. , ceriiilìma principia.* Poitea vero ili Exerci- „ cndenindmgé *en àlgemeene reden, Icpaatm^
tatione quadrageilma quarta fic loquitur. »Qua- » vn de gfoòtftè o f gemeenjteftehegels ] de allerfi.
- re haud mirurn eft-,plurimos errofesjabulti- » kerfte ìegwjelen van kennis." inde mitrimi
i ma antiquitate unanimi confenfu traditos,Unfyn vier m Vèertigfte M f f lm „ Wrnn
“ S . _ i r ì'rr I— het. o*en mmnaer j.c3 nat ne nreeibe
j ' a d noftra ufqùe tempora defcendiffe : viros-
& que^ alias ingéniofos, égregié hallucinates
a effe ; dum fibi abunde fatisfaólum arbitran-
„ tur , fi éx aliorum libris fapiant, & d o fto
, , rum virorum ienténtias in memoria habeant.
„ Équidem , qui hoc patto , velutì ex tra-
„ d uce .(u t fic dièam ) philofophantur; haud
*„ melius fapiunt, quam eorum libri > qtìos pe-
¡1 nes f i feiv ant.4’
Simili ratiohe tftagnus edam Cartefius, totani
aetatem fuam in eo collocare .animatus,
ut Philofophiam Theoréticam , in Pratticam
commutando, tam inventioni variarum artium,
quam vitae fanitatisque commodis àp ta re t.
aniraadvertens interim , vitae forfari brevita-
tem atque experìmentotum penuriarÄ fibi in
exfecutione propofiti hujus'effe .obftituras j per-
fpicacioris ideo ingenii Homines quam fideliflì-
me adhortatur -, ut, prò fua quisque facultàte, in
experientia efficaciffimè promovenda omni ftu-
dio elaborent. Quem in fihem Differt. de
Meth. ita differit. „ Cum autem propofuerim
. totam meam vitam collocare in icientiae ad-
eo neceffariae ihveftigatione , & inciderim
„ in v iam , quae mihi talis videtur| u t, fi quis
eam fequatui, haud dùbie ad optatum fi-
ífy w waar
„ bet geeti wonder is , dat de meefie dwahetn-
, , van de laatfie oudbeyd eenflemmig overgekierd■
„ tdt mfe tyden toe afgedaato jyn&n dat Mannen,
anderfins veißandig, éraafgemifi hebben, ter.
.. M l fy fig tovervloedig voldaan rekenen, ais Jy
„ tíyt de boekbn van andere maar » I worden m
„ de gevoelens van gelSerde Mannen in het gthew-
í ! gen hebben. Waarlyk, die op die wys, ais bj
„ overlevering (wrífo te fpreeken) philofoph'em
,, die fyn niet wyfer, als de boeken der geeríer
j> fe fy h fig bewaaren •
„ nem fic perventurus, nifi aut brevitate vi-
„ tae aut experimentorum defettu impedia-
„ ture judicabam nullum melius effe adver-
5> fus duo ifta impedimenta remedium, quam
„ fi fideliter publico communicarem id omne,
M quantulumcunque e ffe t , quod reperiffem,
, , & praeclara ingenia incitarem, ut uìterius
» pergere contenderenc, fingulique, quod in fua
M facultate e ffet, adexperimenta facienda con
,, ferrent, atque etiam eorum omnium, quae
„ addifeerent, piiblicum particeps facerent,eo
, , fin e , ut ultìmi incipiendo ubi praecedentes
,, defiiffent, & ita multorum vitas & labores
„ conj ungendo, omnes fimul longius progre-
p deremur,quam finguli privatim poffent.Quin
j , etiam de experientiis obiervabam, eas tanto
3, inagis tieceffarias e f lè , quanto quis inajorem
„ notitiam e ft adep t us.
