
clxxij
T i «Mi b t ta . E J U S D E M A L I U D.
- ìlutPafi* *m ÌHxt iS’tSt x°zj>* iftt/Uuri , Pandoram diviìm donavit copia mundo :
n<ek^'»po> tri /tciyctf i/ut ’ii'aKt Btós. Pàndorum nobis te dedic omnipotens.
■ Òijtù*Usr’ ¿gyccXÌà kmcm ’ às y<t( latta , Illi in pemiciem noftram ( nani pernicioiòs
• - ÒÌA«/iÉ»ui ■Kt/txti* sxm ¿'¡¡yt 3-tóiiV Pérnieioia decer mietere dona deòs. )
Or '¿lì ì5tV tcÌ xirrtn ayctBa ’ tcj yetp irtntcQtrloo Hic vero ad gèneris ceniflìma commoda notòri i
n«»r« BtoS xB-otius xpn'<n/uc JSg<* irixi. Commoda qùippe bonus dat fua dona Deus.
I N N A Z I A N Z E N A M D . J A C O B I B I L L I I A B B A T 1S
Michaelini translationem God. Billius frater , Abbas Vincentianus,
Gregorius quondam patria tellure fugatus, Condoline frater profugo, docuitque rogameli*
I ■ Appulerat fedes. exul ad Occiduas. Móllius Aufoniis verba fonare modis.
Éxcepere virum'quidam : fed balba loquentes Miratur jam Gregorius, dubitatque Pelafgum
Hunc. etiam balbè condocueré loqui. .Dicere fe pofthac debeat, an Latium.
G. G E N E B R A R D U S T H E O L O G U S P A R I S I E N S I S ,
ad D . Jacobum Billium Ccenobìarcham 3 trium linguarum perìtijjimum,
Gregorìi Na^ian^eni interpretem.
A 7&f ru t e à e x i e ^ o r r ¿n i’ ¿itx<p«i, Gregorium ob verfum noftrà te v o c e iàlutat
: Tauri Tt yu/ttoxpéat ¿paci ytt>i Pieris & charitum nu d a corona trium.
Hpwópiof J\,‘ aÙTes £*Bi*y <)Y t/ttS x*in » Qu^n & Gregorius tanto pro munere fummas
Orli /tit ài ìp/eìii ttrxe tn uitritiet. Cum fupcrum grates agmìne gratus agir.
E* X»(te‘s xpixaXeci y«g cvuku fiapSttifartele, Nam cum barbaricis olim graderecur in arvis ,
Nò» ih '¡xa vav trx.-lìtici pti/taìxce. Arte tuà jam nUnc regna Latina tenet.
J O A N N IS C H A T H A R D I A Q U IP E R S A N I A D M E C CEN ATE M S U U M
D . Jacobum Billium 3 Sancii Michaèlis in Eremo Abbatem omatijfimum } & D . Gregorii
Epifcopi Na^ian^eni interpretem fidelijjìmum Epigramma,
U t Tobi« lucem foboles perchara parenti
Reftituit y ile tu lumina Gregorio,
llle quidem patris ex oculis - caligine pulsa ,
Tu vero a toto corpore Gregorii.
'Illum nam veluti foedè c«carat hirùndo ,
Hunc ita mendoriim velfio plena prior.
Sed tu pr«terea vocem cum lumine reddis,
U t modo cum Gr«cis verba Latina fonet. •
Sic per te ( preclara duo miracula ) nuper
C«cus & elinguis nunc videt, & loquitur. '
Vis referam majus ? Toto jam fulget in orbe ,
Qui velut in tenebris antè fepultus erat.
E J U S D E M C H A T H A R D I A D L E C T O R E M ,
Squallidus in c«co Jofephus carcere, dignus
Vix erat afpe&u Regis , & alloquio.
Inde fed edudus feedo fquallore remoto,'
Principis & populi dignus amore fuit.
Sic quoque Gregorius dum fordid us antè jaceret
Obiitus, indignus qui legeretur , erat. '
Nulla etenim gravibus vitiis pagella carebat,
Et fine mente fonum fingula verba dabant.
Aft tibi purus adeft , & quovis pùrior auro ,
Ut primùm acceilit Billica doda manus.
Nunc oculis Regum, nunc fummo dignus honore ,
Dignus qui volitet cunda per ora virum.
Billius, idque libens magno fudore peregit
Unus, quod multi non potuere fimul.
Pr«ftitis hic labor eft, quo non pr«ftantior alter,'
Plurefque ingenii qui tibi ferver opes :
Ex his quas facilè fulvum velut ungue leonem
Primitiis, Ledor candide, nofle potes.
