1 j“. Q u o d précipité obfervandum, à d oB rin a Gregorii aliquando exorbitare v id e tu r qu i Common-
tarittm contexuit, m ax ime de libero arbitrio, cui nimis tribuit. Q u afi enim à D eo fo la ejfent initia f i-
dei & f a n ih t a t i s , O ' à nobis c e te ra ; a it lib. 3. c a p .e . num. zo. Quia bona defideria nobis per
divinam gratiam miniftrantur ; fed nos dona gratia: per conatum liberi arbitrii ad virtutum
vidtorias promovemus. A t fib i non confiât : nam lib. 3 . cap. 1. m m . 9 . in a liu d extremum de-
çlinans docet aliquando pec c a to res, etiam qttando v o lu n t , à peccato furgere non pojfe : Quia, in-
q u it, per imitationcm Paftoris, reprobi in peccati fervitucem incidunt, etiam ab ejus jugö
quanao volunt, folvi non poffunt. Q u o d ad buc paulo in fia confirmât num. to. In nocitiam pra-
\ x imitationis ejus paulatim defluitis : fed pravitatis ejus cxempla,quibus vos fponte fubmic-
titis,, rclinqucre fponte minime poteftis. Omnis enim qui facit pcccatum,fervus eft peccati.
Quibus ergo pcccata dominant« per fe, ab eorum jugo liberari nequeunt. Nam fiepe
ad Dominum cum precibus veniunt; liberari petunt, fed exaudiri non poffunt. Divino liquidem
judicio cum eis agitur, ut qui noluerunt mala vitarc, cùm poffent, non poftint vita-
re, cùm volunt : & qui fponte incurrunt mala præcognita, fugere non poffunt experta. N o n
minus duré loquitur lib. 6. c a p .z .n . j . quamquam dijfitcri non pojjimus eadem legi Pafioralis parr.
3. cap. i f . f iv e ■ admonit. 16. E t quidem pojfunt oprimo fenfiu explicari de peccatoribus, qui p r a v a
confuetudine v in f l i, v i x ejus v in cula dtfiumperc p o fiun t, etfi velle profitcantur.
P r e t e n d lib. z . cap. 1. m m . 6 . v id e tu r tantum concedere S an B is poft mortem, requiem & fe -
curita tem, non g lo riam ; quod p u gn a t a d v en u s Gregorium, m ax im e lib. 9 . D ia lo g , cap. z f .
In te r Commentant hujus n à v o s notare licet quod docet lib. f . cap. z . num. i f . & a libi, olim, hoc
efi in • an tiqu e lege, non fiolùm licitum fu ifie odifie inimicos, f e d etiam p race p tum . Id enim non de
populis quibufdam quos D en s internecione delere oh idololatriam aliaq u e ficelera p r a c e p e r a t , intelli-
autt.t. tj. g i t , f i d de quibufltbet inimids, male in terpré tant i j l a ChriJU v e rb a : Dictum eft antiquis, Diliges,
&c. & odio habebis inimicum tuum ; quod non de pracepto legis v eteris in tellig it, f e d de fa lfit
legit interpretatione a fu d a o r um dochribus qui verbum D e i adu lte rab an tu r, excogitata.
W pm lg itu r etfi fa ten dum v id e a tu r Commentarium de quo a g im u s , Gregorii opus e fie , minime ta -
iiiuft opu* t men efi negandum hoc a C lau dio ejus difiipulo interpolatum efic, g y ah qu a e x p a rte v itia tum , nec
uSpT/inS- a fa n f to D o f to r e pofieaemendatum,qui v id e lic e tn av o s iflosnon reliéturus fu ifie t. Cette p o fifirip tam
z'rfi'l.Cf. f i t p r * lau d atam E p ifto lam , Gregorio tot morbif a fflié lo , tot d iftra tto & • crueiato c u r is , v i x inte-
**■ g rum f i i i t opus hoc tan ta molts recognofiere, & a d incudem xevocare. Mine ejus confilium f u i t il-
lu d perpetuis tenebris opprimere. N e q u e vero. ea de caufa contemnendum v id e a tu r : f i enim a panels
quoi indicamus maculis expurgetur, cum optimis tanti magifiri lucubrationibus de p r a fian tia a r -
ta re potent. .1 .
cmiiknao X L C u r e r g o , in qu ie t, illud reprobare co g ita v it primus ejus pa ren s, CT n epublicam in lucem
rSm'ft. p rod iret, quantum p o tu it ,o b ftitit* . . ' :
Reß)ondmus3 fufficientem ut repudtaretuf caujam fui fis if pus interfolationem. Proecipua tarnen
ratio petenda efi à fiimma Gregorii modejtia & animi demijfione3 qua fane tanta erat 3 ut agre
ferret opera fua 3 quacumque forent 3 legi & publican. Qua de re legenda ex integro Epifiola mox
laudata. Certè in vita P. Virgilii AAaronis auSlore Tif. rDonato3 legimus Po'etam nunc 3 cum
gravari morbo fe fentiret, ferinia fæpe & magna inftantia petiiife , crematurum Æneida :
quibus negatis, teftamento comburi juffiflfe ut rem memendatam & imperfe&am. Qifisideo
de Æneide adeo male fentiat3 ut flammis addicendam judicetf Idem porro de noïbro Commentario
dicendum. De ifio igitur opere hoc efio judicium.
