tcclefiaftics, quatum una vivorum, altera defunftorum A Col. 9. D. In Secreta legebatur : Sufcipt, Domine, &c.
crat, hanc fortafle vocem fortits fibi font, tranflato
cabulo ab duplicibus oftreorum teftis, quas B. Ambrofius
lib. j. Hexaemeron c. 8. Tomo 1. diptych urn, fetis belle
appeljat: quia duplices ilia: Tabula: inftar forfitan tefta-
rum oftreorum crane ita complicats, ut una fuper alteram
contrafta, claudcrentur. Hac itaque, ut rcor, tranflationc
litters a quovis Principe emiffs,& fignis obfignatx, a du-
plicatis Tabellis, Briffonib tefte, Diplomata difta credun-
tur, quales font etiam Liters pacentes, five Bulls Pontifi-
cis, eafijue litteras complicatas, five duplicatas, Sc ligno
trajefto obfignatas fuiflc dicunt: quod enim Grsci h-nrauu
dicunt, Latini duplum vocant. Hinc duplicats Tabells,
Diplomata, Sc diptycha nuncupantur. Hac item ratione
Pugillares, five Pugillaria, id eft Tabells ceres, lignes,
vel alterius materis, in quibus ftylo feribitur, variis norni-'
nibus apud veteres vocitabantur. All's enim quintuplices,
vel Pentaptycha, : alis triplices, vel Triptycha
, Teiifiv^L: alis duplices, vel Diptycha , dicebantur.
Quare ficut a Suetonio in Augufto Diplomata,
vel diptycha, duplices Tabells difts font: ita diptychum
ab Aufonio bipatens Pugillar nuncupatum fuit. In Codice
autem. Th. ut doftiffimus refert Briflbnius in lib. 4.
de verborum fignificatione, duplices Tabells diptycha
Imperatorum nominantur : qus etiam diptychia non in-
fulse dici pofle autumo, auftoritate S. Patris Auguftini
perfoafus-: ipfe enim in lib. 15. contra Fauftum Mani-
chsum c. 1. fob perfona Faufti, Sec. in refponfione contra
eumdem, duas Tabulas illas Moyfis lapideas, (quarum
una compleftitur tria prscepta ad Deum pettinentia, fe-
ptem verb ad proximum ) diptichium lapideum non femel
'appellavit. Duplices igitur Tabulsills Ecclefiaftics, qua-
. vivorum, altera verb defunftorum nomina in
'Vt quod illos pajjio gloriofos, nos devotio reddat innocuos,
In prima claufola aefideratur verbum fecit, quod, ne lo-
cutio mutila relinqueretur,repofoi; cum prsfertim in Mif-
fali legatur, Ejfcit, & in Pamelii Adnotationibus Fecit:
quod etiam in alio MS. invenitur.
Col. 21. B. 23.D. 2 4. A. 2 s. D. Videre eft Miflàm
SS. Virginum Sc Martyrum Agnes & Agathes : quarum
nomma more Grsço declinata apertè cernuntur, ut fope-
riùs copiosè oftenfum eft initio hujus col.
Col. 2 4. B. Poft orationes ad complendum, qus nunc
in Miflali dicitur, Poftcommunio, ponitur oratio, qus in
Codice Vaticano à nobis imprelfo ad ColleElam intcripta
reperitur. Eft autem inftar oratibnis, qus fuper populum
dici folet > Sc nuncupatur collefta, eo quod, ut ait, S. Bo-
naventura in expofit. Miffs, cap. 2.' Tom. 7. omnes ad-
ftantes Miffs, fe debeant devote colligere, & cum Sa-
cerdote fideliter orare : vel ut aliqui dicunt, quia Miffa-
rum orationes, collefto populo, celebrari folent. Qus
fané lententia mihi non arridet : propterea quod omnia,
qus in Miflà dicuntur, Collects hac ratione dici poflènt.
