
N o tæ Sc o b fe rv . in L ib ru tn Sacramentorum 2.96
cap. 22.dc rebus Eccl. E f t autem legitim um tempus com- A Ubi hxc verba, dum finicrint, L ib e r a nos a. malo , non
‘ :__j: ..... nu* dicitur ad com- ira (nmpnri.i fiinr . niiafî nra»ris£ his m un ican di ante u ltim am O ra t io n em , q u a d ic itu r a d com- didtis hcncdicat F.oifplendum.
Ira appcllatur , quod fit complementum 6c con-
clufio cotius Mifix» S. Auguftinus,epift. 59. ad Paulinum
appcllat, G ra t ia rum ablionem : qu ib u s p e ra b lis , inquit, &
participato tan to Sacram en to, g ra tia rum ablio cunb la conc
l u d e I n cod. Remenfi appellatur, P o ft communionem.
In Miflali Romano, unico vocabulo, Poftcommunio.
N o t a 9 7 . P e r e u m d e m D o m i n;u m , See. ■
. Conclu3 itur Oratio per Filium :quia Mediator eft Dei
6c hominum, per quem acceflum habemus ad Patrem, inquit
Apoftoluss idque juxta antiquum ritum, cujus.memin
nit Optatus lib. 3. P a ga n um voca s eum , q u i D e um P a trem
p e r F ilium a n te e ju s aram ro g a v er it. Haymo in cap.
7. ep. ad Hebr. U n d e & Sa ce rd o te s E c c le f ia altar's a jjif-
t tn te s d i c u n t : S u f c ip e , D om in e fa n b le P a t e r , pr e ce s po-
p u l i t u i , p e r D om in um noftrum J e fum C h r i f t r ~
tuum.
N o t a 9 8 . I n V x g i h a D o m i n i i n no
Ita iri editis, 8c in codice Remenfi, I n v ig il ia n a ta lis
D om in i in n o l l e , quod perinde eft. Ita dicitur propter vi
giliam nodturnam. Nam fuperior vigilia adnonam eft
quod vulgo pervigilium dicitur, pridie videlicet ipfiusfefti
In cod. Rodradi, N a t a l i s D om in i a d Sa n b lam M a
riarn major cm : In cod. Ratoldi, N o b le a d Sa n b lam JMa
r iam . Apud Pamelium , M e d ia noble a d Sanblam M a
r iam m ajortm : a fed illud 7» m e d ia , videtur additum a
quodam corredtore.
N o t a 9 9 . I n t h i n g v o c a b u l o .
Ita in editis', 8c in codicibus Rodradi 5c Remenfi ,non
cxclufis tamen perfbnis. Ita aliquando locuti funt antiqui
.... fiimenda funt, quad prxcis£ his didtisbenedicat Epif-
copus, fed qua: fequuntur fubaudienda funt, ufque ad Pass
D om in i f i t fem p e r v o b ifeum : Ita etiam in Poncificali mf.
Eccl.. Rothomagenfis Ferix j. in c.cena Domini; L ib e r a
n o s , & c . P e r om n ia fe cu la fe cu lo r um , kirnen. T u n c d ic a t
D ia c o n u s , H um ilia t e v os a d benediblionem, E t E p ifco p u s
v e r su s p op u lum d i c a t : B en ed ica t vos omnipotent D om in u s ,
& c . Idem clarum eft ex Mifia ab Illyrico edita.: N o n m it-
t a t E p if co p u s in ca licem p a r tem o b la ta , u t P r e jb y te r i f o -
le n t i f e d e x p e b le t , donee, f in i ta benediblione E p if c o p u i
communicare d e b e a t : & tu n c accipiens p a r t em , qu am a n -
tea f r e g e r a t , tenen fque f t p e r ca licem im m ii tens d i c e n s i .
S a c r i fa n g t iin is com m ix tio_, & c , . ..
