4 « Notæ & obferv. in Librum Sacramentorum 42.4
iviiflàm qux eft in his codicibus Rodradi & Ratoldi fpe- A mentes a d c t llu lam , a lta r e q u o d e r ex tram u s fa n t t i f i -
-ântc ad S. Satnrninura Tolofarium Antiftitem 8c Apofto-
lum Martyrii laurea etiam coronatum, cùm neutiquam
convenue poffit S. Saturniho Romx pafTo, cùm Sifinnio
Diacono fub Maximiano ; qui numquam fiierit Prefbyter,
nec Epifcopus. Quamvis non inficias ierim Miflàs codi-
cum S.Eligi» & Remenfis,fpe<ftarc ad hune S. Saturninum
Romoe paiïum.
N o t a 5 0 4 . S a c r x n d o m .
* In codice Ratoldi Abbatis legicur, fa c r ifica n d um .
N o t a s o s . E t m a j e s t a t e m tu am syp-
P L I C I T I R EXO RARE, &C.
In cod. Remenfi eft alia Prxfatio : R e v e r en t ia tu a d i-
ca to je ju n io g ra tu la n te s , q u o d A p o flo t t e a B . A n d r e a
m é r ita de fid e ra n tib u s pra v en im u s o jf ic iù : u t a d eadem
celebranda fo lem n ite r praparemur j qux tamen côrru-
pea 8c tranfpofita ita funt caftiganda : V t q u i A p o jlo lic a
B . A n d r e a mé r ita de fid e ra n tib u s pra v en im u s o jf ic iù , a d
ea d em , 8cc.
N o t a s 0 6 . QuON I A M a d e s t n o b i s ,
&C. I
Initium hujus Præfationis corruptum eft in codice Re-
menfi.
N o t a 5 0 7 . N e dens t a c e r e t i n
Quia in ipfa cruce biduo fidem Chrifti prxdicavit, ut
in ejus a<ftis feriptum eft.
N o ta s 0 8 . I n n a t a l i.
Sanctorum Apoftolorum Petri & Pauli.
N o ta s o 9 . P e r qu o s. Apoftolos videlicer.
N o ta s ' t o . I n c i p i t o r d o ad Ec c i h -
S I AM D E D I C A N D AM.
Habetur Ecclefix dedicatio in codicibus Remenfi 8c
Ratoldi Abbatis. Non extac in codice Rodradi, in edi-
tis, & apud Pamelium.
No ta
c a v im u s , regrefftque a d b a filicam , fa n t ta s e ju s rettqui
cum S a tu rn in i J u lia n s que M a r t y r u m , v e l e tiam B . I l -
lidii, e x in d e fo lem n it t r ra d ia n tib u s cereis c ruc ib ufque a d -
m ovtm u s.
N o t a s i a . D e c a m b u t t a s u a .
Cambutta, leu cambuta eft virga paftoralis Epifeopo-
rum. GloiTx veteres raft. Bibliothecx Corbeienfis: C am b
u t a , b aculus E p if co p o rum . Eft etiam Abbatum. Adla S.
Galli Abbatis apud Surium : Q u i & b a culum ip f i u s ,
quern v u lg o cambotam v a c a n t , &c. Ordericus Vitalis
lib. 6 . hift. Ecclefiafticx agens de tranftatione S. Ebrulphi
Abbatis Uticenfis in dioecefi Lexovienfi : H e r lu in u s q u i-
d em , q u ia Sa ce rd os e r a t , & A b b a s Can on icorum S . P e t
r i , & cap ell a D u d s capellanorum m a x im u s , ca p u t &
majorem p a r tem o jjium S . E b r u lp h i , lib rum qu oq u e &
a r cu lam argento coo pe r t am 5 & cambutam a tq u e c in d o -
r ium , cha r ta fqu e donationum f i b i r e tin u it.
