. de gloria Confeflorum c. 20. Reg r effiqu e a d baf
ilic am , fa n t la s e jw Rc liq u ia s cum S a tu r n in i, Ju lia n iq u e
A dartyrum, v e l e tiam B .I l l id i i e x in d e fo lem n ite r radian ti-
b us cereis c ruc ib ufque admovimus. Ibi enim agitur de Ora-
torii dedicatione. Theophanes in Juftiniano Imperacorc
lib. 16. P o f t , J u n to m e n f e , f a Ha f u n t encania A p o f t o -
e ft p atenulam p a r v am cum c a lic e . Apud Fortunatum
lib. r. carm. 15.
Adunerib ufque p it s do ta fti a lta r ia C h r i f t i ,
C um tita v a fa fe r u n t munera fa n S la D e i.
N a m c ru o r & corpus D om in i lib am in a fum m i
R i t e m in ifie r io , te t r ib u e n te , v en it.
Id eft, corpus Sc fanguis Domini in minifterio collocan-
tur, te largiente. Unde a S. Paulino epift. 12. S a c r i pom-
p a min ifte r ii pro vafis omnibus altaris five aureis five
argenteis , qux in Ecclefix Secretario fervantur, fumi-
F i i c lo cw eft v en e ran d a p e n w , q u a co n d itu r , & q u a ^ lorum a p u d C o n ftan tin o p o lim , & recondita fu n t w - f a *
A n d r e a & L u c a A poftolorum . E t tra n fiit A den as E p if -
co pw cum f a n t l i s w^ai/oic f e d e n s in carruca aurea Im p e -
ra tor ia la p id ibw in f ig n i ta , tenons tr es thecas fa n t to rum
A p o fto lo rum in g e n ibw fu i s ; & i ta encania c e leb ra -
Ita S. Gaudentius Epifedpus Brixienfis cum haberet
multas Reliquias San&orum , Sc maxiine SS. Qiiadra-
ginta Martyrum Cxfarea Cappadocia: adveftas, Eccle-
fiam dedicavit, quam ideo Concilium San&orum appel-
lari jufiit, ut clarum eft ex tra&atu ejufdem de Ecclefix
Dedicatione. Et ita ftaruitur Synodi feptimx can. 7. om
0tui ndloi vaoi HsiSiipddnttu cLyut w ydoet (tapTvpur, oej.-
ttunic KsfioBim yivtStti h&fyu/ui fum j(SH ouvtfhtc 'd/^c-
0 S i ctl&J ayoiy w d a ia v KstSiipcSv Vetov HjtStyfffcdw, d f mtpjp-
Ci€m&c vtc ouMMmacituic ttft&Sootie. id eft, quxcumque ergo
P templa confecrata func abfque Reliquiis Martyrum , in eis
fieri ftatuimus Reliquiarum depofitionem cum foliris Or
rationibus. Qui verb templum fine fan&is Reliquiis con-
fecraveric, deponatur tamquam traditionum Ecclefiaftica-
rum tranfgreflor.HxautemReiiquix folemni pompa crans-
fcrebantur in bafilicam, utex loco Theophanis fupra citato
clarum eft, & ex a&ibus S. Virgilii Epifeopi Arelaten-
fis, in chron. fandtorum Lirinenfium.
N o ta 5 7 S . A u f e b . A n o b i s , See.
Non exrat in codice Remenfi , necin Ordine Romano.
Habetur in codice Rodradi, atque etiam codice Ratoldi
, in quo prxmitcitur Lirania.
N o t a 5 7 6 . A m b u l a t e , See.
Ita in cod. Ratoldi, qux non extant in codice Remenfi.
Plurain Ordine Romano reperirc eft.
N o t a 5 7 7 - C u m c r u c i b u s e t t h u r i b u -
L I S , E T C A N D E L A B R I S , MU L T I S Q U E L U-
^ M I N A R I B U S , SCC. .
Ita in codice Remenfi. ~In codice Ratold.i nulla 1
P o n itu r a lma fa c r i pom pa m in ifte r ii.
Ita capiendus eft hie locus, non pro Euchariflia, qux in
altari,non in Secretario, fervatur: vafa aurem alraris ferva-
ri folita eife Secretario feu facrario, lippis Sc tonfbribus notum
eft. Et in libris ethnicorum fumitur minifterium pro
vafis aureis feu argenteis, qux fternendo triclinio funt ne-
ceflaria , ut videre eft apud Lampridium in Alexandro
Severo: D ucentarum librarurn argentI p o n dw m inifterium
e jw numquam tra n fiit. ■ Hujus vocabuli mentio fit in
Gloffis veteribus, fed metonymicb fijmitur pro abaco feu
menfa, qux ipfa vafa continet. A b a c i ( lege, abacus )
d e lfica <o( lot£iya.\io(. id eft, minifterium, ut
Tuvenalis. Locus illius extat Satyra xiij.
L e S lw e rat Codro P r o cu la m in o r , u r ceoli tres
Om am en tum a baci ; necnon & p a r v u lw in fra
C a n t h a rw , & recubans fu b eodem marmore
C h iro n .
Unde in Gloffis veteribus mfs. Biblioth. Corb. abacus
{umitur pro menfa marmorea calices continente: A b a -
c w v e l a b a x pars ca p iteU i, v e l ta b u la lu fo r ia , v e l menf
a marmorea , in q u a a n t iq u i m itteb a n t calices. Qux
verba illuftrant locum Juvenalis , qui abacum marmot
appellavit, id eft menfam marmoream.
Ufurpatur etiam minifterium pro tapetibus, palliis,
& fimilibus Ecclefix ornamentis., ut videre eft in Concilio
Arvernenfi can. 3. Ob/ervandum n e p a llis v e l m i n i f
te r iis d iv in is defunSlorum corpora o b v o lv a n tu r . Tandem
in eodem codice Remenfi fequitur : Item a l ia , Om nipotens
D e w , T r in i t as in feparabilis ,m a n ibw noftris op em
tu a benediHionis in f u n d e : u t p e r noftram bcneditlioncm
h o c v afeulum fa n B if ic e tu r , & corporis C h r if t i no v um tio luminarium eft» in Ordine Romano nihil de rhuribufep
u lc rum S p i r i tw f a n f t i g r a tia p e r fic ia tu r . P e r D om i - lis. Similem pompam in inferendis in bafilicam recens
nurn noftrum. confecratam San&orum Reliquiis videmus apud S. Gre-
" Nunc ep. iç. olim erat 19.
* Eft rrodà u . lib. 4. olun. lib. 3. iad. ii. cp. l£.
c Nunc lib. 6. ep. 44.
Tom. III. E c