Quare cum Walafrido Strabone c. 22. Colle El as nuncupa-
ri die emus, -quia necejfariat orationum petitionés compen-
diofa brevitate colligimus, five concludimus. Vel quia ^S^-
cerdos, qui legationefungitur pro populo ad Dominum, omnium
petitiones Us prationibus colligit, at que concludit, ut
cap 3. de Ecclefi obfervacionibus fentit Micrologus, qui
ibidem, qusnâm magis propriè nuncupentur col lefts, do-
cethifce verbis: Ilia tamen fpecialiits ColleElavocari vident
ur, qua apud Romanos fuper ColleElam populi fiunt ,
dum colligitur, ut procédât de una Ecclefia in aliam ad
Stationem faciendum,ut in capite jejunii ilia oratio, Concede
nobis Domine, apud S. Anaftafiam fupra ColleEla po-
Miffs Sacrificio recitanda continebat, diptycha jure fuo ç puli dicitur, qui Stationem apud S. Sabinam celebraturus
dicebantur, non diptycia, ut mendose ob incuriam Li-
brariorum in exemplari legitur Vaticano.Nec filentio prs-
tereundum videtur, quod frequenter fefe offert in hoc
Sacramentorum libro de locis, in quibus vivorum ac de-
funftorura, five etiam Sanftorum nomina font recitanda.
XJbi enim aliquorum memotia nominatim fieri lblet, in ve-
tuftiori Vaticano Codice non invenitur litera N. nominis
exprimendi lignum, led hs liters ILL. qus ad Codicis an-
tiquitatem reprsfentandam relifts font.
Col. 4. C. Parte ilia, qus incipit; Nobis quoque pecca-
toribus,legitur Agathe Sc Agne in fexto cafo,Grscs decli-
nationis forma retenta, pro Agatha, Sc Agnete j ut Agathe,
es; Sc Agne, es; id quod apud multos Latinos erat in
ufo, Sc prsfertim apud S. Ambrofium, & quidem frequenter.
Hinc Prudentius in Perifteph. utiturdeclinatione Grs-
ca hunc in modum ;
jignesfepulcrum eft Rornulea in domo
Fortis puella, Martyris inclyta.
Hoc enim in loco ponitur Agnes pro Agnetisnonnulli
tamen Codices habent Agnis fepulcrum: fed Agni, Agnis,
eft declinatio omnino Grsca, litera w> per h non per e pro-
lata, ut P»ne/iui,quas voces Latini in
foam vertentes lioguam, dicunt Grammatice,es:Rhetorice,
cs, &c. Agathe igitur pro Agatha, & Agne pro Agnete po-
nunmr. Id quoque videre eft, Sc copiofius in feftis earum-
dem Sanftarum.
Col. 3. D. In eodem Sacramentario font qui legunt
Agna, Agns, ut habeturin Pamelii Adnotationibus.
Col. 8. A. In Prsfatione Codex unus mf. habet: Per
hunc inviftbilium amore rapiatnur. Sed tres mff. concordant
cum Miflali Romano, in qub legitur: Per hunc in
itmifibilium amorem rapiamur. Quam lane leftionem ve-
luti magis congruam, quam priorem, in hoc Sacramento-
rum libro reponendam efle cenfui.
Col. 8.E. In Oratione, Largire quafumus, legebatur,
Fidei, Spei & fecuritatis augment urn, idque tantum in
uno Codice mf At ceteri habent, Fidei, Spei & Chari-
tatis augmentum: fed quia prior leftio de mendo fufpefta
eft, fecundam retinendam eflcjudicavi.
tfi. Hsc Micrologus. Difta oratio reperitur hodie in Mifi
feli poll: Cinerum benediftionem ac dationem ante Miflàm.
Antiquitus enim in felia ïv. Cinerum colligebatur populus
apud S. Anaftafiam, ubi difta oratio recitabatur, deinde
ad S. Sabinam pro Stationecelebrandaprocedebaturj ficut
in die Affumtionis B. Maris femper Virginis legebatur
hsc oratio, Vtneranda nobis Domine, in Statione, qua
cum imagine Chiifti, ut legitur in Ordine Romano pag.