B Eft enim cambuta baculus fiexus, & fuftentamcn. Pa-
pias in vocabulario mf. Cam b u ta fu f le n tam e n , v e l bacu
lu s f l e x u s , p e d um , v e l c r o c ia , Gallicc, oroce. Et baculus
quo fuftentantur claudi & debiles. Petrus. Diaco-
nus in fupplcmcnto Chron. Cafin. cap. 76. O b e ju s fa t t i
memoriam camb utta c la u d i a n te fo r e s E c c l e f ia f a n f t i B e n
e d i c t fu jp e n f t fu n t .
Baculi autem Epifcoporum mentio fit in Concilio To-
letano. 4. can. 27. S i E p ifco p u s e f t , o ra r ium , annulum,
& b a culum .
N o t a s i 3 - T o l l i t e p o r t a s , & c.
In codice Ratoldi fequitur : P fa lm u s , Domini eft terra.
D e in tu s a u tem m in ifte r rejpondens d ic a t : Quis eft
ifte rex glotix ? E t f i e p e r g a t omnis legio in c ir cu itu E c c le -
f i a , t e r cantando h a n c A n t ip h o n am cum P fa lm o & cum
g lo r ia . T e r t io a u tem percufio oflio a b E p if c o p o , & d it
t o , Tollite portas, & rejfionfo te rejponfo rr aa mm iinn iiffttrr oo :: QQuuiiss eft
I l l u m i n e n t u r d u o d e c i m c ifte Rex glorix} R e jp o n d ea t P o n t i f e x : Dominus virtu-
tum ipfe eft Rex glorix. E t aperto oftio in tran t d ica t t e r :
Pax huic domui, Crux pellit hoftem, Crux Chrifti triuro-
phat.
Hie autem fit mentio circuitus Ecclefix, quem fuifle ter-
jium cum aqux benedidtx afperfione fcribit Ivo Carnoten-
fis in fermone de Dedicatione Ecclefix, & quidam andny-
mus mf. Biblioth. Corb. in fermone etiam de Ecclefix
Dedicatione. Hie verb ritus aperiendx Ecclefix eft etiam a
Grxcis ufitatus, appellaturque eSafeif, 8c id eft,
apertio, ut videre eft apud Theodorum Balfamonem in
can. 31. fextx Synodi, 8c in can. 7. Synodi feptimx.
N o t a s i 4 . E t a p e r t o o s t i o i n t r a n -
t e s d i c a n t : p a x , & c. (
In cod. Rat. E t aperto oflio in tran s d ica t t e r : p a x ,
8c c . In Ordine Rom. T u n c f ta t im oflio aperto intrans
E c c le f iam cum m in iftr is duobus , v e l t r ib u s ; & cum M a n -
Ita in codicibus Remenfi 8c Ratoldi, in Ordine &
Pontif. Rom. & in cod. Tiliano. Ita docet Petrus Damia-
ni Serm. 1. de Dedicatione Ecclefix, & Ivo Carnotenfis
Serm. de Dedicatione: C um E c c le f la d e d ic a tu r , duodecim
cande la fu n t a c cenfa interiiss.
Per ejufmodi candelas duodecim intelliguntur Apoft
toli, qui funt Ecclefix luminaria , & juxta Chrifti effa-
tum lux mundi. Codex autem Ratoldi, qui,utrecen-
tior, plures addit cxremonias, fic incipit : Prienitus enim
d e c e t u t E p if co p u s cum c e t i r ù m in ijtrù eat a d E c c le f
ia m a n t iq u am , & ib i r econdant v e jp e r tin o tempore R e liq
u ia e : <fr ju b e a t e x e rcere ib i T ig i l ia s p e r totam no-
ttem . I n cra ftin a autem ea t P o n t i fe x a d E c c le f ia m , q u a
fa c r a n d a e f t , & ordine t in ta qua ordinanda fu n t : &
illum in en tu r ju j fu fu o duodecim candela > & e xpe llun -
omnes fo r a s , n i f i fo lu s A r ch id ia c o n u s claufo oflio pyfionario & A c o ly th o d ica t : p a x h u ic domui.