Quin Illuftris etiam ac Celeberrimtis Rob'cr-
fus Boyk,orbe
Soo bevindén Wy ver der, dat den giooben ¡Car¿
tefius, voorgenoomén hebbende fyn geheele leven
te befleeden, om de befebouwende ofte de befpiege-
lende Wysgeerte, foo tot vindinge van verfcheydené
kunfien, als tot nut van het leeven ende de gefönt-
beyd,in eefl werkende te veränderen i maar pende,
dat mogelyk bet ¡éeven ende dé \ervarentbeeden
hem hier toe foudeñ ontbréekefi -, de tioortreffelyli
Verfianden, om y der na haar, vermoogén, de onder-
vindingen ten uyterflefi voort te fetten, geimwlyk
aanport. Syne woorden (Differt. de Meth.) luydenál-
\ dus. „ Maar terwyl ik voorgénomen heb mynganjcbi
feeven tot bet ondérfoek van fio nodig den kms
„ Wer tegeven, tn op een weg gektfnm ben W í
„ fny fo tdefihyrit, dat índien iemand dievolg ,
„ buyten twyffcl 'tot een gewenfeht eynde kmn 'fal,
tenfyby door de kortbeyd des kvens, úf géreh
van experimenten belet wordé: vordeelde H, M
*er geen beter middel was tegen deefe tme 'Met*
feien, als Indien ik g'etrouwelyk aan iet pnm
medeäeelde alte het geen, boe Weynig kt dan
, , ¡ook was, ik gevonden bad, en treffelyke verjtan-
„ den aanfpoorde, dat fy verderfogten te komen, en
élk-, ’ t geen in hunne mögt was, toi het doen
van experimenten toebrengen, en wk bet gemeen
, deelagtig maakten aan alles ’t welk Jy kerden,
’ ’ tot dat eynde, dat de laatfie beginnende, daar de V verfte uytgefcheyden waren, en fi de kvens tn
II &n drbeyd van veele famenvoegende, alktep-
lyk v'erder fiuden komen, als elk voor fig
doen kan. Ja felfs merkte ik aan omtrent. e
„ deröindingen, datfyfo veel te mm no 'S
„ re'n, als iemand grootvr kennis verkrágen
Seo íevindeh wy verdor, dot den
ende tus Boydt, qui admirandis fuis fcriptis ab orbe ende EMddeelleenn HHeeeerr RKoob eerrt uus Boy> le t VT
univerfo gratiam in iv it, non folum totus fern, fyne v e rw o n d er ly k e fch n ßen de ge
per
fterin èofuit, ut experimenta fummfe ópibus
Viribusque promoverec, & certas inde ihbiles-
ue concluiìones deduceret j fed argumentorum
quoque pondere neceffitatem Philofophiaé Ex-
perimentalis candide ac ilrenue inculcare ni-
titur. Haeè énim Ejus fune verba in Próoem.
Tentanr. Phyfiol. Comment. rt E t p r o fe to ,
; ■ fi Homines fefe exorari paterentur, ut Na -
’ toralis Philofophiaé Inftaurationi impenfius,
’’ quam àòminis claritati ftuderenc , opinor eos
5 facile intelle&uros , fe de humano genere
*.praeclarius mèreri non poffe, quam fi ex-
-, perimentis moliendis, & obfervationibus ac-
, curaulandis, operam ferio & fedulo intende-
. rent ; nequé principia & axiotnata fancirent
tam intempeitiva libidine; temerarium rati
tales Theorias ftabilire, quae ad omnium natu-
, ralium phaenomevw» explicationem accom'-
h modentur, priusquam, vel decimam eorum
„ partem, quae explicanda funt, obfervatione
„ aiTequuti fuerint; Non quod' interea de expe-
„ rimentis ratiocinari,auc rerum foedera, dif-
„ f^rentias, & fchematiimós quam maturrimè
•„ indagari, ullo modo prohibeam. Quippe
„ tara religiofe a rationis ufu abiìinere mole-
„ ftum admodum foret , fi*non proffus im-
Et quae feq'uuntùr.
■bonden beefi ¡ hiet :álleén meede alle fynen ärbeyt heefi
aangewent ,om de ondervindingen tenuyterften voori
te fetten, ende uyt defelve dan vafte ende feekere f ie l-
i ™gen te trekkenmaarhy komt ook met géwigt varí
reedenen de nootfakelykheyd derfelve openbertig ‘endè
gurfiig in te fiherpen Luydende fyne woorden ondet
andere ( fent. Phyfi Cornm.Procem.) aldus. „ E n
„ waarlyk yals de Menfchen fig liefen verbidden, dat
” fyfig yveriger overgaven tot de berftelling der na-
, , tuurlyke Philofopbie, als de beroemtheyd ,van bun-
„ nen naam , ik meen, dat zy makkelyk begrypen fou-
■„ den, dat fy aan bet menfchelyk gefiagt niets
,, voortreffelyker kofien Verdienen, als indien fy
„ van het doen van experimenten, en het ópboopen
„ van waarneemingen , naarfiig en , vlytig buû
„ werk maakten, en door fo ontydig een begeertè
„ geen beginfels of fielregels vafl maakten; het
,, reükeloos agtende fulke befchouwingen vafl té
„ f te lle n , die op de verklaring van alle natuurlykè
,, verfchynfels gepaft worden, eer wy nog bet tien-
i ||| gedeel$e\van het geen te verklären is , door
,, waarneeming hebben na gègaan. Niet, dat ik in
,, eeniger Wyje verbieden fo u , ondertujfchen wer
„ de experimenten te redeneeren, o f de Ver-
,, banden , verfchilien, en verbeeldingen der dingen,
„ boe eer boe ttever te onderfoeken. Wänt het foit
„ feer lafeig, fo niet geheel onmogelyk wefen, fö
„ heyliglyk Zig té onthoudeji van bet gebruyk der
jj reden.” Ende f ió voorts.