Nofcit & extindus ( didu mirabile ) Prteful,
Praefulis alterius jam redivivus ope.
Atque ita qui clara florebat in Hellade tantum,
Nunc etiam tota floret in Aufonia. JACOBUS
J A C O B U S B IL L 1US, Abbas S. Michaèlis in Eremo , pio Lectori S.
T N h a b e s , p ie L e a o t , e s im i u m i l l u m Ö r i e n t a l i s
E c c le f ix d o d o r e m G r e g o r i u m a n o b i s L a t in i t a t e
d o n a tum : e x c u ju s l e d i o n e u c in am t a n tu m fru d tu s
t ib i c a p e r e c o n t i n g a t , q u a n t u m la b o r is a c m o l e f -
tiæ fu i t n o b i s in e o v e r t e n d o fu b e u n d u m . V i x e n im
c u iq u am c r e d ib i l e fu tu r u m e f t , q u àm in v i tu s h i c
a u d o r a p u d n o s p e r e g r in e tu r , n i f i q u i h u ju s r e i p e -
r ic u lu m f e c e r i t . H o c v e r ò t e e x o r a n d u m h a b e o ,
n e m e a u t n im i s f u p in i c u ju fd am o t i i n o t a n d u m
c e n f e a s , q u i v e lu t r em a d a m , u t d i c i f o l e t , n o n
f in e m a g n o t em p o r i s d i fp e n d io ru r fu s e g e r im : a u t
p a r um c a n d id i a n im i e f f e j u d i c e s , q u i in la b o r e s
a l io r u m in t r o i e r im , ip f i fq u e m e r i t « la u d i s a r g u m
e n tu m e r ip e r e f irn co n a tu s . Q u o r u m u t rum q u e f a c
i l e a t e , u t o p in o r , o b t in e b o , f i m o d o t a n tu m t ib i a
g r a v io r ib u s tu is f t u d i i s o t i i f i i e r i t ,u t e o r u m ,q u i a n te
m e in h o c n e g o t io v e r f a t i f u n t , t r a n f la t io n em c u m
h a c n o f t r a , & u t r am q u e a d e x em p la r G r æ c u m ,
t a n q u am a d L y d iu m l a p id em , e x p lo r a r e y a c e t .
Q u o d f i f e c e r i s , n o n e q u i d e m d u b i t o , q u in i t a
f is e x i f t im a tu r u s , l a b o r em h u n c n o f t r u m n o n m o d o
n o n in a n em a c f u p e r v a c a n e u m , f e d e t i am p ro p e
n e c e f la r iu m fu i f l e . N e m in e m i n f e d o r , n u l l iu s e r r
a t a t r a d u c o . B a r b a r u m e f t fu g i l l a n d i s a l io r u m l a -
b o r ib u s in g e n i i d o d r in « q u e l a u d em a u c u p a r i .
M o n f t r u m n o n h o m in em e f fe f t a t u o , q u i p iis a l io r
u m c o n a t ib u s f tu d i i fq u e n o n f a v e r e , f e d o b t r e c -
t a r e c u p i t , e o r u m q u e la p fu s c r u d e l i t e r p o t iù s d e t
e n e r e a t q u e o m n iu m o c u l i s e x p o n e r e c o n a t u r ,
q u à m f r a t e r n è o b v e la r e , v e l fa l t em e x c u fa r e . S e d
u t n e f a r iu m in p r im i s h a b e n d u m e f t , e x a l i e i ia r u m
lu c u b r a t io n u m in f e d a t i o n e a c d e p r e f l io n e c r e f c e r e ,
a d i tu m q u e f ib i a d h o m in u m f am am m u n i r e v e l i e :
i t a c ù m p u b l i c i c o m m o d i c a u fa i d p o f t u l a t , n e -
m i n i v i t ìo v e r t i d e b e t , r em a b a l i is t r a d a t a m r e -
t r a d a r e , a c v e lu t fu b in c u d em r e v o c a r e . N im i s
e n im p r o f e d ò f i b i a r r o t a r q u i c o n tu m e l i a f e a f f i c i
c e n f e t ., f i q u is v e l q u « ip f e f c r i p f e r i t , ^ em e n d a r e
a c p e r p o l i r e , v e l e t i a m e id e m m a te r iæ , f i i d e
r e l i t e r a r i a f o r e v i d e a t u r , f e c u n d a m m a n u m a d -
m o l i r i a u d e a t : m o d ò d u « i l l « t e t e r r im « p e f te s p ro c
u l a r c e a n tu r , l iv o r & o b t r e d a n d i f tu d iu m . Q u o d
c u m in o m n i f e r ip to r u m g e n e r e h a d e n u s l i c u e r i t
( n e c e n im f in e c a u fa G r « c o r u m p r o v e r b io d ic i tu r ,
¿'iVTÎpttç ippovrlS'cti trotptcTipctç tîvai ) t u m v e r o in c r a -
d u d io n ib u s m u l t ò ju f t iù s c o n c e d e n d u m e f t j q u a -
r u m c o p i a a t q ù e d iv è r f i t a s u t n ih.il a l iu d u t i l i t a t is
p a r i a t , h o c c e r t è c o m m o d i a f f e r t , q u ò d e x p lu -
r iu m in t e r p r e tu m c o l l a t io n e a u d o r i s f e n t e n t i a c la -
t i ù s e lu c e f c i t . S ic v id em u s a p r i fe is i l l i s e c c le f iæ
d o d o r ib u s l ib e n t e r f a d i t a t u m e fT e , u t p r « t e r n o -
b i l e m i l la m f e p tu a g in t a , in t e r p r e tu m t r a n f la t io n em ,
c u ju s tu rn t o t o o r b e f a c r o - f a n d a e r a t a u d o r i t a s ,
A q u i l a m e t i am & S ym m a c h u m & T h e o d o t io n e m
p le r u m q u e c o n fu l e r e n t : u t f i q u id ip f is c a l ig in i s
o b o r i r e t u r , h u ju fm o d i c o l l a t io n e d i f e u t i p o f fe t .