■ bi man ta t . T u n c P o n t ife x cum fa c ro ordine r ed ea t a d
a n tiq u am E c c le f ia m , & in d u a n t f e fa c r is v e f t ib u s , &
fa c ia n t L e t aniam prout hora d it ta v e r it : q u a e x p le ta d ica
t h a n c orationem : Oremus : A<Stiones noftras, quxfii-
mus , Domine , afpirando prxveni, &c. E t tu n c inci- Î'iens Rejponforium : Domine, ficonverfus fiierit popu-
us tuus. I tem a t tu d : Exaudifti, Domine, orationem fer-
vi tui. I tem a t tu d : Tu Domine univerforum, qui nullam
habes indigentiam.
Ex his notandum eft primo Epifcopum cum Clericis
agere Vigilias in bafilica aliqua veteri coram Reliquiis in
bafilica nova collocandis, deinde lead bafilicam novam
conferre, qua cónfècrata, reverti ad veterem bafilicam
& inde Reliqüias fublatas folemni proceffione in novam
Ecclefiam transferre -, quod videre eft cap. 20. lib. de
gloria Confeflbrum S. Gregorii Turonenfis : Q u a d ilig
e n te r com p o fita , & a lta r i e x more locato, a d b a filicam E
fa n t tam v i g i l i ù nottern unam d u c en te s , mane ve rb v t -
N o t a s i S . ' V e l L ï v i T Æ . In codice Remenfi
legitur, v e l len te > malè.
N o t a 5 i 6 . \ S t r a m e n t a .
Sunt tapets qui fubfternuntur , à fternendo. Et S.
Benedi&us cap. 51. Regulx dixit ftramenta leétorum, c i
qux in ledto ftemuntur. S t r amenta le ttorum , inquit,
fu j fic ia n t mat t a , fa g u m , la n a , & ca p ita le.
N o t a 5 1 7 . D e i n d e i n c i p i a t P o n t i f
e x DE S I N I S T R O A N G U L O , &C.
In cod. Ratoldi hxc ita habentur : D e in d e inc ip ia t
P o n t ife x de f in iftr o angulo a b O r ien te fe r ib en s p e r p a v i -
mentum cum cambuta fu a h etc elementa A , B , C , & d ica t
h a n c A n t ip h o n am Confirma hoc Deus quod operatus es
in nobis à templo fànâo tuo,quod eft in Hierufalem^
Alleluia. P fa lm u s : Exurgat Deus , cum g lo r ia . Tu rn
va d en s a d d e x tr um angulum O c c id en talem in c ip ien t i t e -
rum à d e x tr o angulo O r ien ta is A , B , C , fe r ib en s u f-
q u e in fin iftr um O c c id en talem a n g u lum , canendo A n -
■* In cod. Reg. Suec. eft Prxfatio ab his duabus diferepans. In e- ditione autem Pamel. nullai
tiphonam a l id m : Emitte fpiritutii tuum, & creabuntur, A
& renovabis facicm terrx, Alleluia, alleluia. P fa lm u s :
Benedic anima mea Domino, Domine Deus meus.
N o ta s 1 8 . A , B , C.
Ita in codicc Ratoldi. In codice Remenfi habetur,
A b c t u r i u m , quod perinde eft j ex quibus notandum
has ties litteras dumtaxat in dedicatione bafilicx de*
pingi olim folitas. Nunc deferibuntur duo alphabeta, al-
terum Grxcum’, alterum Latinumj idcft , omnia elementa
, mm Grxca , turn Latina; ut in Ordine 8c Pontifi-
cali Romano, 8c in codice mf Tiliano.