At in Hifpania dabatur hare benedidtio tantum poft
commixtionem corporis 8c. fanguinis, ut planum eft ex
F ilium n Mifia Mozaraba : L ib e r a nos q uafumus D om in e . E t tu n -
d en d o peb lu s d i c i t : P o n e , D om in e , fin em p c c ca t is . Q u a
f i n i t a , a c cep t am p a r t icu lam , q u a d ic itu r r e g n um , pra-
m ijfa O r a t io n e , p o n it fu p e r c a lic em ; m o x a d d ita a lia im-
m it t it in ilium . P o f i h a c d i c i t : H um ilia t e v os benediblioni:
& certis q u ib u fd am fo rm u lis ben ed ic it populo. Quod fta-
tuitur in Concilio Toletano 4. can. 17. S e a p o f i Orationem
D o m in i c a m ,& conjunblionem p a n is & c a lic is , benediblio
in p opulum fe q u a tu r .
Fiebat autem hxc benedidtio per manuum impofitio-
nem, ut notum eft ex fiindto Auguftino Epift. 59. ad Paulinum,
qu. 5. I n t e r p e lla t io n s a utem , f i v e , u t n oftr i co-
dice s h a b e n t , poftu la tion es f iu n t cum p o p u lu s ben ed ic itu r .
T u n c enim a n t ift ite s v e lu t a d v o ca t i , fu f c ep to s fu o s p e r m a-
nuum impofitionern m ife ricordijfim a offerunt p o t e f ia t i : q u i-
CXLUU1» taille» jiciiums. mm auuuui bus fp e ra blis d r p a r t ic ip a to tanto Sacramento , g ra tia ru
Patres, S. Cyprianus Epift- 75- Q u o d q u i b a p t izA tu s f i t , ^ ablio cunb la co n c lu d it. Et fanè olim benedidtio dabatur
" ~ ' ' per manuum impofitionem. Sandtus Ambrofius lib. 1. de
pcenitentia cap. 7. C u r ergo m am s im p o n it is , & benedigratsam
co nfeq ui p o tu e r it , in v o ca ta T r in i ta t e nominum ,
Patris 1 6c Filii, 6c Spiritus fandti. P r u d en tiu s in P fycho-
m a ch ia .
V n u m namque D e um colimus d e nomine tr in o ..
N o t a I ó o , B E N E D I c T I o **.
Antiqua olim fuir confiietudo, ut Epifcopus, antequam
Èuchariftiam perciperet, populum benediceret quibufdam
çonceptis precationibus , ut in toto hoe Sacramentorum li-
bro videre eft , neenon in codicibus Rodradi, Rem. Ratoldi
Sc Tiliano, atque etiam in Ordine Romano, ficut ÔC
in veteri Pontificali Romano dedicato Leoni X. Pont.
Maximo, in quibus plurimas benedidtiones reperire eft :
conftatque ex S. Auguftino mox citando, ÔC ex Haymone
in cap. 2. Epift. 1. ad Timotheum : P o ftu latio n e s f u n t beblionis
opus c r ed itis . Hinc capiendus (ft findtus Hieronymus
epift. ad Euftochium : E x t e n t a m a n u , u t benedice-
re eos p u te s , f i nefcias , p r e t ia a c c ip iu n t fa lu ta n d i. Etfi
non inficier olim ufitatum fuiflè fignum crucis ad benedi-
cendum. Hinc fit, ut in Conc. Milevitano 2. can. 12. me-
moratarum benedidtionum formula: manuum impofitio- v
nes appellenmr: P la c u i t etiam i l lu d , u t p r e c e s , v e l O r a t
i o n s , v e l M i j f a , q u a pro b a ta fu e r in t in co n c ilio , f i v e
P ra fa tio n e S i f i v e com m en d a tio n s , f i v e manuum impofi-
tio n es a b omnibus celebrentur. Nee iftx impofitiones ad
pcenitentes fpedtant, quibus etiam imponebantur manus in-
Mifiarum fblemnia. Cüm verb me agatur de precation
e d ib lio n s E p if c o p a le s , quas d ic it E p if c o p u s fu p e r p opu- p nibus qua: ad Mifftm pertinent: de quamm numero funt
....... benedidtiones, ejufinoefi impofitiones manuum potius explicandx
Hunt de ejufmodi benedidtionibus, quam de im-
pofitionibus qua: hunt fuper paenirentes , qua: non funt
Mi fix partes, fed fiunt tantum poenitentium gratia; qui fi
non eflent, ejufmodi impofitionibus manuum minimi opus
efiet. Ejufmodi autem benedidliones tribus capitulis con-
ftant 8c conclufione, ut docet Honorius Auguftodunenfis
in Gemma. Quod etiam clarum eft ex ipfifmet benedidtionibus,
quas videre eft in hoc fandti Eligii codice, 8c in codicibus
Rem. Rodr. 6c Ratol. atque etiam apud P am e lium
. Nihilominus tamen in cod. Ratoldi quxaam paucx
quatuor capitulorum reperiuntur.