Maar om onfe reden tè volvoèréh; met ver-
baeftbeid by myn felven overdenkende, dat ik door
middel van de ondervindingen, hier een faak voor-
gefielt hebbe, daar omirent de twee duyfent jaa-
ren, reekenende van Ariftoteles^ iyden a f , als bi
bet blind naa getafi, ende in het donker naa gevifi
ts ; ende dat niet alleen van geen geringe Verftan-
Uc vero tandem vela èòntrahàm ; is ipfe
laboris mei evefitus, quo omnis pagina Ope-
rishujus piena eft, fatis fuperque modo dióla
coraprobat. Quum enim attonitus mecum reputo,
quod experimentis adminiculandbus rem
néic in luóem protulerim , quam haiid mediocria
non folum,fed vel omnium quoqueacutis-
fima, & immenfo intervallò nobis. fuperióra
Jngenia, inde ab Arifiotelis temporibus per am r z . a ~ ,,
nos cìrctter bis mille, in tenebris veluti pai- . ’ ie S S » ? '#
- ’ •- i . r. n nip. nt ir it i, n l lp AddI™ ___ pando, expifeari atque detegere fruftra affé-
clarunt • haud profeéìo valentius aliud ad fir-
mandam fupra diótor'um veritatem argumentum,
quam hoc ipfum', praeberi poffe videtur.
Nec fané melliflua focundi cujusdam Ora-
tons fuadela opus e i l , quae verborum lenoci-
fliis neceffitatem accuratiòris reruni ipfarum
examinis commendet : quodfi. enim optima no4
ra ràtiocinia in experimenta definere, liis,
quam fundameiito, inniti, horumee duétum
equi debent j quis demum eft , qui non potius
reir quam fecundum fallaces cen
iin imagines, ratiocinari malit?Imo quis,
leroc-ti ttuummiidduuss arroganda, pofthâc adierere au1
H B °ntnem a fola & unica Ratione
- ’ AV&r ' ^'um ^ ter^m certìflìmum fit,
j recto fenfuùm noftrorum ufu, e x iis
fcerev^eamr ,e a * ^Üae n0n v^ èntur> cogno-
K I F I N I S .
& $ Ë Ê m &SVÌàrium TraEtatuum de fflSÈCTIS,
«eni/i « S T r * ° f i ìnibl*s comprebenfa funi,
Jl m c a m N Y M P H A e fi,n ituntur.
die ons in alle dèélen onvergelykelyk overtrefftn :foó
dunkt ohs geen grobter bewys-reeden, opri ons voori-
ge f eSëen te bewaarbeedeh, te kunneh gègeeven
worden, als àlleen dat felve. Ende daar is ook
geen betooverende reedenaar van nooden, om met
fyn bekoorelyke woorden, de nootfakelykheyd van bet
naauwkeurig onderfoeken der faaken aan té pryfen:
want foo onfe alderbefte reedenen in de ervarentbeeden
moeten eyndigen, waarom fouden wy haar niet
liever uyt de felv ë, als uyt onfe waggelende berffeti
beeiden putten ? Ende foo door een opgefwolle bo-
veerdigheyd ingenoomen , alle Wáarheeden van onft
reeden te moeten afkomen, ftaande houden ? daar
nogians, wanneer wy ónfe finnen wel gébruyken,dè
onfienelyke dingen > uyt de fienelyke, bekent kunnen
werden.
È Ÿ N Ö E
Van dé generate en particulière Verhandeìingeii der íii-
feéten, de welke alle in vier Orderen van my begreepen
fyn ; en die maar èen eenig fundament
hebben, dat de POP iá. ‘
Mrii mm mm mth him z Com