84. procedebatur à Sanfta Maria minore. ( qus eft in foro
Boario ad Arcum Vefpafiani, nunc Ecclefia S. Maris no-
vs nuncupata ) ad S. Adrianum, ubi fiebat Statio : Miffa
verb ad S. Mariam Majorem : & in die Nätivitatis ejuf-
dem recitabatur oratio Supplicationem fervorum, & c .
quando Lftania à S. Adriano ad S_ Mariam exibat juxta
B. Gregorii Paps Magni confoetudinem, ut- Radulphus
Tungrcnfis ait de Canonum obfervantia, propofi 13. & fu-
D fiùs propof. 23. ubi de his tribus Colleftis ac Stationibus
loquitur.
Col. ?ÿ. B. In die Febr. 22. in qua celebrari lolet Ca- y,At
thedra S. Petri in Antiochia, legitur titulus Miffs hunc in Mm
modum*. Cathedra S. Petri in Roma. Locum yitio Libra- noth,
riorum mendofum effe reor, cum Roma pro Antiochia po- lSa'
natur. De Cathedra Antiochena, qus die 22. Febr. celebra-
tur, mentionem fecit Ordo Romanus pag. 24. Antiphona-
rius B. Gregorii Micrologus cap. 48. Sc Ivo Carnotenfis
Epifcopus. Cathedra Romana qus fob die 18. Januarii
nunc celebratur,nec in Antiphonariis, nec in Leftionariis,
necinSacramentariistam mff qùàm impreflis invenitur,
nec de ea apud veteres Scriptores de- ritibus Ecclefiafticis
fit ülla mentio,_propterea quod divinum de Cathedra Romana
officium inftitutum fuit à Paulo IV. per Aliam fob
die 18.Januariim. d . iy ii. Roms, vTi 1'. I^us Jan.
anno foi Pontificate 111. Hinc in Breviariis antiquis
£ ante Pauli IV. Pontificatum impreflis, Cathedra Romana,
qus fob die 13. Januarii celebratur, non reperitur, quod
feiam : extat tamen in Martyrologiis, qus de hac Cathedra
luculentifliiqum reddunt teftimonium. Non défont hac
etiam de re alia teftimonia, Sc quidem permulta, qus
Csfar Baronius S. R. E. Card, vir fané eruditiffimus, Sc
in hiftoriis Ecclefiafticis mitificè verfetus, in fua notatione
ad Martyrologium Romanum fob die 18. Januarii A que hunc ait in modum : Beatißimi quoque Patres nojh
COpiosè 1 »- *» /• ^ » w
copiosè atqqe infigniter recenfet. In Gallia tamen 8c Hil-
panis pat
partibus ante Pauli IV. Decretum, hsc Romans
Cathedrs Cathedra
feftivitas colebatur, ut in ipfametBulla4o. enar-
ratur.
De Miflà Cathedrs, qus in codicibus MSS. Vaticanis
fub die 22. Februarii extat, Card. Baronius mentionem
fecit, eamque fob die 18. Januarii in eadem notatione in
Martyrologium Romanum citât tamquam Cathedrs Romans
Miflàm : propterea quôd collefta, qus habetur in
alia Miflà ejufdem dici, ad Cathedram item Romanam
pertinere videtur. Cathedra tamen Antiochena in infignio-
ri MS. Sacramentario fob die 22. Februarii extat nomine
Cathedrs Romans : cujus Mills Prsfetionem'idem Card.
Baronius ferè ad verbum récitât, hac diftione ( Mundafti
pro Fundafti ) excepta. Legitur enim in exemplaribus
mff. Vaticanis in hanc verbbrum formam : Quarn (fei-
licet Eccleftam J in Patriarchis fundafti, in Prophetis pra-
parafti, in Apoftolis condidifti, &c.
Col. *13 3 9. A. In oratione, qus incipit : Omnipotent
fempiteme Deus, &c. multa défont, qus in alio exémplari
reperiuntur, ut videre éft apud Card. Baronium Tom. 1.