Quidam olim Epifcopi adjiciebant alphabetum He-
braicum, ut planum eft ex Sermonc mf. cujufHam ano-
nymi fupra citato de Ecclefix Dedicatione, in quo etiam
caufa redditur : T e rum tam en q u ia E c c le f ia f lic a d o t tr in a
H e b r a ic o , G r a c o , L a t in o q u e fe rm o n e u t i t u r , m a x im e
ideo a q u ib u fd am E p if co p is t r ia h a c a lp h a b e ta confers -
bun tur . Petrus Damiani Sermone citato generatim hxc 1
feribit : A lp h a b e ta e x tra n fu e r fo qu a d ra n g u ld ra tion e
d e fe r ib it. Qux intelligenda funt fecundiim hodiernum
ufum de alphabetis Grxco & Latino, nam in eo Sermone
remittit letftorem ad Ivonem, Carnotenfem , ut infra
probabitur, qui in opere fuo de Ecclefix Dedicatione
hxc duo alphabeta tantum agnofeit.
N o t a s i 9 . D e i n d e v e n i e n s a n t e a l *
T A R E.
7» A lt a r e aberat ab hoc codice S. Eligii, fed illud fup-
plevi ex codicibus Remenfi & Ratoldi.
N o t a s ^ o . A b s q u e A l l e l u i a .
Ita in Ord. Rom. & in codicibus Remenfi, & Ratoldi,
& in Serm. mf. fupra citato, in quo caufa additur :
Q u ia nondum e ft domus D om in i.
N o t a s 2 1 . D e i n d e . s e q u i t u r e x o r c i s * 1
MUS AQJ ljE.
In cod. Rem. legitur : B e n e d it tio f a l i s & a q u a . In
cod. Ratoldi: D e in d e benedicens fa lem & a quam cum
cinere , & d ica t h a n c orationem : D e u s q u i a d fa lu t em
h um an i g e n e r i s , &c. ut in benedidtione aqux diebus Do-
minicis, extatque in codice Remenfi.
N o t a 5 2 2 . D i s c e d e , i m m u n d e S p i r i -
TUS. •
Formula eft dxmonis exorcizandi, cujus fimilis hxc
eft apud Optatum Milevitanum lib. 4 . adversus Parme-
nianum : V~os rebaptiz.ando e x o r c iz .a tis hominem f id e -
l e m ; & d ic it is D e o h a b ita n t's , M a le d it t e , e x i fo ra s . In
codicibus prxfatis Rem. & Rat. ad exorcifmum aqux -
habentu’r hxc verba : E x o r c i s e t e ,c r e a tu r a a q u a , 8cc.
Qux quodammodo conveniunt cum iliis exorcifinis, quibus
utitur Ecclefia diebus Dominicis in aqux benedi-
dtione.
Hie autem aqua benedicitur, qux Ecclefix Dedica-
tioni inferviat. Eft enim antiqua confuetudo, ut Ecclefia
aqux exorcizatx feu benedi&x afperfione fandificetur;
a quam videre eft apud S. Gregorium a lib. 9 . epift. 71. A -
q u a ben ed itta f i a t , & in e ifd em fa n i s a jp e rg a tu r , a l t ar ia
con ftru a n tu r , r e liq u ia pon a n tu r . Mentio fit in epift. 2.
Vigilii Papx, ubi tamen ait id minimi efle nccefTa-
rium.
N o t a s 2 3 . S a c r a m e n t i s .
Olim vocabantur Sacramenta non foliim feptem ilia
a Chrifto Domino inftimta, qux Tunc vaia gratix fan-
dificantis ; fed etiam quivis ritus qui ad aliqualem fan-
dificationem fpedant, qux vulgo Sacramentalia dicun-
tur. Confide S. Auguftinum epift. 118. ad Januarium.
N o t a s 2 4 . ' S a n c t i f i c a r e , &c.
Hxc oratio non extat in codicibus Remenfi 8c Ratoldi.
N o t a s 2 s . I n m o l e m d u r a t a .
Ita S. Ambfofius lib. 3. de Spiritu fando cap. 4.
V t t am q uam congelafcentibus flu t t ib u s in medio mans
aquarum quidam murus infurgtrit a d tranfitum Judao-
N o t a ƒ a 6 . P e r t é a r i d i s *
Hxc verba ufque ad ilia, at tu Domine , fuinta funt cx
S. Ambrofio dap. 22. lib. 10. inLucam : fed ibi fùfiùs,
hîc verb contradiùs.