Eft etiam alia benedidtio, qux datur in fine M ifix, do
<jua Concilium Agathenfe can. 47. M i f a s d ie D om in ica
lu m , in v o ca n s nomen D om in i fu p e r ilium . Idque juxta
mentem fandti Auguftini mox citandi. Prxcise autem dabatur
ilia benedidtio didta claufiila Orationis, L ib e r a nos
quafumus. P e r omnia fe c u la fe c u lo r um , ut liquido con-
jn fecutsdo or- flat ex Ordine Romaho: Cum q u e E p ifco p u s P a te r nofter
dint procejfio- f in ie r it , a c cipiens A r ch ifu b d ia co n u s p atenam a b A c o ly th o ,
offer a t earn A r ch id ia c o n o . I lie a u tem , u t E p ifco p u s d i c i t .
D a p ro p itiu s p a c em , pa ten am i l l i accommodans, humerum
e ju s o fc u le tu r , fta t im q u e E p ifco p o d icen te . P e r omn ia f e cu
la f e c u lo r um , a c c ip ia t benediblionalem lib r um , & con-
v e r fu s a d p o p u lum d ic a t , H um ilia t e v o s a d benedibtionem,
& C le ro r e jp o n d en te , D e o g r a t ia s , p orrigat E p if co p o l i brum
. E x p le t a autem ben ed ib lio n e , v enien s P r e jb y te r acc
ip ia t benediblionem a b E p if co p o . Idem videre eft in Miffa
Pafchali codicis Ratoldi: P o f i D om in icam O ra tio n em „ a fe cu la r ib u s totas ten er i Jp ec iali o r d in a t io n p ra c ip im w :
d um f in i e r in t , lib e ra nos a m a lo , annuente E p if c o p o d i~ 11 ita u t a nte benediblionem S a ce rd o tis p o p u lu s eg red i non
ca t D ia c o n u s , h um ilia te v o s a d benediblionem , & po- p r a fum a t .N am fihxc benedidtio non daretur in fine Mifix,
p u lu s r e fp. D e o g ra tia s . E t E p if co p u s d ica t h a n c bene- fed ante Communionem, ilia data, populus egrediens, non
diblionem ; B en ed ica t v o s , & c . E t in d e a c cipiens p a r tem intereflet integrx Mifix,quia ante Communionem difeede-
corporis D om in i , d i c a t , P a x D om in i f i t fem p e r vobifeum. ret: 6c ita capienda funt verba fandti Cxfarii Arelatenfis,
* Non legitur in cod. Reg. Snec. nec in Gemet. Eft in ed. Vatic.
& Gurnnv. quibus confentiunt duo Theod. in iifdem legitur ut in
ed. Patnel. Ad fanHam Mariam majorem. In Kalendario Rom.
a Johanne Fronton? illuftrato tantum habetur, ad fanäam Ma-
.* P c benedidtionibus qua: paifim occurrunt iu S- Eligii codice
quem Menardus edidit, confute monitum quod Benedidtionali infra
edendo pnemittemus. In Miftali Gothico lib.3. dc Liturg. Gallic.