Annal. Eccl. pag. 328. D. Ut autem id planum fiat, orâ-
tionem iplàm hoc loco apponere vifom foit. In exemplari
Vaticano ita jacet :
Omnipotent fempiteme Deus, qui ineffabili facramento
Apoftolo tuo Petro Principatum in Romani nominis arce po-
fuifti : prafta, ut quod in orbem terrarum ejus pradicatio-
ne inchoavit, Chriftiana devotionis fequatur univerfitas.
Per, &c..
Hsc ex codice MS. Vaticano.
Baronius ita legit :
Omnipotent fempiterne Deus, qui
9 Apoftolo tuo Petro Principatum Roma urbis tribuifti,
unde fe evangelica veritas per tota mundi régna diffunde-
ret i prafta, quafumus, ut quod in orbem terrarum ejus
pradicatione emanavit, univerfitas Chriftiana devotione
fequatur.
Hsc ex Baronio, qui in primo Annal. Tomo, Sc in
Martyrologio preces hafee in antiquis fenfts Romans
Ecclefis Ritualibüs libris, five Breviariis fe invenilfe te-
ftatur.
Col. 29. B. In prima oratione Miffs in Cathedra S.
Petri, Animas ligandi at que folvendi Pontificium tra-
. didifti. Hsc in illuftriori vaticano codice mf. extknt,
fed in aliis mff ejufilem Bibliothecs, atque in codice
Liturgicon impreflb à Pamelio, hsc diftio, Animas, de-
Ambrofius lib. y. De Sacram. cap. 4. & de Confer, d.
2. cap. ƒ 6. & Aug. ferm. 2 8. De verbis Domini, Tom.
so* ad quotidianam nos bortantur communionem. Sed
quia hoc modo nec ab omnibus Prtfbyteris in Quadragefii-
ma, neduma laids obfervatur-, congrue adjeEla eft oratio
fuper populum, ut vel eo tempore ultima benediElione populus
non careret, dum tamen cornmunicare non foleret.
Nine quoque & ilia confuetudo apud modernos , qua non
fuit apud antiquos, inolevifie videtur, ut & in aliis tem-
poribus , etiam Prejbyteri poft finem Miffa benedicant ,
ne populum ita benediElione, ut communione privatum dif-
cedere permutant. Hsc de oratione, qus ad complendum
inlcribitur,quia Miflà eft compléta. Eadem verb appellatur
Poftcommunio, quia poft communionem pro folis com-
municantibus dici lblet, ficut Ibli communicantes divinis
myftetiis antiquitus intereflè folebant : Catechumeni verb
Sc poenitentes, ut qui nondum ad communicandum fe pa-
raverunt, anteoblationem exire jubebantur, eodem Micrologo
tefte in loco citato.
Cel. 30. D. Hoc loco extat Miflà B. Gregorii Paps.
Unde apertèdignofcitur multa,ut in Prsfationediftum eft,
pofttempora Gregorii Magni huic Sacramentorum libro
adjefta fuiflè. De hac Mifla idem ferè dixit Grimoldus in
Prsfetione in foum Sacramentorum librum.
Col. 3 9. D. In Prsfatione codex Vaticanus habet : Fi-
des additur. Sed in codice à Pamelio legitur : Fides alitur.
At quoniam hanc leftionem congruentiorem efle ratio do-
çet, hanc retinendam cenfui. Legitur enimibi : In quo ( fei-
licet Chriflo ) jejunantium Fides alitur, Spes provehitur,
Charitas roboratur i Jefum Chriftum Dominum neftrum.
Qus in codicibus Vaticanis non extant, reddunt tamen
effabili facramtn- C leftionem clariorem, Sc verbis, qus fequuntur congruen-
tiorem. Priorautem leftio non improbatur, prsfertim cùm
videatur confona iis, qus habentur in Evangelio : Domine,
adauge nobis fidem.