DeEocopere Illud cenßmus ex Homiliis à fanélo Gregorio hahitis in lib. i. Regum a Claudia ejus difeipulo
dîctum!™’11* wlleths coaluijfe 3 & cum nonnullis mendis memoria lap fui prafertim adferibendis prodiife. Jam
vero quibus machinis opinionem hanc evertere conetur P. Gujfanvillaus optima fide referendum.
objeôioprima XII. Primo Gregorius qui genuina fua opera pajfim indicat 3 de hoc ubique filet, z. jdltunt
ftnfto°Gicgo- de illo filentium apud feriptores omnes aut aquales aut fuppares 3 aut etiam avi longe inferior is.
fiiemiowpï” Immo vero Gregorius3 de Homiliis à f i habitis d Claudio exceptis 3 pofieaque in Commen-
dttur. tarii modum digeflis clarè loquitur loco jam indicato. fslec mirum fi qui ex Gregorianis fententiis
fafciculos quodammodo contexuerunt3 Paterius 3Tajus 3 jtflulfts 3 aut qui fanEli DoEloris opera re~
cenfuerunt 3 hujus Commentant non meminerint. Primo enim rarijfima femper fuerunt ejus exem-
plaria 3 proindeque minus nota. Fatetur ipfe Gujfanvillaus omnem a fe 3 fed fiujha 3 adhibitam di~
ligcntiam 3 ut aliquod nancifceretur in Gallia 3 Belgio 3 jdnglia 3 Rqma3 Vmetiis 3 ubi tarnen primo
, excufum ejfe putat an. ij$7. & Argentorati 3 ubi te fie Gefnero in Bibliotheca prodiit cum Pafiorali
an, i+yf. Secundo etiamfi nonnulli ex commémorant Scriptoribus copiam alicujus exemplaris habxcrint
s Gregorio illud minime probants morem gerentes, e * ipfo nihil dcccrbendum duxerunt, pra-
tereundumque tn Gregorianorum operum indice cenfuerunt. r
Attamen Eothcrms Momcbtts Lobicnfis, &• pofiea Vcronenfis Epifiopus, qui circa an. ait. floruit,
fenbens de contemtu Canonum part. i. paulo ante fincm, aliquid ex hoc Commentario laudat bis
verbts : G r e g o r i u m a u d i a t : c a u f a , i n q u i t , r u i n æ p o p u l i , S a c e r d o c e s m a l i j aux letuntur hb. z.
cap. z. ad verfilm : E t a i t a d e o s : q u a r e f a c i t i s r e m h u j u f c e m o d i > Diffimulare quùem non de-
bemus eademfere occurrere lib. Régula Paftor. part, i, cap. z. At pro c a u f a r u i n æ , &c. legitur
in Pafiorali, l a q u e u s r u i n æ ; unde liquet Ratherium adpriorem locum potiùs attendiffe quàm ad
pofieriorem. Nec dubium quin f i bibliothecarum omnium forulos diligenter explorare liceret : ac li-
bros ineditos legere, multa alia de hoc Commentario teftimonia nobis adejfent. Sanè Expofitionem in
Cantica canticorum qua Gregörio adficribitur, ab omnibus quoque firiptoribus, ft) prafertim à Pa-
terio filentio pratermijfam contendit Gujfanvillaus. In germano tarnen & firnen Paterio quem edi-
mifiumus mvenitur infignis locus hujus Éxpofitiotiis, ut in admonitione fumus aliquando demçn-
firaturi. Sed in Gujfanvillai objefiis diluendis pergamus.
X I I I . Contendit vir dotfus Commentarii außorem Vulgata facra Scriptura verpönt uti, Gregorium
vero Italica &■ Hicronymiana, quod ad utriufque Scriptoris diferimen probandum fujficere credit.
Infeliciter ceßit viro alioquin erudito id probations genus :■ nam quatuor dumtaxat vicibus ait
prolatum afantto DoBort teflimonium Mud lib. j. Reg: cap. if. N o n n e c ù m p a r v u l u s e f f e s , &c.