Mabillonii cura edito, nulla: fere occurrunt MilFe in quibus ndft le-
gantur benedidtiones , verùm à noftris plané divert*. In Miftali
Gallicano vet. ibidem vulgato, aliqux funt etiam benedidtiones, at
alig prorfus 2c bteyiorcs. . 1$r
297 Sancti G re go rii P a p x . 298
qui didtoConcilio prxfuit, homil. 12. Id e o q u i v u l t M i f - A M ’Jfa eft. Idem patet ex glofiîs mfs. jn Ordinem Romafa
s a d in teg rum cum lu c r e a nim a f u a celebrare , ufque quo
O r a t io D om in ica d i c a tu r , & benediblio populo det'ur, hu-
m ilia to corpore & compunblo corde debet. f e in E c c le f ia
continere. Walfridus Strabo cap. z i . lib. de rebus Eccle-
fiafticis locum concilii, quod Aurelianenfe nominar pro
Agathenfi,, explicat de ultima Sacerdotis Oratione >. quam ...
fupra diximus appellari Orationem ad complendum : S t a - recentioribus Pontificalibus expundtx funt.
tu tum eft A u r e lia n e n f i c o n c ilio , u t p o p u lu s a n te b e n d s - N o t a 1 0 1 . Mi s sA in m a n e p h i m a
b l io n m Sa ce rd otis non eg r ed ia tu r d e M i j f a . Q u a b e n - In cod. Ratoldi, 8c in editis legitur, M i f i a p r im om a-
. diblio in te/ ligitu r il ia u lt im a S a ce rd o tis O r a t io ; de qua n a d fa n b lam A n a f ia f t a m , quemadmodum apud Pamenimirum
num Bibliothecx Thuanx : E p if c o p u s d a ta benediblione
r e v e r t itu r a d p r o p r ia , pnftta a n n u n t ia t D ia c o n u s , I t e
M i f i a eft. Supradidtx autem benedidb’ones Epifcopales
qux ante Communionem dabantur, funt adhuc in ufu in
quibufdam Ecclefiis, 8c extant ex eis nonnullx ad ealeem
Pontificalis Romani excufi tempore Leonis X I . qux cx
fupra locutus eft eodem cap. Amalarius lib. 3. dc lium. In cod. Rodradi: N o b le a d fa n b lam A n a fla fidm
Officii's Eccl. cap. 36. agit de hac ultima benedidtione, fed In codice Remenfi poft Miflam de nodte fequitur altera
quibus verbis fiat, non declarat : H u n c morem ten e t Sa-
c e r d o s , u t p o ft omn ia S a c ram en ta confummata b en ed ica t
p o p u lo , a tq u e fa lu t e t . D e in d e r e v e r t itu r a d O r ie n t em ,
u t f e commendet D om in i A f c e n fio n i : d ic itq u e D ia c o n u s , „ (J rationes de natali
I t e M i f i a eft. Rabanuslib. i.de Inftitutione Clericorum 0 de fândfcâ Anaftafia.
Mifia fub hoc tirulo : I n n a ta li fa n b la A n à f ta f ia .