Col. 41. E. Sabbato in xix. LeEl. menfis primi, hoc, eft,
Martii. Unumquodque Sabbatum Quatuor temporum in
hoc Sacramentorum libro inferibitur, Sabbatum duodecim
LeElionum, five in duodecim LeElionibus, quia in fingulo
quoque Sabbato Quatuor temporum duodecim Leftiones
Scripturs faers legi folebant, ficut in Sabbato lànfto Ma-
joris hebdomads nunc fieri folet, fi numcrus Leftionum ob-
fervetur : nam tunc temporis fox tantum leftiones legeban-
tur -, fed ills fex dicebantur duodecim, quia ills fex Latinè
Sc Grscè in Romana Ecclefia à duodecim Leftoribus lege-
bantur, propter rationes quas affigqat Alcuinus cap. in
fideratur ; quamvis fine iplà particula, qus in Miffali j) Sabbato. De duodecim Left. Amalarius lib. 2. cap.
Romano reperitur, leftio' eumdem etiam fenfum habere
queat.
' Ibidem hac in Mifla fefe confiderandum offert, cur in
fine poft orationem ad complendum, qus nunc Poft-
communio in Miffali Romano dicitur, addatur Collefta
fuper populum, qus nunc non nifi in feriis tantum Qua-
dragefims ufoue ad quartam feriam majoris hebdomads
inclufiv£ dici folet, ut in Miflali videre eft. De hoc ritu
Micrologus de Ecclefiafticis obfervationibus c. 51. ratio-
nem reddit,dicens: Oratio poftcommunionem pro folis com-
municantibus folet orare. Populus autem etfi quotidie in
Quadragefima conveniat, non tamen quotidie, ut deberet,
communicat. Ne ergo populus ita oratione, ut communione
careret, adjeEla eft oratio fuper populum, in qua non de
communicatione, fed pro populi protcEHbne fpedaliter ora- E
tur. In Dominicis tamen diebus non dicitur, quia genufle-
xio vitatur, qua huic orationi d populo antiquit us perfol-
vebaturvel potius ideo, quia omnes juxta atteftationem
S. Ambrofii, in Dominicis diebus cornmunicare deberent:
quibus & oratio poft communionem pro benediElione fuffi-
cere pojfet. Hsc Micrologus qui tacits item ob jeftioni infra
refpondet: cur feilicet in Dominicis ac feftis diebus,
in quibus genuflexio admitti non folet, oratio fuper popu-
lum fuerit adjefta: (ut videre eft in hoc Sacramentorum
libro ) deinde confuetudo hsc poftremb inoleverit, ficut
Miffale Romanum id apert£ demonftrat, Micrologus ita-
Bernode Mifla cap. 7. Sc Micrologus cap. 28. Nuncautem
duodecim leftiones Latins leguntur in Sabbato fenfto Pafi
chatis : in ceteris vero Sabbatis Quatuor temporum fez
tantum item Latins legi folent.
• Col. y 1. B. Codex unus Vaticanus habet: Noftroqut
omnium Domino; alius autem : Noftrorumque Domino;
fed quia utraque leftio bonum reddit fenfum, priorem rcli-
quimus.
Col. s 7. D. Super Secretam. Hac in oratione font dus
leftiones, quarum una eft : jQua temporali nos confolatione
latificent, ut promijfacertius non dejperemus aterna. Altera
&iQua temporalem confolationem fignificent.Codices va-
rii font s hinc priorem leftionem tamquam clariorem,ma-
gilque congruam retinendam cenfui.
Col. 5 8 . A. In ultima Collefta ad conjplendum dus
font leftiones, quarum una eft; nullis inftciantur adverfis.
Altera eft : Nullis affici'antur adverfis. Utraque bonum
reddit fenfom, fed priorem, qus in illuftriori mf. Vaticano
extat, retinendam exiftimavi.
Col. 6 2. D. Hac die, qus eft Feria iv. Majoris hebdo-
mads,ponuntur orationes pro quocumque ftatu, eademque
l^unmr in Feria v. in ceteris autem codicibus nonnifi in
feria vi. De hac re nihil certi habetur > fed conjicere pof-
fomus, bis in Majori hebdomadapro omnium ftatu orandi
ritumfoifle in Ecclefia fenfta antiquiorem, cbm in fexca
tantum Feria hujus generis orationes tecicentur.