Atm nullocx ajpgnatis àGufianvillao loris legitur. Pràterea Jolis oculis opus efi ut intelligatur non
femper ufum eße Vulgata verfione Scriptorem nofirum ; imo fapijfimé ab illd recedit. Ipfo in limine
legitur: f u i t v i r u n u s d e R a m a t h a . In vAgata, d e R a m a t h a ï m . In Commentario, f i l i u s H i e r o -
b o a m ; in Vulgata, f i l i u s J e r o a m . In Commentario, f i l i i T h a u ; in Vulgata, f i l i i T o h u . InCom-
mentario verfu 9. d e d i t q u c P h e n e n n æ & f i l i i s & f i l i a b u s e j u s ; in Vulgata, d e d i t q u c P h e n e n -
n æ u x o r i f u æ & c u m f t i s f i l i i s e j u s & f i l i a b u s p a r t e s ; Cetera profequî fuperfiuum videtur. Ex
Habacuc cap. 3. hac laudantur in Commentario lib. i.cap.3. num. 9. D o m i n e D e u s v i r t u s m e a
c o n f t i t u e p e d e s m e o s i n t o n f u m m a t i o n e , & f u p e r e x c e l f a f t a t u e m e ; u t v i n c a m i n e l a r i t a t e
i p f i u s ; qua omnino d Vulgàta verfione diferepant. Infra ex P fif7 . multa proferuntur prorfus aliter,
quàm legantur inVulgata.Lib.i.c.i. » . 10. legitur exPf.Sf. E t a d o r a b u n t c o r a m t e , D o m i n e ’
& h o n o r i f i c a b u n c n o m e n t u u m , Vulgata habentc, & ’ g l o r i f i c a b u n t . Cap. z. num.3./. pro, Si
c a l i x m e u s i n e b r i a n s , quod habet Vulgara Pf. zi. extat, & p o c u l u m m e u m i n e b r i a n s . Verùm in
re tam clara frùfira tempus tereremus. Neque tarnen inficior aliqua ex facrïs Litteris, aliter hîc
legi quam in aliis Gregorianis. Nimirum Claudius hac curfim exripiens non potuit tanta fide reddere,
ut in reprafentandis Scriptura tefiimoniis ne unam quidemJÿllabam peccaret. Contra vero multa ob-
fervavimus in hoc Commentario prolata fecus ac legi debeant; qu.od fortafi'e movit fanftum Gregorium
ut hoc opus tamquam adultcrinum refpuerct. De iis autem 'hoc loco montre opera pretium efi,
ne errandi occafioncmprabeant. ■ ■ : - . . . ‘ . ' -
In fine libri 1. cap. 1. verfi z S . capitis 1. lib. 1. Regum ita legitur. C o m m e n d a v i e u m D o m i n o ;
&■ legendem, c o m m o d a v i . Lib. z. cap. 4. hic verfus 3. cap. 5 . O c u l i c j u s ’ C H e l i ^ c a l i g a v e -
r a n t , n e c p o t e r a t v i d e r e . L u c e r n a D e i a n t e q u a m e x t i n g u e r e t u r , S a m u e l , &c. Ita ejfertur
corrupte: n e c p o t e r a t v i d e r e l u c e r n a m D e i a n t e q u a m e x c i n g u e r c t u r ; cui leéhoni mllafuffra-
gantur verfiones. Ita tarnen legerunt Beda, Rabanus Afaurus, Angelomus, falfus Eucherius ; au-
' Bornait' forte Gregorii, cujus nomen huic prafixum commentario legerant, abrepri. Et hoc fane va-
lidißimum efi argumentum, laudatis firiptoribus notum fuifie hoc opus:à quo enim antiquiofi Jcrip-
tore hanc Scriptura leBioncm viriofam defumfijfent t Lib. s. co^oCA. legitur : a p p a r u i t t r a q u e f t a -
t i o n i ; ubi legi debet ut in Vulgata, A p p a r u i t u t e r q u e f t a t i o n i . Verùm vitïum librariorum cfl',
non au Bons ; nam in explicatione hujus verfus ait : Q u i d t l a m e f t q u o d a p p a r e r e J o n a t h a s P h i -
l i f t h æ i s c u m a r m i g e r o d i c i t u r ? Ergo legit: A p p a r u i t u t e r q u e . Infra etiam legitur : a p p a r u i t , i t a -
q u e u t s f q u c , &c. Reliquat GuJJanvillai objeliiones profiquamur.
X IV . N e q u e v e t o , inquit, f t i l u s i p f e G r e g o r i a n u m f a p i c , l i c e t i n q u i b u l d a m e u m i m i t a r i
c o n a t u s f i t a u d o r ; q u o d f o r t a f f e e r r o r i s o c c a f i o n e m p r æ b u i t . V e r ù m q u a n t u m f t i l o G r e g o r
i i f i t d i l f im i l i s , f o l a H o m i l i a r u m i n E z e c h i e l e m l e d i o ' c c m p r o b a b i c . Brevis quidem probatio,
fed ïmbellis, cum folius adverfarii telhmonio nullis exemples roborato nitatur ; maxime fi qua in
contrarium protulimus relegantur. '
S e d q u i d p l u r a , inquit Gujfanvillaus ? S i a u c t o r i s v e r b a e x p e n d a n t u r , l u c e m è r i d i a n a c l a -
r i ù s a p p a r e b i t f u i f f e M o n a c h u m a l i q u e m : q u i f r e q u e n t e r d e M o n a c h i s m o n a f t e r i o r u m q u e
r e g i m i n c a c d i l c i p l i n a f e r m o n e m h a b e t ; quod pturibus probat.
Tom. III. part. z. a a
Spieilegii Acht-
Tom. IK.
paru, z .
RcfponJetur
altert objetffcio-
ni, ex di verfi»
modocitandi
facra m Scrip tu*'
ram petit«»
Multa facr*
Scriptura teftimonia
hoc in
Commentario
fecus proferua-
turaclegidc-
bcaur.
Erpendunrut
alia obje&io~