Q u o d q u id em a d m e a t t in e t , p o tu i h o c t em -
p u s , q u o d G r e g o r i a n « v e r f io n i d a tu m e f t , lo n g é
am e e n io r ib u s m ih iq u e ju c u n d io r ib u s f tu d iis im -
p e n d e r e : f e d q u o r u m d a m c o n f i l i o a t q u e a u d o r i -
t a t i c e d e n d u m p u t à v i , q u i d o d i f f im o q u id em v i r o ,
c e t e r ù m a p u d L a t in o s n im i s , u t a i e b a n t , o b fc u r o >,
fu iq u e , u t H ie r o n ym u s l o q u i t u r , d i f p a r i , lu c is
a l iq u id e x h a c n o f t r a t r a d u d io n e a c c e f lu r u m m ih i
c e r t o p o l l ic e b a n tu r . H a n g i t a q u é p r o v in c i am fu f-
c e p i , q u àm u t i l e m n e f e i o , m ih i c e r t è i t a g r a -
y e m a c m o lè f t am u t in c h o a t u m o p u s a b r u m p e r e Tom, I,
a c p e r p e tu is t e n e b r is d a m n a r e n o r i f e m e l c o g i ta r im ,
Q u ò d f i v i r e s m e a s p r o b e e x p lo r a ta s h a b u i f f e m ,
a t q u e u t D o m in u s in e v a n g e l io a d m o n e t , fu m p -
tu s a d r em h u ju fm o d i n e c e f la r io s c om p u t a f lem j f i
fu m m am o p e r i s d i f f i c u l t a t em , c o r p o r is p lu fq u a in
v i t r e a m v a l e tu d in em , d o d r in « q u e t e n u i t a t em
a n im o p e r p e n d i f i em , n u n q u am , i t a m e D e u s am e t ,
h u ic t r a d u d io n i m a n u m a d j e c i f t em . S e d v e r a e ft
T h u c y d id i s f e n t e n t i a , d/xad-ta. d-patros , S Xoyitr/xòe
¿1’ okvov tptpti. N e c abs' r e TO yvad-i n a v r ò v , t a n t i a b
e r u d i t a a n t iq u i ta te f a d u m e f t , u t i d n o n m o r t a l i
c u ip i am , f e d D e o , S c d e o r u m fa p ie n t i f f im o a t -
t r ib u e n d u m e x i f t im a r i r . A c m ih i id em p ro r fu s a c -
c i d i f l e f e n t i o , q u o d n a v i g a n i i in fo le n c ib u s u fu v e n
i r e f o l e t : q u i a l lu b e f c e n t e è t e r r a m a r is a f p e d u
m i r a c ü m a n im i v o lu p t a t e n a v im in g r e d iu n t u r ,
l « t i e t i am Sc a la c r e s l i t t o r a l e g u n t , q u o a d in a h u m
p e r v e d i , f u b d u d ä ja m o m n i i l i a am c e n ita t is fp e c ie ,
in g r a v i i f im o s c a p i t i s d o lo r e s i n c i d u n t , n a u f e à q u e
m i l e r è d iv e x a n tu r . A d e u n d em è n im ip f e q u o q u e
m o d u m in h a c t r a d u d io n e , c ù m p r im i a d i tu s fa c
i l i t a t e i l l e d u s Sc in e f c a tu s , ju v e n i l i q u o d am a n im i
a r d o r e a c p r « c ip i t i im p e t u f t a d ium u n u rn a t q u e
a l t e r u m em e n fu s fu ifT em : i t a r e p e n t è lu b r i c a o m n
i a g r e f lu m q u e f a l l e n t i a , i t a a lp e r a Sc f a le b r o f a
r e p e r i , u t n e c r e g r e d ì jam p r « p u d o r e , n e c p r o g
r e d ì f in e p e r i c u lo p o f lem . T a n t u m in m e t em e r i -
t a s v a lu i t , q u « n o n m in u s q u àm e b r i e t à s , fp e s
ju b e t e f f e r a t a s ,in p r « l ia t r u d i t in e rm em ! I n e rm em
e n im p la n è m e e l le f a t e o r , q u o d q u id em a d i d a t t
in e t , u t c u m t a n to M i l o n e q u a n tu s e f t n o f t e r G r e g
o r iu s f a c u n d i« c e r r am in e d im i c a r e q u e a m , e x i -
m i a fq i i e ip fiu s d o t e s L a t in a o r a t io n e r e p r « f e n t a r e .