N o t a jo 2. D a ' q j i æ s u m u s D e u s , 6cc4
In cod. Rodradia Orationes de S. Anaftafia præcedunt
Orationes de natali Domini, quemadmodum 6c Prxfatio
cap. 33. P o f t Communionem e r g o , & p o f t e jufdem nominis
C a n t ic um , d a ta benediblione a S a ce rd o te a d p lcb cm , D i a con
us p ra d sca t M i f f a O ffic ium e fie p c ra b lum , d a n s licen -
t iam a beundi. Ex quibus verbis, fi accentiüs expendantur,
liquido conftabit Rabanum efie in eadem mente cum Wal-
frido. Nam Centimen ejufdem nominis cum communione
nihil aliud eft, quam ilia Antiphona, feu. refponfbrium
quod dicitur Communio. Cum autem Rabanus proximo
fubjiciat benedidtionem huic Anciphonx, non eft aubium,
quin per benedidtionem intelligat ultimam Orationem ad
complendum vocitatam, qux 6c tempore illius in ufu erar,
6c fequitur proximo Anciphonam, feu Refponfbrium quod
Com munio dicitur. Nihilominus tamen, etfi in anriquis
noftris Miffis, 6c codicibus noftris mfs. nulla reperiatur in
fine Mifix benedidtio, exiftimo tamen Canonem Concilii C
Agachenfis intelligendum efie de benedidtione, qux daretur
in fine Mifix, diftindta ab Oratione ad complendum. Nam
cum in eodem Concilio prohibeatur Prcfbyrero benedidtionem
imperrire, non eft rationi confenraneum, eum arcere
ab ulrimx colledtx reciratione, qux juxea S. Auguftinum
eft gratiarum adtio, qux fane non eft prxeermittenda, five
a Prcfbyrero, five ab Epifcopo. Sea exiftimo fuifle di-
verfum Ecclefix ufum circa hanc benedidtionem in fine
Mifix, qux , ut dixi, non habetur in antiquis Miffis a nobis
produdtis, nec in noftris codicibus mfs. neque in Or-
dinibus Mifix a Melchiore Hittorpio editis. Sed in illis
omnibus poft Orationem ad complendum , Diaconus di-
Ita Corippus lib. 4. de laudibus
ru fq u e D e u s n o n d e f t i t i t efie.
N o t a .
R E Ï Ü L S I T D e
Juftini. minoris.
N a t u s homo eft
N o t a 1 0 4 . PniEE
Natalis Domini. In codicibus Rodr. 8c Rat. 8c in ex-
cufis additur, P ra fa tio fa n b la A n a f ta f ia , q u a eft d e com-
m un i V i r g in urn.
N o t a 1 0 j . Ejus .
Ita in editis, 6c in codice Rodradi. Apud Pamelium, &
in codicibus Remenfi & Ratoldi legitur hu ju s . Sed exit-
timo vi e ju s redtius efie, ut referatur ad Chriftum, quia fequitur,
cu ju s n a t iv ita s .
. N o t a 1 9 6 . S a c r a m e n t i.
Sacramentum hoc loco eft folemne feftum quo aliquod
Chrifti myfterium, feu Nativiratis, feu Pafiionis, five At
cenfionis reprxfentatur, ut doce? fandtus Auguftinus. cpift.
118. ad Januarium agens de Sacramcntis non (criptis: I l ia
a utem q u a non f e r i p t a , f e d tr a d ita cu ftodimu s , qua
q u id em toto t e r r a r urn orbe o b fe r v a n tu r , d a n tu r in t e llig i ,
frei a b ip f i s A p o f t o l i s , v e l p len a r iis C o n c i li i s , qu o rum e ft
in E c c le f ia fa lu b e r r im a aubloritas , cornm en data, a tq u e
f ta tu ta t r e tin e r i , f i c u t i q u o d D om in i P a ffio & R e furre -
b lio , & A f c e n fu s in ca lum , & A d v e n tu s de calo S p ir itu s
f a n b l i , ann ive r fa r ia fo ltm n ita t e c e ltb r a n tu r , & f t quid,
ta le o c c u r r e r it , q u o d f e r v a tu r a b u n iv e r fa , q uacum que
f e d if fu n d it , E c c le f ia . Hinc capiendus eft S. Hieronymi
mittit populum dicendo , I t e M i f f a e f t , quemadmodum locus epift. 48. adSabinianum Diaconum : P o f t A p o f t o l i
eft in Ordine proceffionis , quando Epifcopus Miflam ce- P e tr i B a filicam in q u a C h r i f t i Plammeo confecrata e f t , p o ft
lebrare voluerit feftivis diebus, qux extat in codice Tilia- D c r u c is , & Refurrebtionis & Ajfc/-e. n. fi/-o s -f s acraUt
n o , ubi fic habecur : C um q u e E p ifco p u s colleblam fin ie r it >
rfum f e in M o n a fte r io v i blur am Jpoponderat.