N o ta s 2 7 . D o m i n e , D e u s P a t é r
&c.H
xc Prxfatio non extat in prxfatis codicibus, &in
Ordine Romano.
N o ta s 2 8 . E x o r c i z o t e c r e a t u r a
S A L T S , &C.
Hîc exorcifmus defideratur in codicibus prxfatis & in
Ordine Romano.
N o ta S 2 9 . D i v i n a o r i s v o c e , &c. Ica
in Ordine Romano.
N o ta s 3 0 . E t p e r A p o s t o l u m s u u m ,
* 8cc. Ita etiam in Ordine Romano.
No ta S 3 u G r a V E D I NE s»
Gravedo eft dolor, triftitia, moleftia. Gloffie veteres :
G rav edo , àtfv,Jdv. id eft, moleftia, triftitia, dolor.
N o ta s 3 2 . E t m i s ç e t u r s a .l e t c i -
n 1 s , &c.
Ita in Ordine Romano, & in codicibus Remenfi, &
Ratoldi. Sed in cod. Rem. p ter defideratur. Infra autem
mentio fit vini. Petrus Damiani Serm. citato addit hyfTo-
pum : Tu ne benedicit aquam f a l e , cintre, vino , hyjfo-
poque conjperfam.
N o ta s 3 3- Æ t e r n e o m n i p o t e n s D e u s ,
&c.
In cod. Ratoldi alià extat oratio : Deus invitta v irtu-
tis auttor, 8cc. ut in aqux beneditftione die Dominica ,
■> qux habetur etiam in Ordine Romano. In codice Rem.
nulla extat oratio.
N o ta s 3 4 i T r a d u c i .
Id eft, qux à protoparente ad pofteros tradu&a eft, 8c
manavir.
N o ta S 3 S . C r e a t o r .
In cod. Rat. legitur : Deus Creator. In Ordine &
Pontifie. Romano : Omnipotens fempiterne Deus Creator.
N o ta s 3 6 • P e r m i t t e .
Ita legitur in codicibus Rem. 8c Ratoldi : in Ordine
Romano, mine. In Pontificali, emitte. I raque permit-
t e , hoc loco idem eft quod, emitte ; de quo vocabulo
infra.
Nota s 3 7 . A r m â t a .
Ita in cod- Rem. In codice Ratoldi legitur arma,
-'corruptè.
N o ta s 3 8 . I n d e ï a c i t c r u c e m d i g i -
t o s u o , 8cc‘.
Ita in cod. Remenfi. In codice Ratoldi hxcprxmit-
cuntur : E t m ittat in earn Chrifma : & condat e x ipfaa-
qua calcem, (jr faciat maldam , unde recludere débet
ipfas R eliquias. Ubi lege 71 maltham.
Maltha autem ^eft calx aquâ fubaâa cum pice liquida
& axungia, Gallicè ciment, ad parietes, teifturas, vel fimilia
refarcienda ; de qua agit Palladius lib. 1. de re ruftica cap.
17. Eft etiam pix cum cera mixta , ut feribit Feftus. Unde
in Gloffis Philoxeni, maltana ( lege, maltha ) moslmfor.
id eft, refîna cerx commixta. Dicitur etiam apud Julium
Pollucem lib. 10. Onomaft. cap. 14. ism n mraxtji tuipof,
£ « id eft, cera tabulx adhxrens, maltha. Et apud
Hefychium kmp l(. id eft, cera fubadta,
macerata. Ibidem/ao\% , pilmç %vpo(. id eft, maltha, cera fic-
ca. Hîc autem eft calx aqua fuba<fta.
Porro in Ordine 8c Pontificali Rom. antequam fiant
cruces in comubus altaris , fit crux de eadem aqua in
medio altaris.
N o t a s 3 9 . P e r q u a t u o r c o r n u a a l t
a r i s .
* Nunc lib. xi. cp. y6.
D d iij