A t q u e h a u d f c i o a n q u i fq u am f i t t a n t a d i c e n d i f a c u l -
t a t e a c v e r b o r u m c o p i a p r « d i t u s , q u i ta rn u b e r e s t e
p r o fu fa s e lo q u e n t i« o p e s i t a è G r « c i a in L a t i u m
a fp o r t a r e p o f f i t ,u t n o n .m u l tù m i l l i s g r a t i« p r e t i iq u e
e x h u ju fm o d i t r a n f v e d i o n e d e c e d a t , c o g a tu r q u e
t a n d em h o c H o m e r i v e r fu u t i , Sugivuv i t t e n a T iìc
tu f j tv ii ¿ v i lo a n . N a m c ù m n u l la l in g u a ta rn in o p s
a t q u e j e ju n a f i t , q u in p e rm u l ta s v o c e s h a b e a t , q u «
in a l i am l in g u a m f in e m o le f t o v e r b o r u m c i r c u i t u
a t q u e e l e g a n t i« d i fp e n d io t r a n f e r r i n e q u e a n t , q u id
h i c c u m e o a u d o r e in te r p r e s f a c i e t , q u i in c o p io -
f i f l im a a c f in e d u b io o m n iu m lo c u p le t i f f im a l in g u a
v e r b o r u m a r g u t ia s u n d e c u n q u e c a p ta r : u t q u o t
e ju fm o d i v o c e s o r a t io n i a f p e r l e r i t , t o t p e n e c r u c e s
in t e r p r e t i fix ifT e v id e a t u r . -
Q u i d d e p ro lix i s i l l i s p e r io d is d i c a m , q u « uc
G r « c o f e rm o n i o b c o n n e d e n d i f a c i l i t a t e m n o n
p a r u m g r a t i« a t q u e o r n am e n t i a f f e r u n t , i t a c u m
fa t in è e f f e r u n t u r , n im iu m d iu fu fp e n fu m L e d o r i s
a n im u m t e n e n t , r ie c f in e q u o d am fa f t id io t r a n f -
m i t tu n tu r . J a m v e r o b r e v i f l im « i l l « a llu f io n e s q u «
to to o p e r e u n d iq u e fp a r f« f u n t , q u am a t t e n tu m a c
d i l i g e n t e m , q u àm n o n m o d o m u l t « l e d io n i s , f e d
e t i a m f e l i c i s c u ju fd am m em o r i« in t e r p r e t em r e -
q u i r u n t , u t p o t è q u « v e l ig n o r a r « v e l n e g l e d im
t r a n f c u r f « , ta n t a s n o n n u n q u am in t e r p r e t i te n e b r a s
o f f u n d u n t , u t P f i t ta c i m o r e q u id lo q u a t u r n e f c i a t ,
a t q u e , u t J o b i v e r b is u t a r , aXXon v»^»tìì/ Xoyots ,
f e q u e v e lu t in a l i e n o c e e lo e f f e a r b i t r e tu r ? E x q u o
fa t is a p p a r e t q u ib u s p r « f id i is in f t r u d u m e u m e f f e
o p o r t e a t , q u i in h u ju fm o d i f c r ip t is t r a n s f e r e n d is
fp e c im e n fu i p r « b e r e c u p i t . H u e a c c e d i t , q u ò d p e -
c u l i a r em q u a n d a m p h r a n m h a b e t G r e g o r i u s , d i -
f e r t i f f im am q u id em l l l a m a t q u e in p r in i i s e r u d i t am ,
XX