& D ia c o n u s , I t e M i f i a e f t ; & C l e r u s , D e o g r a tia s d i -
x e r i t ; duo D ia c o n i accipientes manum E p ifco p s , & c .
C um omni p roceffion e a d fa c ra r ium red u ca n t. At apud
Amalarium fupra citatum videtur hxc benedidtio ultima
in fine Mifix, 6c in Ordine Mifix a fandto Perro inftiru-
to cum fua expofitione, in codice Tiliano: D e mane o r ante
s cant a n t Poflcommunionem ca n to r e s , u t oftendant C h r i f
tum in populo corpore & fa n g u in e corroborato meinere.
E t hinc a Pr ejb y tero p o ftu la tu r a tern a b en ed ib lio , q u ia
C h r iftu s coram d ife ip u lis manducans & bib en s cum f u r -
r e x i f ie t d m o r tu is , r e liq uiae eis d e d i t , e lev a t ifq u e manibus
ip f i s b en ed ix it. Hxc citatus Ordo cod. Tiliani, in quo non
nabetur prior benedidtio, qux datur ante Communionem.
N o t a 1 0 7 . N a t a l i s .
Ita in codicibus Remenfi, & Rodradi. In editis, 8c in
cod. Ratol. 8c apud Pamelium, legitur, N o v i t as n a ta lis
, aptius ad fënfum, turn propter paronomafiam inter
hxc vocabula, N o v i t ä t , ÔC N a t iv i ta s . Sedarbirror , ii
n a ta lis redundare.
N o t a , j o 8 . N a t i v i t a s . In codicibus Rodradi,
6c Remenfi legitur, n o b ilita s , non ita redtè.
N o t a 1 0 9 . C o n c e d e quæsumus , om n i -
.POTENS D eus , ut n o s .
Hujus Orationis mentionem facit Alcuinuslib. 3. contra
Felicem Urgelicanum Epifcopum : E t in die. n a ta lis
D om in i : concede quafumus omnipotens D e i
lila autem benedidtio in hne Miflx dabatur, antequam E g e n it i tu i n o v a p e r carnem N a t iv i ta s liberet.
.Diaconus diceret, I t e M i f fa e f t , ut darum eft ex tradia- N o ta 1 10 . I n v i s i b i l i u m a m o r e r a -
tumf. fuper Miflam,Bibliothecx Corbeienfis: D e in d e O ra - p 1 a m u r .
tiones a S a ce rd o te fa c r a C ommuntonis p e ra g u n tu r : &
benediblio fu p e r p o p u lum , u t d nobis d ien e percep ta f t a biles
in f id e & mun do corde m aneamus, & nos fa lu t em a n i-
inarurn & corporum habere credamus . P e r D om in um n of-
t r um J e fum C h r iftum , q u i cum P a tr e v iv i t & r e g n a t
D e u s u n d cum S p ir itu fa n b lo in fe c u la fe cu lo rum . A m e n .
D e in d e d D ia c o n o p o p u lo p r o n u n tia tu r , dicendo : I t e
Ita in codicibus Rodradi, 8c Ratoldi, atque apud Pamelium
, quam ledtionem Ce in uno cod. mf. reperifle feri«
bit Angelus Rocca. In Miflali Romano legitur in in v if i-
bi lium amorem r a p iam u r , quam etiam ledtionem fe in tribus
cod. mfs. vidiflèaudtor citatus air.
N o t a I I I . Qu I QUE Ejus I N F A N T I A M , ÔCC»
Eft præclara antithefis.
* In cod. Reg. Suec. oratio, fuper oblata ,proS. Anaftafia prcccdit quoqiie orationem de Natali Domini. Gemet. convenit <
Rodradi,
Ti i j